Regisseur Emmanuelle Nicot: ‘Bijna alle kinderen in pleeghuizen willen terug naar huis’

Een sociaal werker in het oosten van Frankrijk kreeg een telefoontje van de politie. Een jong meisje was ontvoerd door haar vader, hulpverleners vermoedden dat er sprake was van incest. De sociaal werker moest de politie helpen haar uit huis te halen. Toen hij daar aankwam, trof hij een zesjarig meisje in de kleren van een volwassen vrouw. Ze gedroeg zich sensueel, zelfs erotisch. Zelf zag het meisje niets verkeerds in de ‘band’ met haar vader. Ze waren ‘verliefd’. De hulpverleners zagen een kind dat volledig was gehersenspoeld.

De sociaal werker vertelde dit verhaal aan de Franse regisseur Emmanuelle Nicot (1985), toen die onderzoek deed in een Frans pleeghuis. Ze zag in het meisje de hoofdpersoon van het verhaal dat zij wilde vertellen.

„De échte Dalva heb ik nooit ontmoet”, zegt Nicot. „Ik ken haar naam niet eens. Maar ik stelde mij haar leven voor. Wat als ze niet zes maar twaalf jaar oud was, op de drempel van puberteit , op het moment dat ze werd weggehaald? Hoe ontworstelt iemand zich dan aan de invloed van haar vader?”

Incest

Nicot zit aan een tafeltje buiten een Rotterdamse bioscoopzaal tijdens het Internationaal Film Festival Rotterdam afgelopen februari. Ze praat ietwat verlegen, maar bloedserieus over haar debuutfilm. Tijdens haar research in de pleeghuizen is het onderwerp persoonlijk voor haar geworden. Twee personages in de film, Samia en Dimi, vrienden van hoofdpersoon Dalva, zijn gebaseerd op kinderen met wie ze een band heeft gekregen in de loop der jaren. „We zijn bevriend. Ik stuurde hen het scenario voordat ik ging filmen. Ze vonden het vooral leuk om nu filmpersonages te zijn.”

Festivalgangers lopen langs Nicots tafeltje de zaal in voor Dalva. Ze herkennen haar niet – het is haar eerste film. En hun gezichten zijn gespannen, voorbereid op ‘een misbruikfilm’. Nicot weet van haar ontvangst op het filmfestival van Cannes dat de blik van de kijkers minder bezorgd is als de zaaldeuren weer openzwaaien.

Haar korte film À l’arraché uit 2016 ging ook over het leven in een pleeghuis. In die film delen twee kinderen een kamer, tot een van hen plotseling verdwijnt. Veel van de thema’s uit Dalva, zoals vriendschap, kinderen die surrogaat-families vormen uit noodzaak en misbruik, waren al in die film al aanwezig.

„Bijna alle kinderen in de pleeghuizen waar ik verbleef wilden terug naar huis, zelfs al hadden ze daar vreselijk misbruik meegemaakt”, zegt Nicot. „Ze keerden zich tegen het rechtssysteem en geloofden niet dat hun families iets verkeerd gedaan hadden. Het was ontkenning.

„Ik wilde een film maken over dat moment. Dat prille begin. Wanneer de controle van de ouders langzaam afneemt, voordat de kinderen weer terug kunnen keren in de maatschappij.”

Lees ook: De recensie van Dalva

Er zijn weinig films die het onderwerp incest écht analyseren. In plaats daarvan wordt meestal het taboe benadrukt. Zo is incest een bekend horrorplot. Denk: The Texas Chain Saw Massacre (1974), A Cure for Wellness (2016), Barbarian (2022). En is incest vaak een grapje rond amorele personages in comedy’s als Rocky Horror Picture Show (1975), of Borat (2006) – taboes zijn immers vruchtbare grond voor komedie. In films die het onderwerp wél iets meer diepgang geven, wordt het een trauma, bedoeld om keuzes van personages te motiveren.

Nicot wilde onderzoeken wat de impact is van incest, maar richtte zich ook op de veerkracht die een kind toont in de nasleep ervan. Niet gemakkelijk ontdekte de regisseur: „Na vijf minuten weet de kijker dat de film over incest gaat. En incest is verboden. Maar Dalva weet dat niet. Hoe maak je een film over een personage dat zo fundamenteel anders denkt dan iedereen in het publiek?”

