‘Poetins invasie is het begin van een nieuwe Koude Oorlog’

„Wij hebben de afgelopen drie decennia in een soort interbellum geleefd. Een interbellum tussen twee Koude Oorlogen. De Russische invasie in Oekraïne luidt het einde in van deze tussenperiode, die begon met de val van de Muur in 1989. Die invasie was president Poetins startschot van de tweede Koude Oorlog. Daarom komt er in Oekraïne voorlopig geen vrede, vrees ik, omdat Poetins plannen met Oekraïne niet alleen maar om Oekraïne draaien, maar deel uitmaken van een veel grotere, geopolitieke strategie van het Kremlin.”

Velina Tchakarova, directeur van het Oostenrijkse onderzoeksinstituut voor Europese en veiligheidsvraagstukken AIES en een veelgevraagd spreker op Europese veiligheidsconferenties, is ervan overtuigd dat Poetin Oekraïne geheel aan zich wil onderwerpen.

Tchakarova is in Bulgarije geboren. Ze spreekt Russisch, volgt Russische media en strategische discussies al jaren, en focust daarom al geruime tijd op Poetins langetermijnstrategie. Als het Poetin uitkomt, zegt ze in haar kantoor op een steenworp afstand van het Schönbrunn-paleis in Wenen, zal de Russische president misschien over een poosje een staakt-het-vuren afkondigen. „Hij bepaalt of dat gebeurt en wanneer dat gebeurt. Niemand anders. Hij doet het als het hem uitkomt. Hij zal ook bepalen wanneer het vechten weer begint. Want dat is wat we komende jaren zullen zien: een lange oorlog, met horten en stoten. Poetin wil niet alleen de Donbas en zuidelijk Oekraïne, hij wil heel Oekraïne onder controle krijgen. Dat maakt deel uit van zijn long game, waarbij hij Rusland positioneert als machtsfactor tussen de twee grootmachten Amerika en China.”

Wat wil Poetin precies?

„Hij heeft drie doelen. Die hangen nauw met elkaar samen. Ten eerste wil hij Oekraïne, dat de afgelopen decennia economisch, cultureel en politiek van Rusland is afgedreven, weer tegen Rusland aan trekken. Een soeverein Oekraïne kan hij niet tolereren. Het verhaal dat hij Oekraïne binnenviel om de expansie van de NAVO te stoppen, is onzin. Dat verhaal gebruikt hij binnenlands om burgers aan zijn kant te krijgen. Sommige nuttige idioten in het Westen pikken het dankbaar op. Oekraïne was juist géén lid van de NAVO, want Frankrijk en Duitsland hadden dat geblokkeerd. Iedereen wist dat, ook Poetin. Nu Finland en Zweden NAVO-lid willen worden, is dat verhaal in nog meer stukken uiteen gespat: Poetin veroorzaakt juist NAVO-expansie. Nee, de NAVO gebruikt hij als voorwendsel.

„Wat hem meer dwarszit, is de Europese integratie. Hij annexeerde de Krim en viel de Donbas binnen in 2014 vanwege het associatieakkoord met de EU. Poetins Euraziatische Economische Unie met Wit-Rusland en Kazachstan is een pure kopie van de Europese interne markt. Als je de tekst leest met al zijn bepalingen, zoals ik heb gedaan, zie je dat hele paragrafen zijn gekopieerd uit EU-teksten. Letterlijk. Hij wil ook zo’n blok vormen als de EU. Hij wil dat Oekraïne er deel van uitmaakt. Hij heeft eerst Wit-Rusland geknecht, nu is Oekraïne aan de beurt.”

Maar Oekraïne controleren, dat kan hij sinds 24 februari toch vergeten?

„Poetin wilde een snelle oorlog en heeft zich vergaloppeerd. Inderdaad: als iemand heeft bijgedragen aan de consolidatie van de Oekraïense identiteit, was hij het wel. Maar toen de snelle oorlog mislukte, is Poetin overgeschakeld op een lange oorlog. Hij wil Oekraïne koste wat het kost hebben, platgebrand of niet.

