In het najaar van 1995 ontketende PvdA’er Willem Vermeend een ware rage. De toenmalig staatssecretaris van Financiën kwam met een wet waarmee bedrijven de fiets-van-de-zaak voor hun werknemers van de belasting konden aftrekken. Fietsproducenten als Batavus, Gazelle en Sparta zagen hun kans schoon om extra fietsen te slijten.
Vermeend, die zelf altijd van zijn woonplaats Leiden naar het Binnenhof in Den Haag fietste, wilde het met de regeling aantrekkelijker maken om op de fiets naar het werk te komen, in plaats van met de auto. Goed voor het milieu, en voor de gezondheid van de werknemer. Bijna dertig jaar later heeft de fiets-van-de-zaak nog bijna overal een plek in de arbeidsvoorwaarden.
De dienstfiets van Vermeend kan worden gezien als de eerste arbeidsvoorwaarde die in het teken stond van duurzaamheid. Daar zijn er de afgelopen jaren in rap tempo meer van bijgekomen, ziet werkgeversvereniging AWVN. Deze zomer sprak de organisatie zelfs van een „groene transitie” die zich in de arbeidsvoorwaarden voltrekt, onder meer door hogere kilometervergoedingen voor de fiets.
Hoe doe je dat, zo’n cao verduurzamen? En gaat het niet ten koste van de loonsverhoging aan de onderhandelingstafel?
Grootste werkgever
Met die onderwerpen houdt rijksambtenaar Gerard de Koe (56) zich op het ministerie van Binnenlandse Zaken dagelijks bezig. Als cao-coördinator gaat hij over de invulling van de arbeidsvoorwaarden voor alle pakweg 140.000 werknemers van de rijksoverheid, de grootste werkgever van Nederland. Zijn missie: de cao voor rijksambtenaren de duurzaamste van Nederland maken.
Dat ideaal begon bij de politiek, vertelt De Koe in een zaaltje op het ministerie. „Het kabinet heeft het klimaatakkoord onderschreven, waarin is vastgelegd dat de CO2-uitstoot moet worden teruggedrongen. Als overheid willen we het goede voorbeeld geven, bijvoorbeeld door onze kantoren te verduurzamen.”
De coronacrisis vroeg om een andere benadering van die verduurzamingsopgave. Thuis werd nu ook kantoor. „Sindsdien denken we na over manieren om – behalve op het werk en onderweg, bijvoorbeeld met hogere kilometervergoedingen voor de fiets – ook privé vergroening te stimuleren.”
Zo kregen ambtenaren al de mogelijkheid een bedrag te besteden aan de aanschaf van zonnepanelen of een warmtepomp voor hun eigen huis. Dat leidde wel tot discussies, vertelt De Koe: „Er zijn ontzettend veel producten op de markt, het een duurzamer dan het ander. Je wil bijvoorbeeld niet dat iedereen vervuilende airconditioners koopt voor in de zomer. Maar je hebt ook airconditioners die werken op een warmtepomp. Voor zo’n potje moet je dus grenzen stellen, die tévens reëel zijn voor de salarisadministratie.”
Brainstormdagen
Maar om écht de duurzaamste cao van Nederland te krijgen, is meer nodig. Sinds een jaar loopt daarom een door De Koe geïnitieerd project van vakbonden en werkgever Rijk waarbij ambtenaren ideeën kunnen indienen voor verduurzaming van de cao. „Er is interesse vanuit het hele land, en niet alleen van beleidsadviseurs duurzaamheid”, vertelt hij. Op de brainstormdagen kwamen bijvoorbeeld ook mensen af die werkzaam zijn in het gevangeniswezen, of bij DUO.
De opbrengst was groot. Zo stelden ambtenaren voor het combineren van vervoersmiddelen van en naar het werk aantrekkelijker te maken. Nu is het bijvoorbeeld niet altijd mogelijk de auto te pakken naar het station en dan de trein te nemen. Of wat te denken van verruiming van het individueel of persoonlijk keuzebudget, waarmee je uitgaven van je brutoloon kan doen zodat je netto meer overhoudt. Mensen zouden hier bijvoorbeeld een internationale treinvakantie van kunnen betalen, duurzame apparaten kunnen aanschaffen of spullen laten repareren. De Koe denkt daarbij specifiek aan de lagere loonschalen: „Uitjes voor een heel gezin met de trein kunnen best kostbaar zijn, zeker voor ambtenaren die niet in de hoge schalen zitten. Daarom experimenteren we nu om dit soort reizen ook op te nemen.”
En er was bijvangst: ideeën die niet per se in arbeidsvoorwaarden kunnen worden omgezet, maar het dagelijkse werk wel duurzamer zouden maken. Bijvoorbeeld minder elektronische apparaten ‘stapelen’ door de eigen laptop of telefoon mee naar het werk te nemen. „Een goed idee”, vindt De Koe, die zelf over een iPad, een Chromebook en een telefoon van zijn werkgever beschikt. „Dat kan minder, ook al zou het meebrengen van je eigen apparaat privacy- en veiligheidsvraagstukken opleveren.”
Loon op één
Tijdens de komende cao-onderhandelingen voor het Rijk, die komend voorjaar beginnen, wil De Koe de ideeën omzetten naar concrete afspraken. Ze moeten daarvoor wel uitvoerbaar zijn, zegt hij, verwijzend naar aanpassingen die bijvoorbeeld nodig zijn in ict-systemen of de privacy-dilemma’s.
Lees ook Ongemerkt hoort de ambtenaar nu bij de bestbetaalde werknemers
Draagvlak onder het personeel is misschien nog wel belangrijker. Zeker nu, in een periode waarin de inflatie hoog ligt, zullen mensen eerst en vooral koopkrachtcompensatie willen. De Koe is zich daarvan bewust: „Loon zal altijd op één staan.” En dus moeten keuzes worden gemaakt: „Als werkgever gaan wij natuurlijk over onze eigen loonruimte. Dit zijn dingen die je extra kan doen. Maar het is wel belangrijk dat er draagvlak voor is. Daar houden we een enquête voor.”
Behalve de behoeftes van de werknemers vormt ook de werkkostenregeling (WKR) een belemmering om onbeperkt duurzame voorwaarden in de cao op te nemen. Dit is het bedrag dat de werkgever onbelast aan werknemers mag vergoeden. „Mensen denken vaak dat als je iets fiscaal voordelig aanbiedt, het ook voor de werkgever gratis is. Maar je mag als werkgever maar 1,18 procent van het loon op een andere manier uitbetalen. Als je eroverheen gaat, betaal je als werkgever 80 procent belasting over het uitgegeven bedrag.”
Als iedereen dan 750 euro zou gebruiken voor verduurzaming van de woning, betekent dit in de praktijk dat hier een flink deel van de beschikbare ruimte naartoe gaat. „Wij moeten dus vooraf goed inschatten hoeveel mensen van een duurzame regeling gebruik gaan maken”, zegt De Koe.
De werkkostenregeling verruimen, zoals vakbond CNV oppert, noemt hij een „politieke keuze”. Maar ook zonder hoger budget kan volgens hem iedere sector aan de slag met verduurzaming van de arbeidsvoorwaarden: „Vraag werknemers om hun ideeën, en zorg ervoor dat je binnen een lopende cao de ruimte hebt om daarmee te experimenteren. Dan zie je dat er veel mogelijk is.”
Leeslijst
