Regisseur Colm Bairéad: ‘Ik respecteer Cáits stille natuur’

Dit is een interview over stilte. Dat kan ook niet anders bij een film die The Quiet Girl heet. Maar waarom is het meisje uit die film stil? Is de elfjarige Cáit introvert, verlegen, of stilletjes met een reden? Voor iemand die zichzelf als tamelijk ingekeerd beschrijft, is de Ierse regisseur Colm Bairéad een spraakwaterval. Er blijkt over de stilte in de film en in de Ierse maatschappij een hoop te bespreken.

The Quiet Girl is gebaseerd op het korte verhaal ‘Foster’ van Claire Keegan en gaat over een jong meisje dat gedurende de zomer bij verre verwanten wordt ondergebracht. Er hangt een gevoel van onheil over de film, hoe licht en teder alles ook in beeld is gebracht. Waar komt Cáit vandaan, waarom moet zij weg en haar oudere zussen niet? Bairéad: „Toen ik het verhaal las, had ik het gevoel dat Claire de woorden had gevonden om mij een stem te geven. Natuurlijk was ik me bewust van het feit dat ik een man ben die een film maakte vanuit het perspectief van een jong meisje, maar er was veel waar ik me mee kon identificeren: hoe het was om net als Cáit een kind te zijn zonder veel zeggenschap én mijn fascinatie met de maatschappij waarin ik ben geboren en die grote periodes van stilte heeft gekend.”

Bairéad beschrijft hoe hij een introvert kind was: „Ik heb een nogal opmerkelijke moedervlek op mijn gezicht, als kind ben je je er erg bewust van als je een uitzondering bent. Het liefst wil je opgaan in de massa. Ik heb een enorme antenne voor wat er om me heen gebeurt, maar ik was zeker als kind niet heel erg talig ingesteld, waardoor ik me weinig uitte.” Mede daarom heeft hij van The Quiet Girl geen film gemaakt over een meisje dat leert om zich meer uit te spreken: „Ik respecteer haar stille natuur. Het enige wat ik haar heb gegeven is dat ze een heel persoon mag zijn.”

Regisseur Colm Bairéad.

Foto Kayla Oaddams/Getty Images/AFP

Geheimen en schaamte

Nadat The Quiet Girl vorig jaar op het filmfestival van Berlijn het jeugdprogramma Generation KPlus had gewonnen, kreeg hij nominaties voor bijna alle Ierse en Engelse filmprijzen, was in eigen land een kassucces en was de Ierse inzending voor de Oscars. Ondanks het kinderperspectief is het niet per se een film voor kinderen, vindt Bairéad: „We verlaten nooit het perspectief van Cáit, die misschien niet alle subtiliteiten meekrijgt van wat er om haar heen gebeurt, maar misschien ook wel. Het gaat in deze film niet over plot of verhaal. Dat maakt het spannend. Tegelijkertijd heeft een volwassen publiek vanzelfsprekend een groter begrip voor alles wat er op de achtergrond kan spelen. Heeft Cáit een geschiedenis van misbruik? Loopt zij bij haar pleegouders gevaar? Die ambiguïteit vind ik fascinerend.”

Eigenlijk is het enige moment waarop expliciet wordt dat er iets op de achtergrond sluimert als pleegmoeder Eibhlín aan Cáit vraagt mee naar de waterput te gaan en het meisje reageert met: ‘Mag ik het niet vertellen?’ Eibhlín antwoordt dat er in hun huis geen geheimen zijn. Want: ‘Een huis met geheimen is een huis vol schaamte.’ Bairéad: „Dat is het moment waarop jij als toeschouwer kunt nadenken over wat dat alles betekent: de stilte van geheimen en de stilte van schaamte.”

