Als tiener ging de Australische Grace Forrest een paar maanden naar Nepal, waar ze in een kindertehuis vrijwilligerswerk deed. „Hier woonden kinderen, de jongsten slechts drie jaar oud, die waren gered van kinderhandel en seksuele uitbuiting. Die ervaring heeft mijn perspectief op de wereld fundamenteel veranderd”, zegt ze via een videoverbinding uit Londen, waar ze woont. Sinds die ervaring zet ze zich in voor de afschaffing van moderne slavernij.
Forrest was niet de eerste tiener die na een reis naar een ontwikkelingsland de wereld wilde verbeteren. Maar er was een groot verschil tussen Forrest en haar leeftijdsgenoten; ze komt uit een van de rijkste families van Australië. Haar vader Andrew Forrest is de oprichter van mijnbouwgigant Fortescue Metals en heeft een vermogen van grofweg 25 miljard euro. Bij thuiskomst spoorde zijn dochter hem aan om te onderzoeken of er gevallen van slavernij voorkwamen in de toeleveringsketens van zijn bedrijf.
Hoe was het om uw vader hiermee te confronteren?
„Ik ben opgegroeid in een gezin waarin het vanzelfsprekend was om voor anderen op te komen. Van huis uit heb ik geleerd dat mensen met macht ook een verantwoordelijkheid hebben om het goede te doen. Daarom stond mijn vader er meteen voor open om zijn toeleveringsketens te onderzoeken, vooral omdat hij niet geloofde dat er iets te vinden was. Maar dat was wel zo, bij zeker twaalf leveranciers kwam gedwongen arbeid voor. Zijn bedrijf was vervolgens heel open over wat het had aangetroffen, en liet zien hoe ze het voortaan voorkomen zou worden.”
Op achttienjarige leeftijd richtte Grace Forrest samen met haar vader de mensenrechtenorganisatie Walk Free op, met als doel moderne slavernij aan de kaak te stellen. Transparantie over de toeleveringsketens van bedrijven om zo moderne slavernij zichtbaar te maken werd een van de belangrijkste peilers van de organisatie. Mede dankzij de lobby van Forrest werd in 2018 een Australische wet ingevoerd die bedrijven hiertoe wettelijk verplicht.
De nu dertigjarige Forrest is uitgegroeid tot een invloedrijke mensenrechtenactivist. In 2023 werd ze benoemd als lid van de Global Commission on Modern Slavery en Human Trafficking, een internationale organisatie die wordt voorgezeten door de Britse oud-premier Theresa May. Walk Free introduceerde bovendien de Global Slavery Index, het eerste wereldwijde onderzoek waarin moderne slavernij in kaart wordt gebracht. Volgens het laatste rapport uit 2021 leven bijna vijftig miljoen mensen in een vorm van moderne slavernij, een toename van tien miljoen ten opzichte van 2016.
Hoe ziet moderne slavernij eruit?
„Moderne slavernij gaat over het systematisch ontnemen van iemands vrijheid. Het is een paraplubegrip voor verschillende manieren van uitbuiting zoals dwangarbeid, mensenhandel, schuldslavernij waarbij iemand moet werken als onderpand voor een lening, seksuele uitbuiting en gedwongen huwelijken.”
Wie zijn de slachtoffers van moderne slavernij?
„Moderne slavernij treft de meest kwetsbaren in de samenleving, degenen van wie de rechten het minst worden beschermd. Minderheden, migranten en vooral meisjes en vrouwen krijgen het meest te maken met moderne slavernij. In tijden van crisis worden hun rechten als eerste geschonden. Moderne slavernij is daarom in essentie een gendergerelateerd probleem.”
Bij slavernij denken mensen niet meteen aan gedwongen huwelijken. Waarom hoort dit er wel bij?
