Brute voortgang van Poetin brengt verdeeld Westen in München bij de les

Er waren maar twee optredens voor nodig en toen was iedereen bij de les.

Joelia Navalnaja verscheen vrijdagmiddag op een podium in München, vlak nadat ze had gehoord dat haar man, oppositiepoliticus Aleksej Navalny, was overleden in een Russisch strafkamp. Ze geloofde het nog niet helemaal, zei ze, met tranen in de ogen. Het Russische regime kun je immers nooit geloven.

Veel regeringsleiders waren toen nog onderweg naar de jaarlijkse veiligheidsconferentie in Beieren. En het was alsof de Russische president Vladimir Poetin met een macabere boodschap liet weten dat wat er in München ook gezegd zou worden, hij toch eenvoudigweg zijn brute gang zou gaan.

Lees ook De moord op Navalny is een middelvinger van Poetin naar Rusland en de rest van de wereld

De Oekraïense president Volodymyr Zelensky zei op zaterdagochtend in Hotel Bayerischer Hof dat de dood van Navalny bewijst dat Poetin de internationale orde zal blijven uitdagen. „Poetin vermoordt wie hij maar wil, zij het een oppositieleider of iemand anders. Na de dood van Aleksej Navalny is het absurd om Poetin te zien als de zogenoemde legitieme leider van Rusland.”

Een overwinning voor Poetin zou niet alleen „catastrofaal” zijn voor Oekraïne maar ook voor andere landen, zei Zelensky. Hij spoorde zijn gehoor dan ook aan méér te doen voor Oekraïne. „Vraag niet steeds wanneer de oorlog ophoudt, stel jezelf de vraag waarom Poetin nog steeds in staat is door te gaan.” Een paar uur eerder hadden Oekraïense militairen de val van de kleine stad Avdiivka verkondigd waar maanden om gevochten was.

Kunstmatig tekort

„Door Oekraïne een kunstmatig tekort aan wapens [op te dringen], in het bijzonder een tekort aan artillerie en langeafstandswapens, is Poetin in staat zich aan te passen aan de huidige intensiteit van de oorlog. De zelfmutilatie van de democratie ondermijnt onze gezamenlijke prestaties.”

Zelensky en Navalnaja maakten, voor wie nog een opfrisser nodig had, duidelijk dat Poetin ook twee jaar na zijn massale invasie in Oekraïne voor niets terugschrikt en niet van plan is op te houden. „Dictators gaan niet op vakantie”, zei Zelensky.

De tranen van Navalnaja en de aansporingen van Zelensky gaven de conferentie een andere lading dan de bijeenkomst van een jaar geleden. Bij de eerste verjaardag van de oorlog was de Oekraïnecoalitie in München vastberaden. ‘Wij geven niet op’ zeiden westerse regeringsleiders strijdlustig in koor. Oekraïne had iedereen verrast door een jaar lang stand te houden, er werd een offensief voorbereid.

president OekraïneVolodymyr Zelensky Vraag niet steeds wanneer de oorlog ophoudt, stel jezelf de vraag waarom Poetin nog steeds in staat is door te gaan

Inmiddels is het offensief geëindigd in een honderden kilometers lange frontlinie waarin weinig beweging zit, maar waar het Oekraïense leger het – zie Avdiivka – moeilijk heeft. Twee jaar na de grootscheepse Russische aanval overheersten in München de zorgen. Over de aanhoudende agressie. Over de haperende steun uit de VS. Over het vooruitzicht dat Donald Trump de verkiezingen zou kunnen winnen en dan voor spanningen in de NAVO zou kunnen zorgen. Zelensky bood Trump een excursie naar het front aan zodat hij met eigen ogen een „echte oorlog” zou kunnen ervaren.

Lees ook Ook het volledig verwoeste stadje Avdiivka is in Russische handen gevallen. ‘Lieve God, waarvoor worden wij gestraft?’

En dan was er ook nog die andere oorlog, waar Europa emotioneel mee verbonden is, maar waar een verdeeld Europa op dit moment geen grote rol speelt. In talloze ontmoetingen in München ging de speurtocht naar het begin van het einde van de Gaza-oorlog door – zonder doorbraak. De elementen voor een oplossing liggen al lang op tafel: bevrijding van de gijzelaars, meer humanitaire hulp, een staakt-het-vuren, en dan, op termijn, een Palestijnse staat. De bestemming is duidelijk, maar ook in München werd de route niet gevonden.

Atlantische verbondenheid

De conferentie in München is al zestig jaar een plek om de Atlantische verbondenheid te vieren en trekt veel Amerikaanse politici. Dit jaar was de Amerikaanse delegatie bijzonder groot. Naast vice-president Kamala Harris, Hillary Clinton, Nancy Pelosi en minister van Buitenlandse Zaken Antony Blinken waren ook Republikeinse senatoren naar München gevlogen.

