Rusland vormt nog altijd een bedreiging voor energiemarkt EU

Het waren de Polen zelf geweest: hadden ze het papierwerk maar netjes moeten aanleveren. Het Russische pijpleidingenbedrijf Transneft hield maandag stug vol dat afgelopen weekend plotseling weggevallen olieleveranties aan Polen, via de zogeheten Vriendschaps-pijpleiding, niets te maken hadden met politiek. Het Kremlin was zeker niet bezig zijn energiewapen weer eens in te zetten, bezwoer het staatsbedrijf.

De Poolse afnemer, olieconcern PKN Orlen, had zelf zijn bestelformulieren niet ingediend, aldus Transneft. En ook geen bewijs van betaling opgestuurd. Dus kon Rusland niet anders dan de 58.000 vaten olie die het dagelijks naar Polen verscheept – goed voor 10 procent van de Poolse olie-import – niet leveren. Want wie zijn afspraken niet nakomt, kan er ook niet op rekenen dat de andere contractpartij zijn beloftes naleeft. Zo gaat dat in zaken.

Voorloper bij isoleren Moskou

In Polen zelf hadden ze een andere lezing. Daar zei de directeur van het oliebedrijf PKN, Daniel Obajtek, dat hij verrast was door de „onverwachte” Russische aankondiging. Natuurlijk wil Polen zelf ook graag af van die olie – Polen is binnen de EU een van de grootste voorvechters van het economisch isoleren van Rusland en staakte al veel Russische energie-importen nog voor de meeste Europese sancties van kracht werden. Maar officieel zei Polen pas te kunnen stoppen met deze laatste importen als het huidige contract afloopt, en dat is later dit jaar. Het papierwerk was daarom echt niet anders ingevuld dan anders.

De timing van de olieblokkade leek allerminst toevallig: één dag na levering van de eerste Poolse Leopard 2-tanks aan Oekraïne en twee dagen nadat de Amerikaanse president Joe Biden op bezoek was in Warschau, waarbij de VS en Polen opnieuw hun steun aan Oekraïne uitspraken.

In Polen hebben ze inmiddels overigens ruime ervaring met het Russische energiewapen om het goed te herkennen. Na de Russische invasie van Oekraïne in februari vorig jaar, en de eerste westerse sancties die daarop werden ingesteld, was Polen een van de eerste EU-landen die door het Kremlin van gas werd afgeknepen. Formeel was dat omdat Warschau weigerde in te gaan op een nieuwe eis van het Kremlin dat gas voortaan in roebels moest worden afgerekend. Maar in de bestaande contracten was gewoon afgesproken dat dit met euro’s of dollars moest en contracten mogen zelden zomaar veranderd worden.

Luwte

Directeur Obajtek benadrukte zaterdag dat zijn bedrijf „voorbereid” was, en dat de weggevallen leveranties geen problemen zouden veroorzaken voor de energievoorziening van Polen. Het concern zou de olie gemakkelijk elders kunnen kopen. Maar de kwestie laat niettemin zien dat de Russische energie-oorlog tegen de EU nog altijd niet is uitgewoed.

De meeste Russische energiestromen richting Europa (gas, olie, diesel, kolen) zijn inmiddels grotendeels opgedroogd – hetzij door Ruslands eigen toedoen, hetzij door Europese boycots. Maar er komen nog altijd belangrijke hoeveelheden Russische energie deze kant op waarmee het Kremlin kan proberen druk uit te oefenen. Zo komt er ruwe olie via pijpleidingen over land (richting Polen dus, maar vooral ook naar Hongarije) en vloeibaar gas via de zee (richting onder andere Nederland). Deze stromen zijn uitgezonderd van de sancties omdat sommige EU-landen niet zonder zeggen te kunnen.

Juist de komende maanden moet Europa zich voorbereiden op de winter van 2023-2024, waarin de energievoorraden eveneens veilig moeten worden gesteld. Vanaf april gaan verschillende EU-landen mogelijk samen gas inkopen bij leveranciers als de VS en Qatar (om een herhaling te voorkomen van het scenario van afgelopen jaar, waarbij individuele EU-landen tegen elkaar opboden om gas veilig te stellen, en daarmee de prijzen tot recordhoogte opdreven).

Eerder waarschuwden analisten, onder andere van het Internationaal Energieagentschap (IEA), dat dit opnieuw een precaire periode kan worden – en een uitgelezen moment voor het Kremlin om opnieuw voor onrust te zorgen.

China

Verschillende Europese politici, onder wie de Nederlandse energieminister Rob Jetten, waarschuwden de afgelopen weken al voor nieuwe mogelijke prijsschokken later dit jaar. Vooral omdat EU-landen bij het vervangen van de Russische energiestromen komend jaar sterk afhankelijk zijn van hoe de vraag bij concurrent China zich ontwikkelt. Als daar de energievraag scherp toeneemt nu het land weer uit lockdown is, kan de prijs van vloeibaar gas wederom fors stijgen, vrezen zij. Want er is wereldwijd immers niet genoeg voor iedereen.

Directeur Fatih Birol van het IEA waarschuwde vier dagen geleden, precies een jaar na het uitbreken van de oorlog in Oekraïne, dat Europa waakzaam moet blijven. „Kijkend naar komend jaar, lijkt de situatie kwetsbaar voor zowel olie en gas, vooral in Europa”, zei hij. „Er zijn nog veel onzekerheden die grote gevolgen kunnen hebben.”

Lees ook:Het Westen trof Rusland met ongekende sancties – maar werken ze ook?

Het gezaghebbende energie-onderzoeksbureau Oxford Institute for Energy Studies publiceerde begin deze maand een onderzoek waarin stond dat de Europese energiesolidariteit komende maanden behoorlijk „op de proef” kan worden gesteld. Als Rusland de gasleveranties nog verder terugschoeft, of zelfs helemaal stopzet, kunnen in een somber scenario nog grotere tekorten dan nu ontstaan komende winter, aldus de onderzoekers.

In het Kremlin zullen ze daar ongetwijfeld ook op hopen. Zo bezien zijn de nieuwste maatregelen tegen Polen wellicht de ‘seizoensopening’.