„Gedwongen huwelijken worden pas de laatste jaren erkend als een vorm van moderne slavernij. In veel onderzoeken werd dit probleem lange tijd over het hoofd gezien. Maar als iemand gedwongen wordt te trouwen, gratis huishoudelijk werk doet en geen seksuele zeggenschap heeft, is dat absoluut een vorm van slavernij. In 2021 leefden zo’n 22 miljoen mensen in een gedwongen huwelijk. Dit probleem neemt toe als er crises zijn in de wereld, zoals de coronapandemie en klimaatverandering. Somalië probeerde bijvoorbeeld kindhuwelijken vanaf acht jaar opnieuw te legaliseren. Dat was een direct gevolg van de economische instabiliteit die door de pandemie werd veroorzaakt. Ook tijdens oorlogen neemt het risico op moderne slavernij toe.”
Kunt u een voorbeeld geven van conflicten die moderne slavernij veroorzaken?
„Neem de oorlogen in Oekraïne en Gaza. Ik was vorig jaar in Kyiv om te praten over de dwangarbeid in het door Rusland bezette gebied. Ook zijn veel kinderen van Oekraïne naar Rusland ontvoerd, dat is mensenhandel. Maar ook in het Verenigd Koninkrijk worden kwetsbare, gevluchte Oekraïeners uitgebuit door werkgevers.
„Ik maak me ook grote zorgen om de mensenrechtenschendingen in Gaza en de Westelijke Jordaanoever. Palestijnen zijn altijd al kwetsbaar voor moderne slavernij vanwege de onderdrukking en bezetting door Israël. Ik heb in Ramallah op de Westelijke Jordaanoever gewerkt, waar we veel voorbeelden zagen van mensenhandel en dwangarbeid van arbeidsmigranten die in Israël werkten.”
Een bekender voorbeeld van moderne slavernij is de kledingindustrie. Fast fashion is zo goedkoop omdat de mensen die het maken worden uitgebuit.
„Inderdaad. Een T-shirt zou niet goedkoper mogen zijn dan een broodje. Gemiddeld wordt een katoenen shirt door honderd handen aangeraakt om het te maken, en de overgrote meerderheid van die handen zijn van meisjes en vrouwen. Daarom vind ik dat als je jezelf een feminist noemt zonder te denken aan de vrouwen die de kleding die je draagt hebben gemaakt, het geen echt feminisme is.”
Toch blijven mensen het kopen. Waar ligt de verantwoordelijkheid om dit tegen te houden, bij de bedrijven of de consument?
„De grootste verantwoordelijkheid ligt daar waar de meeste macht is: bij regeringen en bedrijven. En dan moeten we vooral naar de rijkste landen ter wereld kijken. De G20, de twintig machtigste landen ter wereld, zijn verantwoordelijk voor 75 procent van de wereldhandel. Je kunt dus stellen dat dwangarbeid overal ter wereld wordt veroorzaakt door de vraag van slechts twintig landen. Van al deze landen hebben er slechts een paar wetgeving om slavernij te voorkomen. Ook consumenten hebben een keuze, maar het is oneerlijk om de verantwoordelijkheid vooral bij hen te leggen. Zij hebben niet voor dit systeem gekozen.”
Nederland staat momenteel in de top vijf van landen waar moderne slavernij het minst voorkomt. Maar Nederland speelde een grote rol tijdens de historische slavernij. Werkt die geschiedenis nu nog door?
„Ja. Slavernij mag dan officieel zijn afgeschaft, nog altijd leven miljoenen mensen in een vorm van slavernij. Het viel me op dat die geschiedenis expliciet werd erkend in de uitnodiging die ik kreeg van de Four Freedoms-organisatie. Er zijn denk ik weinig monarchieën in de wereld die dit openlijk erkennen, en toegeven dat deze geschiedenis onlosmakelijk verbonden is met de wereld waarin we nu leven. Eigenlijk wordt toegegeven: we hebben de slavernij wel afgeschaft, maar we hebben het niet opgelost. Het probleem is alleen verplaatst. Een islamitische leider in Ghana zei eens tegen me: ‘Ooit werden onze mensen als handelswaar over zee verscheept. Nu worden grondstoffen en producten over zee verscheept, gemaakt door onze mensen die vaak nog steeds in slavernij leven’. Het is een nieuwe vorm van transatlantische slavenhandel.”