Het gesprek tussen Europa en VS verliep anders dan gebruikelijk. Oorspronkelijk namen de Amerikanen de leiding in het steunen van Oekraïne en moedigden de Europeanen aan hun deel te leveren, nu waren de rollen omgekeerd. Het Congres bakkeleit al maanden over een cruciaal steunpakket van 60 miljard dollar voor Oekraïne – geld voor wapens die Oekraïne nodig heeft om stand te houden. Nu probeerde Europa de VS aan te moedigen.

Vergelijking met jaren dertig

Dat leidde tot bijna-vermakelijke taferelen. In één forum namen de Estse premier Kaja Kallas en NAVO-topman Jens Stoltenberg de Republikeinse senator Pete Ricketts (Nebraska) in de tang. Kallas trok meteen een vergelijking met de jaren dertig van de vorige eeuw. „Geschiedenis rijmt. We hebben dit al in de jaren dertig gezien. We hadden toen ook Amerikaans isolationisme, we stopten een agressor niet toen we nog de kans hadden dat te doen en vervolgens zagen we dat agressie zich uitbreidde over de hele wereld. Laten we van die geschiedenis leren.”

Ricketts speelde de bal eerst terug: er zijn nog veel Europese landen die niet genoeg uitgeven aan defensie. Bovendien: democratie is een rommelig proces. Hij zocht hulp bij Winston Churchill: vroeg of laat, zou deze eens opgemerkt hebben, zal Amerika het juiste doen, nadat alle andere opties zijn uitgeput. Vroeg of laat, meende Ricketts, zal die hulp er wel komen.

Lees ook Bidens ouderwetse trans-Atlantische liefde is in de VS de uitzondering, niet Trumps isolationisme

Stoltenberg erkende dat niet alle landen de NAVO-defensie norm halen, maar onderstreepte dat Europa nu meer doet voor Oekraïne dan de VS. „Het gaat er niet om het juiste te doen, het gaat erom dat snel te doen. Het is urgent. Elke week vertraging betekent meer doden aan het front in Oekraïne. […] We hebben een lastenverdeling (‘burden sharing’) tussen de VS, Europa en Canada en nu is het aan de VS om te leveren wat het heeft beloofd.”

Vredesbesprekingen in Oekraïne

Trump was niet in München, maar zijn ideeën waren er wel. De Republikeinse senator J.D. Vance (Ohio), orthodox Trumpiaan, zei zondag dat hij heel veel zorgen over Trump had gehoord. Nergens voor nodig, meende hij. „Nee, ik denk niet dat we ons uit de NAVO moeten terugtrekken, nee, ik denk niet dat we ons uit Europa moeten terugtrekken. Maar, ja, Europa moet eindelijk inzien dat de VS zich meer op Azië moeten richten.”

En dus moet Europa een groter aandeel nemen in haar eigen verdediging. Dat was volgens hem de centrale boodschap van Trump toen deze vorige week suggereerde dat hij Europese landen die niet genoeg geld uitgeven voor defensie niet zou steunen in een conflict met Rusland.

Bij een tweede presidentschap van Trump zal de relatie van de VS met Kyiv, Moskou én Europa hoe dan ook herijkt worden

Vance hield ook een pleidooi om snel aan te sturen op vredesbesprekingen in Oekraïne. Vance, die weliswaar niet spreekt namens Trump, maar vaak zegt wat Trump vindt, denkt dat er gezien een tekort aan munitie en een tekort aan Oekraïense mankracht niets anders op zit dan het conflict snel te beëindigen. Hij noemde Poetin een „bad guy”, maar vindt dat de VS ook met de slechteriken moet praten als dat nodig is om Amerikaanse belangen te behartigen.

De westerse Oekraïne-coalitie onder leiding van president Biden houdt al maanden vast aan de lijn dat vredesbesprekingen nu niet aan de orde zijn en dat het aan de leiding in Kyiv is om te bepalen wanneer het moment voor gesprekken is gekomen. Als Oekraïne nu het gesprek met Poetin aan zou gaan zou deze immers met een enorme terreinwinst op zak aan de onderhandelingstafel verschijnen.

Dus ook als Trump bij een tweede presidentschap niet de sloophamer meeneemt naar de NAVO, afgaande op Vance, zal de relatie met Kyiv, Moskou én Europa hoe dan ook herijkt worden.

Lees ook Op de veiligheidsconferentie in München wordt Rutte voortdurend gevraagd naar zijn NAVO-ambities. ‘Ik had m’n kop moeten houden’

Delen Mail de redactie