Russische nationalisten rouwen om Cherson

Sinds in de havenstad Cherson de Oekraïense vlag weer is gehesen, zoeken Russische voorstanders van de oorlog naar woorden om hun teleurstelling te uiten over het gigantische verlies. Kritiek op de Russische strijdkrachten is bij wet verboden. Al lijkt die regel in de realiteit met name voor Kremlin-tegenstanders te gelden. En dus wringen degenen die openlijk een reactie geven zich in bochten om toch hun onvrede te laten blijken.

Een Russische televisiepresentator, Andrej Norkin van het programma Ontmoetingsplaats (Mesto vstretsji), benoemde de spagaat waarin hij zich bevindt. „Als ik zeg dat ik het besluit tot terugtrekking steun, dan val ik de territoriale integriteit van Rusland af”, zei hij. Hiervoor staat bij een veroordeling gevangenisstraf. „Maar als ik zeg dat het ministerie van Defensie onjuist handelt, dan breng ik de strijdkrachten in diskrediet.” Daar staat eenzelfde mogelijke gevangenisstraf op.

Met zijn constatering legde Norkin feitelijk zijn gasten nog eens de regels van de discussie uit. In het praatprogramma dat volgde durfde een van de gasten zich voorzichtig in het speelveld te begeven: „We zouden allemaal graag zien dat het Russische leger meer succes heeft. Maar laten we realistisch zijn, in acht en een halve maand tijd wist Rusland geweldloos één regionale hoofdstad in te nemen, en nu moesten we die weer achterlaten.”

‘Levens redden’

Na de bekendmaking van de terugtrekking, op 9 november, waren de ogen meteen gericht op de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov, en op de oprichter van het private huurlingenleger Wagner, Jevgeni Prigozjin. Beiden hebben bataljons met (para-)militairen die in Oekraïne vechten, en ze lieten zich eerder kritisch uit als naar hun mening niet hard genoeg werd gestreden. Maar Prigozjin en Kadyrov schaarden zich soepel achter de lezing van het Russische ministerie van Defensie. „Na alle voor- en nadelen afgewogen te hebben, maakte generaal Soerovikin een moeilijke maar juiste keuze tussen zinloze offers en het redden van de onschatbare levens van soldaten”, aldus Kadyrov.

Lees ook: ‘Beste G19’, zei Zelensky in zijn toespraak voor de G20

Maar nu het daadwerkelijke verlies van Cherson met het bezoek van president Volodymyr Zelensky is ingedaald, kruipt de woede hier en daar toch naar de oppervlakte. Het scherpst verwoordde de Russische militair en vlogger onder de naam ‘Vladlen Tatarski’ zijn onvrede: „Hoe kan het dat Zelensky rustig naar Cherson kan?” zegt hij in een dinsdag gepubliceerde video. „Waarom werd hij niet beschoten met Kalibr’s, Gerans, Iskanders” en zo nog wat raketten? Niet dat de Oekraïense president echt van belang is, haastte hij zich te zeggen, „maar het zou een prachtig symbool zijn”.

Sinds het begin van de oorlog openbaart de Russische kritiek op de ‘speciale militaire operatie’ zich in de vorm van een soort Whack-a-Mole . Het springt op en verdwijnt weer, stilgevallen of onderdrukt, zonder ooit zo omvangrijk te worden dat de regering in gevaar komt. „Het politieke leven in het land is uitgedund tot de dichtheid van een sigarettenwaas, en de lijnen van de scheiding der machten zijn bijna onzichtbaar geworden”, stond in een commentaar in Nezavisimaja Gazeta eind oktober.

De Russische legerleiding en regering lijken er ondertussen alles aan te doen om de aandacht af te leiden van het verlies. In een persbriefing op dinsdag werd het veroveren van het Oekraïense dorpje Pavlivka in Donetsk breed uitgemeten. Voor de oorlog had het plaatsje zo’n 2.500 inwoners. En officieel weigerde Dmitri Peskov, de woordvoerder van de president Poetin, te reageren op Zelensky’s bezoek aan Cherson. Hij hield het bij de simpele verklaring dat het „teritorrium van de Russische Federatie” betreft.

‘Vreugde vloeit’

Terwijl de beelden van feestvierend Cherson de wereld over vlogen, waren ze in Russische media en telegramkanalen vrijwel afwezig. Het enige waar Russische media wel de aandacht op vestigen zijn beelden waaruit ‘wreedheid’ van het Oekraïense leger zou blijken. Zo deelt de Russische krant Kommersant slechts één foto uit een feestelijke fotoreeks van persbureau AP met de titel ‘Geen stroom, geen water, maar de vreugde vloeit’. Op dat ene beeld is te zien hoe twee vermeende Russische collaborateurs aan palen vastgebonden staan.

Dat de Oekraïense bevrijding van Cherson niet in de Russische media te zien is betekent overigens niet dat de bevolking er niet van op de hoogte is. „Ik denk dat veel van ons de beelden hebben gezien van de Oekraïense militairen die de stad in gaan”, zei journalist Maksim Joesin in weer een ander praatprogramma. Vooral de grote reclameborden in Cherson met daarop ‘Rusland is hier voor altijd’ tonen volgens hem hoezeer duidelijk is dat de terugtrekking niet de bedoeling was. Terwijl Moskou nog altijd volhoudt dat de operatie volgens plan verloopt. „Wanneer wordt het volk nou eens de waarheid verteld? Ze zullen het wel snappen”, zei Joesin.

Uiteindelijk komt al deze kritiek wel uit de achterban van het Kremlin. Het zijn vooral mannen die graag zouden zien dat Rusland de Oekraïense troepen onder de voet zouden lopen. Zo vraagt ook Tatarski in zijn video„de hoogste politieke leiding” eerlijker te zijn „tegen de soldaten die hun bloed verliezen”, maar ook om „niet met halve kracht te vechten”.