Russische advocaten nemen het in kafkaëske zaken op tegen de Russische staat. Een nieuwe docu biedt een inkijkje

„Waarom deed je het?” vraagt de Russische advocaat Vladimir Vasin aan de zestienjarige Nikita Oevarov uit het Siberische stadje Kansk. De jongen werd in 2020, veertien jaar oud, met vrienden gearresteerd door de geheime dienst FSB en vervolgd wegens het ‘voorbereiden van terroristische activiteiten’. De tiener had zelfgemaakte flyers verspreid over anarchisme, waarin hij de FSB de oorzaak van de problemen in Rusland noemde.

Op de vraag van zijn advocaat antwoordt de schuchtere Nikita met zachte stem. „Om de aandacht van de mensen te vestigen op het probleem van de repressie en de vervolging van politieke activisten. Ik dacht niet dat ik iets illegaals deed.” De naïviteit van de puber is een ontroerend, maar ook schokkend moment in de documentaire Russia vs Lawyers van de Russisch-Nederlandse filmmaker Masha Novikova, die dit weekend wordt getoond op het mensenrechtenfilmfestival Movies that Matter in Den Haag.

In de film volgt Novikova een groep Russische mensenrechtenadvocaten, die het in kafkaëske rechtszaken opnemen tegen de Russische staat. Onder het regime van Vladimir Poetin, die zich vorig weekend op frauduleuze wijze van een vijfde presidentiële termijn verzekerde, is de onafhankelijk rechtspraak vrijwel verdwenen en worden onafhankelijke advocaten steeds vaker zelf vervolgd. Sinds eind vorig jaar zitten drie advocaten van de in gevangenschap gestorven oppositieleider Aleksej Navalny opgesloten op beschuldiging van ‘deelname aan een extremistische organisatie’.

Bijtafdrukken

Hoofdpersoon in de documentaire is Michaïl Benjasj, een advocaat uit de Zuid-Russische stad Krasnodar, die wordt vervolgd in een absurde rechtszaak, waarin hij wordt beschuldigd een agent te hebben gebeten. Maar de bijtafdrukken komen niet overeen met het gebit van de advocaat, de agent kan zich niet herinneren in welke arm hij zou zijn gebeten en in de rechtbank ontspint zich een bizarre discussie, die lachwekkend zou zijn als er niet zoveel op het spel stond. Benjasj heeft een vierjarig zoontje dat hij wil zien opgroeien.

„Er wordt vaak gezegd, laten we de rechter niet boos maken want dat is slecht voor de zaak. Ik zeg: laten we dat wel doen. Wat hebben we te verliezen?”, zegt Benjasj, om de rechter vervolgens op harde toon te confronteren met een beroemd essay van de Italiaanse auteur Umberto Eco over het ‘oer-fascisme’. „Luister naar de staatszenders, kijk hoe zij critici brandmerken als buitenlands agent, liberasty (scheldwoord voor liberalen) en verraders. Het doet pijn dat in een land dat het nazisme heeft verslagen, tv-kanalen gif spuien van het goebbeliaanse soort.” Als de rechter hem vraagt zich bij de kern van de zaak te houden, bijt Benjasj hem toe: „Dit ís de kern van de zaak.”

In gesprek met NRC, na de vertoning van Russia vs Lawyers eind vorig jaar in Berlijn, waarschuwde Benjasj voor het einde van de onafhankelijke advocatuur. „Wij vechten al jaren, maar het afbreken van de rechtsstaat gaat steeds onbeschaamder, tot fysiek geweld tegen advocaten aan toe. Niet zo lang geleden nog zei onze minister van Justitie, Konstantin Tsjoejtsjenko, dat het hem een doorn in het oog is dat er ‘onwaardige’ advocaten in de rechtbank aanwezig zijn, die procederen tegen de staat”, zei Benjasj, die inmiddels buiten Rusland woont.

Hij kijkt al even bezorgd naar een initiatief van het Russische ministerie van Justitie voor de instelling van een ‘advocatenmonopolie’, wat inhoudt dat enkel een geselecteerde groep advocaten zaken mag doen en onafhankelijke advocaten hun licentie verliezen. Het voorstel zal worden besproken tijdens het jaarlijkse Internationale Juridische Forum, eind juni in Sint-Petersburg. Zelf verloor Benjasj zijn licentie begin vorig jaar, in 2022 werden hij en enkele collega’s op de lijst van ‘buitenlandse agenten’ gezet.

Lees ook „De gewone Rus verdedigen tegen onrecht kan bijna niet meer”

Garri Kasparov

Onderling doen de advocaten alles om elkaar te helpen. Ze staan elkaar bij in rechtszaken en geven elkaar advies. Een van hen is de beroemde mensenrechtenadvocaat Karinna Moskalenko, die in de film wordt gevolgd tijdens haar werk voor het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Daar won zij met haar team al vele zaken van bekende en minder bekende burgers tegen de Russische staat, onder wie Michaïl Chodorkovski, Garri Kasparov en de in 2006 met polonium vermoorde oud-KGB agent Aleksandr Litvinenko.

Moskalenko is kritisch over de beslissing uit 2022 om Rusland uit de Raad van Europa te zetten waarmee het niet langer gehouden is aan het Europese Mensenrechtenverdrag. Ook de trage behandeling van Russische zaken in Straatsburg ergert haar, vertelde ze in Berlijn. „Kijk naar klachten over illegale aanpassingen in de Russische kieswet. Het Europees mensenrechtenhof deed er acht jaar over om tot een oordeel te komen, toen er in Rusland alweer nieuwe verkiezingen waren. Andere zaken werden pas beslist nadat slachtoffers onterecht jaren in de gevangenis hadden gezeten.”

Cynische reacties dat mensenrechtenwerk weinig zin meer zou hebben omdat Rusland zich niet gebonden voelt aan internationale verdragen en in eigen land zijn goddelijke gang kan gaan, pareert Moskalenko vurig. „De bescherming van burgers tegen tirannieke praktijken van hun regeringen is niet enkel een binnenlandse aangelegenheid. Juist daarom heeft de wereld na de Tweede Wereldoorlog de Verenigde Naties opgericht en de juridische mechanismes binnen de Raad van Europa.” Haar boodschap: onafhankelijke rechtspraak gaat iedereen aan.

Met Russia vs Lawyers geeft Novikova een zeldzaam inkijkje in het steeds geslotener Russische rechtssysteem, waarbinnen willekeur en afschrikking de leidraad vormen en levens systematisch worden verwoest. Zoals dat van de jonge feministe Joelia Tsvetkova, die jaren werd vervolgd vanwege tekeningen van vrouwen en lhbti-gezinnen. Zij kwam, flink getraumatiseerd, vrij dankzij haar vasthoudende advocaat. De nu achttienjarige Nikita had minder geluk: hij werd na een lang voorarrest in 2022 veroordeeld tot vijf jaar strafkamp. De jongen weigerde een gratieverzoek bij president Poetin in te dienen. Hij komt over twee jaar vrij.

Delen Mail de redactie

Lees verder…….