PSV en Ajax, twee topclubs op zoek naar een plan

Hij speelde bij Paris Saint-Germain met Lionel Messi, Neymar en Kylian Mbappé. Toch wist coach Ruud van Nistelrooij de talentvolle Xavi Simons vorig jaar te overtuigen om voor PSV te kiezen. „De manier hoe hij het voetbal ziet, hoe hij wil werken, dat vind ik fijn”, zei Simons vorige zomer in de pers. „Het is echt een project. Daarom heb ik gekozen om hier te komen.”

Maar tegen het einde van dit seizoen is onduidelijk wat dat project precies inhoudt. Voor het vijfde seizoen op rij dreigt PSV de landstitel mis te lopen. Gedeeld tweede is het, met acht punten op koploper Feyenoord. Zondag draait het bij PSV-Ajax om die tweede plaats, die recht geeft op de voorronde van de Champions League. Het lucratieve toernooi waar PSV in 2018 voor het laatst actief in was.

Het is een confrontatie tussen twee topclubs die zich op technisch gebied moeten herbezinnen na een teleurstellend seizoen – al wacht volgende week nog de bekerfinale tussen PSV en Ajax. Beide staan voor een nieuwe periode, met een nieuwe technisch directeur – Earnest Stewart bij PSV, Sven Mislintat bij Ajax. Met name bij PSV is de vraag wat het voetbaltechnische plan voor de komende jaren wordt.

Waar de identiteit bij Ajax duidelijk is bepaald, ‘aanvallend en creatief voetbal, met bravoure en technisch vernuft’, is dat bij PSV meer fluïde. Met welk voetbal wil de club zich onderscheiden? Wat is de speelstijl waarmee coach Van Nistelrooij naam wil maken? En welk type spelers moeten daarbij worden gezocht?

Onder de voorganger van Van Nistelrooij, de Duitse trainer Roger Schmidt, waren er duidelijke antwoorden. De aanstelling van Schmidt in de zomer van 2020 betekende een trendbreuk voor PSV. Anders dan Ajax heeft de club een traditie van coaches die pragmatisch voetbal voorstaan, gespeend van dwingende idealen over hoe het spelletje gespeeld dient te worden. Het beschikbare spelersmateriaal en de tegenstander van dienst bepaalden doorgaans in hoge mate de speelwijze van PSV, niet het historisch gegroeide zelfbeeld van de club of de geloofsartikelen van de coach.

De komst van Schmidt veranderde dat. Voor het eerst koos PSV voor een coach met een even moderne als uitgesproken spelopvatting. Simpel samengevat: collectief en hoog druk zetten, extreem direct, reactief. Met aanvallende backs in plaats van klassieke buitenspelers, zwervende middenvelders en twee spitsen.

Dat had grote invloed op het aankoopbeleid, dat zich richtte op spelers die geschikt werden geacht om binnen dit systeem te excelleren. Mario Götze, maar ook Ibrahim Sangaré, Philipp Max en Eran Zahavi. Daarnaast hanteerde Schmidt een, in de ogen van het publiek, rigide en onnavolgbaar wisselbeleid, grotendeels gebaseerd op de fysieke data van zijn spelers.

Planmatige aanpak

Meer clubs kiezen tegenwoordig voor een compromisloze, planmatige aanpak waarin ze proberen de selectie zo samen te stellen dat die optimaal bij een vooraf bepaalde speelwijze past. Toulouse FC, Brighton & Hove Albion, Brentford, Liverpool en Bodo Glimt zijn daar internationaal bekende voorbeelden van. Allemaal maken ze voor hun scouting en transferbeleid intensief gebruik van data-analyse, die het mogelijk maakt mondiaal naar een bepaald profiel te zoeken en spelers met elkaar te vergelijken. Dikwijls leidt dat tot succes, in de zin dat genoemde clubs, met uitzondering van Liverpool dit seizoen, beter presteren dan je op basis van hun budget zou mogen verwachten.

Feyenoord past in zekere zin ook in dat rijtje. Met beperkte financiële middelen is de selectie afgelopen zomer gericht samengesteld, welbewust op wat aansluit bij de uitgangspunten van coach Arne Slot: direct, aanvallend spel met veel diepgang en een hoge intensiteit waarmee de tegenstander wordt opgejaagd. Met die speelwijze is de concurrentie in de Eredivisie tot verrassing van velen afgetroefd: Feyenoord is op weg naar de titel. Wat het extra interessant maakt is dat de komst van Slot, in 2021, een grote koerswijziging vormde ten opzichte van zijn behoudende voorganger Dick Advocaat.

