Politieke influencers in Afrika krijgen soms een auto in ruil voor een tweet

Contant geld, luxe cadeaus, overheidscontracten en politieke benoemingen. Politici in verschillende Afrikaanse landen hebben een nieuwe campagnevorm ontdekt: influencers betalen voor het verspreiden van (des)informatie. Hoe groter hun bereik, hoe hoger de beloning. Met als belangrijkste doel opponenten in een kwaad daglicht te zetten.

Ruim een derde van de landen op het continent gaat dit jaar naar de stembus voor verkiezingen op nationaal niveau. Experts van factcheckorganisatie Africa Check voorspellen dat politieke partijen ook in 2023 hun influencerlegers zullen inzetten.

Als eerste op de planning: Nigeria. Het meest bevolkte land van Afrika (220 miljoen inwoners) kiest op 25 februari een nieuwe president, leden van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. De verkiezingen worden gezien als de belangrijkste in de democratische geschiedenis van het land. Bij de vorige verkiezingen in 2019 was de opkomst rond de 35 procent, maar nu maken lokale media melding van een enorme toename van het aantal mensen dat zich registreert om te stemmen en zijn stempassen ophaalt.

Nu de campagnes zijn begonnen, volgt de desinformatie snel. Africa Check ziet onder meer dat uitspraken ten onrechte aan politici worden toegeschreven, video’s worden gemanipuleerd en etnische groepen worden aangevallen.

Lees ook: Nigeriaanse jongeren hopen op een ‘politieke revolutie’

Het belangrijkste platform is Twitter. Hier zijn de meeste invloedrijke mensen actief: journalisten, zakenmensen en activisten. Het doel op Twitter is dat een onderwerp ’s ochtends een ‘trending topic’ wordt, zodat andere media dit later op de dag ook oppikken en burgers dit delen in WhatsAppgroepen. Veel verspreidt zich ook via spraakberichten.

Zo delen influencers oude video’s van geweld en schrijven daarbij dat het om een conflict van hun etnische groep gaat. Of ze posten foto’s van presidentskandidaten en beweren dan dat die daar met de leider van een terroristische organisatie spreekt, terwijl het om normale burgers gaat. Etnische groepen worden tegen elkaar opgezet. Zo schreef de prominente Adamu Garba (100.000 volgers) op Twitter dat de Nigeriaanse presidentskandidaat Atiku Abubakar „de grenzen zal openzetten en alles aan buitenstaanders zal verkopen”. Ook wordt er zogenaamd informatie gedeeld in de naam van traditionele media, bijvoorbeeld beelden met een gefabriceerd logo van een televisiezender.

Bedragen van 5 tot bijna 2.000 euro

De betalingen aan influencers worden omgeschreven als een industrie. „We hebben een influencer 20 miljoen naira (omgerekend ruim 18.000 euro) betaald voor het leveren van een resultaat. We hebben mensen ook cadeaus gegeven”, zegt een anonieme politicus tegen de BBC. Hij zegt ook dat mensen gevraagd wordt of ze een baan binnen de overheid willen, bijvoorbeeld als bestuurder of politiek assistent. Ook zou iemand een auto hebben gekregen.

Africa Check constateerde dat betalingen variëren van 5 tot bijna 2.000 euro. Zulke hoge bedragen werden in Nigeria niet eerder gesignaleerd.

Het betalen van influencers is een grijs gebied. Het is niet illegaal om derden te betalen voor campagnevoeren, maar verspreiding van valse informatie is dat in Nigeria wel. Daarnaast stellen de gebruiksvoorwaarden van de mediaplatforms het verplicht kenbaar te maken als voor een bericht betaald is.

De afgelopen jaren zag Africa Check dezelfde methodes in onder meer Kenia, Senegal en Kameroen. „Bij de laatste presidentsverkiezingen in 2019 zag ik dat de vijf belangrijkste kandidaten in Senegal influencers gebruiken in hun campagnestrategie”, vertelt Valdez Onanina van Africa Check telefonisch vanuit Dakar. „Het was de eerste keer dat influencers zo’n grote impact hadden. Ik ben benieuwd wat er zal gebeuren bij de aankomende verkiezingen van volgend jaar.”

In Kenia is er sprake van een geleidelijke verschuiving: in 2013 bleven de socialemediacampagnes nog onder de radar, bij de verkiezingen in 2017 werden ze duidelijker en in 2022 hadden politieke partijen een doelbewuste online strategie. „Vorig jaar werden zogenoemde ‘soldaten’ actief gerekruteerd om politieke boodschappen te verspreiden” zegt de Keniaanse Africa Check-collega Alphonce Shiundu. Ook gingen er neppeilingen rond.

In Kameroen wil president Paul Biya een leger van ‘e-patriotten’ vormen om „nepnieuws en propaganda op sociale media tegen te gaan”, volgens critici een dekmantel om zijn eigen partij goed neer te zetten. „Het is een soort geheime groep, er is geen enkel document waarin duidelijk het bestaan ervan of het contact met politici staat”, zegt Onanina. „Het is niet legaal, ze proberen het te verhullen.”

Toegang tot internet

In Mali doen ze daar minder geheimzinnig over. „Een bevriende Malinese journalist vertelde me laatst dat politici en influencers er in Mali openlijk voor uitkomen dat ze samenwerken”, zegt Onanina. „Dat is bijzonder, meestal zijn regeringen hier geheimzinniger over.” In het West-Afrikaanse land staan in het najaar verkiezingen voor de Senaat en het Huis van Afgevaardigden gepland. In februari 2024 worden presidentsverkiezingen verwacht, maar het is onzeker of die daadwerkelijk plaatsvinden in het onrustige land dat momenteel geleid wordt door een overgangsregering.

In de Democratische Republiek Congo, waar in december presidentsverkiezingen zijn, heeft slechts 17,6 procent van de bevolking toegang tot internet. Men zou denken dat online influencers in landen met weinig internet minder invloed hebben, maar dat is niet waar, zegt Shiundu. „In laag ontwikkelde landen gebeurt hetzelfde: stedelijke influencers delen informatie en die verspreidt zich via de radio naar het platteland. Die bevolking heeft een lage mediageletterdheid en zal daar minder kritische vragen bij stellen.”