„Waarom? Daar komen zijn twee andere doelen in beeld. Zijn tweede doel is om de internationale status quo kapot te maken. Hij lapt alle verdragen, afspraken en het internationaal recht aan zijn laars. Hij gooit de bestaande wereldorde omver, om plaats te maken voor een nieuwe orde die hem beter uitkomt. In die zin voert hij eigenlijk oorlog tegen óns. Want dit destabiliseert Europa, dat volledig had ingezet op het multilateralisme, waarbij het floreert.

„Als er geen internationale regels meer zijn, heeft Europa weinig instrumenten meer. Want Europa gebruikt, anders dan Poetin, geen rauwe macht. Het voert geen oorlog, zoals hij. Dus kan Europa maar een ding doen: met hem onderhandelen. Je ziet het aan Duitsland en Frankrijk: die heeft hij al min of meer op het verkeerde been gezet. Zij steunen Oekraïne, maar hinten ook op onderhandelen met Rusland. Op een compromis. Europa heeft twee opties in Oekraïne: oorlog of vrede. Poetins opties zijn anders: een korte of een lange oorlog. Poetin mag zich verrekend hebben met die korte oorlog, maar de Frans-Duitse reactie heeft hij correct ingeschat.”

Macron zegt dat we Poetin ‘niet moeten vernederen’.

„Precies. Ook kanselier Scholz wijst erop dat Rusland een groot buurland is waarmee we ook na de oorlog verder moeten. Wat Poetin verder goed gezien heeft, is dat de EU-lidstaten allemaal verschillende belangen hebben en dat er op den duur scheuringen komen in de EU. Hoe meer hij dat grote Europese blok uiteen speelt, hoe beter voor hem. Zo komt hij waar hij wezen wil: bij het Concert van Europa, een Europese orde die begin negentiende eeuw na de napoleontische oorlogen werd gevestigd op het Congres van Wenen in 1814-1815. Op dat congres verdeelden grote landen, waaronder Rusland, het continent onderling in invloedssferen. Binnen zijn eigen sfeer kon elk groot land doen wat het wilde, zonder dat andere grote landen zich ermee bemoeiden. Kleine landen hadden niets te zeggen.”

Maar krijgt Poetin dit voor elkaar? Voorlopig steunt de EU Oekraïne. Het mag nu zelfs kandidaat-lid worden.

„Ja, maar de eerste scheurtjes in de EU verschijnen. Kijk naar Hongarije en het gedoe met het olie-embargo. Als Poetin meer Oekraïense steden verovert, een eenzijdig staakt-het-vuren afkondigt en onderhandelingen aanbiedt, denk ik dat een aantal Europese landen en de VS de druk op Oekraïne opvoeren om daarop in te gaan. Oekraïne staat er niet florissant voor. En als de halve wereld honger lijdt vanwege Russische voedselblokkades, moet ik nog zien dat Europa nee zegt tegen onderhandelingen.”

Wat is Poetins derde doel?

„Dat is om als blok, met Wit-Rusland en Oekraïne, Amerika en China tegen elkaar uit te spelen en zo tussen die twee een machtsfactor te worden. Hij rekent niet echt op een vriendschapspact met een van hen, maar wel op het feit dat de ene supermacht het vreselijk vindt als de andere Rusland aan zijn kant heeft.

„Op het moment loopt dat redelijk volgens plan. China staat niet achter de oorlog in Oekraïne, maar houdt Rusland wel uit de wind. Als het Westen geen Russische energie en voedsel krijgt, koopt China dat op. En hoe meer Amerika in Oekraïne en Europa bezig wordt gehouden, hoe vrijer China is om in Zuidoost-Azië te doen wat het wil. Zonder die impliciete Chinese steun had Poetin Oekraïne niet kunnen binnenvallen.

„Ik volg de Russisch-Chinese betrekkingen intensief, al acht jaar. Ze hebben afspraken gemaakt op allerlei terreinen: landbouw, handel, ruimtevaart, defensie. Rusland helpt China vooruit in Afrika, onder andere met militaire operaties van Wagner. Poetin heeft dit langzaam opgebouwd. Koelbloedig, berekenend.”