Een duidelijk plan maken en eraan vasthouden: het klinkt eenvoudig, maar de praktijk is weerbarstig. Kijk naar Ajax, dat van oudsher geroemd wordt om zijn herkenbare speelstijl en aankoopbeleid gericht op jonge talenten, maar zonder technisch directeur de afgelopen zomer een paar dure miskopen deed die niet passen binnen de clubfilosofie. Bekendste voorbeeld is huurspeler Lucas Ocampos, maar ook de technisch beperkte verdedigers Calvin Bassey en Jorge Sánchez stellen vooralsnog teleur.

Daarbij komt: een selectie hervormen kost tijd, voetballers hebben langjarige contracten. Tegelijkertijd zijn de financiële middelen in Nederland beperkt en de concurrentie groot. De periode-Schmidt bij PSV heeft ook laten zien: je kunt nog zo gericht werken, dat levert niet per definitie op korte termijn succes op. Schmidt vertrok na twee jaar zonder hoofdprijs (hij won wel de KNVB-beker), waardoor de druk op Van Nistelrooij om te presteren alleen nog maar groter is.

Van Nistelrooij heeft in zijn eerste seizoen nog geen duidelijk profiel kunnen opbouwen. Hij hanteert een andere speelstijl dan zijn voorganger – realistischer, meer op controle gericht, in lijn met voormalig PSV-coach Phillip Cocu. Van Nistelrooij laat zijn ploeg ook verder inzakken dan Schmidt deed. Hij speelt met aanvallende buitenspelers, maar is nog zoekende naar de juiste balans op het middenveld.

„Het eerste dat Roger Schmidt tegen mij zei was: ‘Als trainer moet je kleur bekennen’. Daarmee bedoelde hij dat je direct duidelijk moet kunnen maken wat je voetbalvisie is”, zei Van Nistelrooij eerder in VI. „Een beetje van alles is namelijk niets.” Afgelopen winter gaf hij, na zijn eerste halfjaar als PSV-coach, in hetzelfde blad aan dat veel spelers gewend waren geraakt aan de tactische principes van Schmidt. „Ze zijn toch een beetje geconditioneerd. Een transformatie naar een andere speelwijze kost dan tijd.”

Andere verzachtende omstandigheid is dat Van Nistelrooij onderweg sleutelspelers kwijtraakte. Aanvallers Cody Gakpo en Noni Madueke vertrokken afgelopen winter voor samen zo’n 90 miljoen euro, om zo de clubfinanciën op orde te krijgen – een flinke streep door de sportieve ambities van de jonge coach. Pas komende zomer kan de selectie volledig ingericht worden op de wensen van Van Nistelrooij.

Een transferperiode waar PSV, door de winterse uitverkoop, ruimte voor heeft gecreëerd om te kunnen investeren. Het wordt de eerste test voor de in maart dit jaar begonnen technisch directeur Stewart, eerder in die functie werkzaam bij NAC, AZ en Philadelphia Union.

Werken vanuit een strategie

Wat kan verwacht worden van Stewart? Afgelopen vijf jaar werkte hij bij de Amerikaanse voetbalbond, eerst als general manager en sinds 2019 als technisch directeur. Het belangrijkste dat hij daar heeft achtergelaten is een omvangrijk technisch plan voor alle nationale teams, vertelt Rick Cost, die als directeur high performance met Stewart samenwerkte.

In het document staat in detail beschreven hoe coaches van de onder veertien tot die van de nationale teams volgens hetzelfde strijdplan werken, met onder meer profielen per positie. „Dat was zijn belangrijkste doel, om ervoor te zorgen dat iedereen weet hoe US Soccer speelt”, zegt Cost. Die speelstijl is: attractief, aanvallend, ‘hoog’ op het veld. In totaal gaat het om een kleine dertig teams.

Stewart werkt het beste vanuit een strategie, merkte Cost. „Hij wil graag de regels heel strak en duidelijk hebben en dat iedereen datzelfde plan en dezelfde regels volgt.” Benieuwd is Cost hoe de voormalig Amerikaans international opereert in onderhandelingen over spelers. „Stel dat hij 1 euro te besteden heeft, dan gaat hij je niet 1,10 euro geven. Dan is het waarschijnlijk: take it or leave it.” Die rigide opstelling kan in het voetbal soms „ingewikkeld” zijn, zegt Cost.

Belangrijk dossier dat op zijn bordje ligt is het vasthouden van sleutelspeler Simons. Die heeft een clausule in zijn contract die bepaalt dat hij komende zomer voor een bedrag tussen de 10 tot 12 miljoen euro terug kan keren naar zijn vorige club, Paris Saint-Germain. Stewart zal hem met een goed plan moeten overtuigen nog minimaal een jaar in Eindhoven te blijven.