Zwijgcultuur

Bairéad is geboren in 1981, het jaar waarin de film zich afspeelt. „Een tijd waarin kinderen niet gehoord mochten worden. Echte kinderrechten zijn in Ierland pas deze eeuw in de grondwet geregeld. Stil-zijn is niet alleen een van de belangrijkste kenmerken van de film, van het meisje, maar ook een manier om te reflecteren op haar leven en op de Ierse maatschappij en geschiedenis.”

Het brengt hem op twee onderwerpen die hij belangrijk vindt voor het begrijpen van The Quiet Girl. Om te beginnen het feit dat de Ierse taal zelf „het zwijgen is opgelegd, zo goed als verboden was en daardoor lang bijna vergeten”. Bairéads film is een van de weinige hedendaagse Ierse films die bijna geheel Iers is gesproken. Bairéad: „De film speelt zich af in Waterford waar het Iers, ook nu nog, de hoofdtaal is. In de film zien we hoe zelfs daar het Engels binnensijpelt, via radio en televisie. Maar in Meath [180 kilometer verderop, red.] waar we gedraaid hebben, is het Iers momenteel een minderheidstaal, op een gegeven moment zelfs bijna uitgestorven. Daarom zijn initiatieven als van het Ierse filmfonds om meer films in onze moedertaal te stimuleren ook zo belangrijk.”

Still uit The Quiet Girl.

Maar hij duidt vooral op de zwijgcultuur die kwam met de politieke macht van de Katholieke Kerk nadat Ierland honderd jaar geleden onafhankelijk was geworden van Engeland en waar vooral vrouwen en kinderen het slachtoffer van werden: „Het was een publiek geheim dat kinderen die in tehuizen en pleeggezinnen opgroeiden extreem te lijden hadden onder allerlei vormen van (seksueel) geweld, wreedheid en uitbuiting. Ongehuwde moeders of vrouwen die anderszins als gevaar voor de goede zeden werden beschouwd omdat ze seksuele relaties buiten het huwelijk hadden, of uit de prostitutie kwamen, werden onder erbarmelijke omstandigheden ondergebracht in zogenaamde Magdalene-kloosters. Pas in de jaren negentig van de vorige eeuw begonnen we de ‘zonden van ons verleden’ onder ogen te zien en bespreekbaar te maken. Vanaf dat moment is Ierland in rap tempo geseculariseerd.”

https://www.youtube.com/watch?v=XP-bO2CHJek

Seamus Heaney

Pleegvader Seán is een man van weinig woorden en als hij dan eindelijk Cáit in vertrouwen neemt is dat op een heel metaforische manier, bijna alsof hij een volksverhaal of een legende met haar deelt. Hij staat in de meer uitgesproken traditie van Ierse dichters en zangers. „Ja, dat is waar, de meest gesloten man van de film is tegelijkertijd een dichter. Maar is dat niet wat poëzie is? Een neiging tot spaarzaamheid? Ik zie veel overeenkomsten tussen de taal die Claire in haar boeken gebruikt en die van de grote Ierse dichter Seamus Heaney. Hij heeft een sonnettencyclus geschreven over de dood van zijn moeder, ‘Clearances’ (1987), waarin hij vanuit het perspectief van een jonge man met groot oog voor detail beschrijft hoe hij zich haar herinnert.”

En dan begint Bairéad een van de gedichten uit het hoofd te citeren: ‘Als verder iedereen weg was naar de mis / Was ik met aardappels schillen helemaal de hare. / Het verbrak de stilte, één voor één gelost / Zoals soldeer dat loskomt van de bout. / Het water in de emmer deed ze glanzen. / En zo een ochtend lang: het zachte plonzen / Van elkanders werk was schrale troost, / Iets dat ons bijeen bracht, en bij zinnen.’”

Het is bijna alsof hij de scène beschrijft waarin Cáit met Eibhlín de aardappelen schilt. Film en gedicht lopen in elkaar over. Stilte wordt beeld.

Lees ook de recensie van ‘The Quiet Girl’: Piekfijn drama over emotionele verwaarlozing