Gaat u ervan uit dat Rusland deze oorlog wint?

„Poetin kan op elk moment een staakt-het-vuren afkondigen en dat thuis als overwinning verkopen: hij heeft grond en steden veroverd en de Krim uit zijn isolement gehaald. Daarna kan hij de oorlog een poosje stoppen, om de komende winter energieleveranties als wapen te gebruiken, zijn troepen te hergroeperen, en dan op een dag elders in Oekraïne opnieuw te beginnen met vechten. Dit is pas het begin. De oorlog is nog lang niet afgelopen. Poetin vecht op zijn eigen voorwaarden.”

Is het verstandig dat de EU Oekraïne tot kandidaat-lidstaat maakt, al vindt Poetin de EU volgens u bedreigender dan de NAVO?

„Natuurlijk. Oekraïne is al sinds 2017 op weg naar meer economische integratie met de EU. Ook politiek kruipt het er steeds dichter tegenaan. Met het kandidaat-lidmaatschap steekt Brussel Kiev een politiek hart onder de riem, en maakt het de stabilisering en wederopbouw van Oekraïne mogelijk, zelfs tíjdens de oorlog. Sociaal, maatschappelijk en economisch is dit van vitaal belang.”

U zegt: er komt een nieuwe Koude Oorlog. Wat moeten we ons daarbij voorstellen?

„Ik zie een aantal trends. De wereldorde wordt langzaam weer bipolair. Er zijn twee supermachten: de VS met een zogeheten ‘Anglosfeer’ eromheen, en de ‘DragonBear’ – China dat zorgt dat het niet gehinderd wordt door Rusland. China en de VS worden steeds verder van elkaar losgekoppeld, op financieel, economisch en monetair gebied. De spanning tussen China en India loopt intussen op, en kan later dit jaar zelfs ontploffen. De VS zullen zich steeds meer uit West-Azië terugtrekken, en later wellicht ook uit Europa, om zich te concentreren op Zuidoost-Azië. Ten slotte zien we kleinere, regionale machten opkomen die proberen niet te kiezen tussen China en de VS.”

Volop potentie voor botsingen, zo te horen. Bent u niet bang dat er een derde wereldoorlog komt in plaats van een Koude Oorlog?

„Nee. China, de VS en Rusland willen nu geen confrontatie met elkaar. Wat we zien, is een bipolaire wereld met moordende rivaliteit. Maar geen confrontatie. China en de VS willen, anders dan Rusland, zelfs niet van de oude, multilaterale wereldorde af. Rusland is als enige klaar voor een nieuwe orde. Dat heeft rauwe machtspolitiek en geopolitiek in de genen. Men zegt weleens dat Russen maar twee vrienden hebben: het leger en de marine. Poetin staat in dezelfde traditie als Ivan de Verschrikkelijke, Catharina de Grote en Peter de Grote. Veroveraars, allemaal.”

Waar blijft Europa in uw verhaal?

„Europa zou zich verdorie zorgen moeten maken. Ik zie veel verontwaardiging over Oekraïne, maar over de geopolitieke implicaties wordt niet genoeg nagedacht, behalve in een land als Polen, waar ze denken: wij zijn de volgende.

„Europa zit mentaal te veel vast in de post-Koude-Oorlogfase, van na de val van de Muur. We waren global players. Het ging ons goed. Maar dat blijkt een overgangsfase. Ze eindigt in Oekraïne. Dat is de boodschap van deze oorlog. Dat dringt nog niet goed door in Europa. De NAVO is terug van weggeweest. We wanen ons weer even veilig. Maar wat als over twee jaar een Republikein president van Amerika wordt die er weinig voor voelt Europa te verdedigen? Dat is een vrij realistisch scenario. We moeten veel harder trekken aan echt Europese defensie en veiligheid. Europa is niet klaar voor de nieuwe wereldorde. Niemand is daar klaar voor. Alleen Rusland.”