Alles in de regie, het scenario en de casting is dus bedoeld de kijker mee te laten leven met de hoofdpersoon, vertelt de regisseur. Zo laat de camera Dalva nooit met rust. Constante close-ups zorgen dat je nog geen trillend ooglid van het meisje mist.

In Dalva wordt het misbruik zelf helemaal niet getoond. Laat je het wél zien, dan worden kijkers boos of ongemakkelijk, vervolgt Nicot. Daarna is het onmogelijk om je nog te identificeren met Dalva en haar gevoelens. Om haar hoofdpersonage nog geloofwaardiger te maken, deed Nicot iets controversieels. Ze liet de vader van Dalva, de verkrachter, in de film sympathiek overkomen. Hij huilt en smeekt. Hij weet dat hij fout zat.

„Ik wilde dat de kijker begreep waarom kinderen als Dalva al die tijd bij een vader blijven. Ze hield van hem. Het moest een man zijn van wie je kán houden.

„Ik geloof ook niet dat echte monsters bestaan. Deze man heeft iets verschrikkelijks gedaan, maar het leven is complex. Niks is zo zwart-wit.”

Kritiek

Het is makkelijk om in Dalva een kritiek op de jeugdzorg in Frankrijk te zien. Kinderen worden onvoorbereid en verward in overvolle pleeghuizen gestopt. Er is weinig toezicht, beperkte begeleiding. En voor de buitenwereld zijn de kinderen gebrandmerkt. Laat anderen er op school niet ontdekken wat er is gebeurd, anders word je genadeloos gepest, leert Dalva van leeftijdsgenoten in het pleeghuis.

We moesten de volwassen Dalva bouwen, bijna net als haar vader dat in de film deed

„Het was niet mijn bedoeling om een maatschappijkritische film te maken, maar het moest wel realistisch zijn. Ik heb natuurlijk wel kritiek. Er is niet genoeg geld voor de begeleiding van de kinderen. Sociaal werkers zijn totaal uitgeput.” Het grootste probleem is volgens de regisseur dat kinderen zo vaak uit huis geplaatst worden. Soms is dat noodzakelijk, maar dan moet de kinderen wel een liefdevol alternatief geboden worden. „Elk kind heeft liefde nodig om te overleven. De sociaal werkers kunnen ze dat niet geven. Omdat er geen tijd voor is, maar ook omdat ze dat niet mogen. Dus houden de kinderen maar van elkaar.”

Zelda

Dalva zit slim in elkaar, maar de reden dat de film zo overtuigt, is Zelda Samson, die Dalva speelt. Nicot zocht vier maanden lang naar de geschikte Dalva, voordat ze haar vond.

„We castten vooral op dans– en paardrijscholen. We hadden namelijk een meisje in ons hoofd met een net en strak postuur, mooi gezicht, en lange blonde haren. Ze moest volwassen en netjes ogen, omdat Dalva zo is gemaakt door haar vader.”

Er kwamen vijfduizend reacties, aan driehonderd meisjes werd gevraagd een video van zichzelf op te sturen. „Zelda Samson sprong eruit. Ze was anders dan de anderen. Ze wilde astrofysicus worden, een Nobelprijs winnen. Had een enorme vocabulaire en was feministisch: ze begon gelijk over een jongen uit haar klas die de baas speelde ‘terwijl hij maar een jongen is’. Als je de camera op haar richtte, werd ze magnetisch en leeftijdsloos, van de ene hoek achttien, van de andere twaalf jaar oud.”

Het enige probleem: ze leek totaal niet op de ‘Dalva’ die Nicot in haar hoofd had. „Ze zat voorovergebogen, droeg jongenskleren en had een woest kapsel. Drie maanden lang leerden we haar rechtop lopen en haar haren te stylen. We moesten de volwassen Dalva bouwen, bijna net als haar vader in de film dat had gedaan. En daarna maakten we haar gedurende de film weer tot een kind. Tot de échte Zelda.”