Lang was het een clichébeeld: Amerikaanse televisiepresentator op het dakterras van het Carlton Hotel in Moskou, met het Kremlin als achtergrond. Sneeuwvlokken dwarrelen rond en landen op glanzend haar. In 2024 is het beeld echter een novum: er zijn nog maar weinig westerse journalisten in het land. De Amerikaanse mediapersoonlijkheid Tucker Carlson bezocht eerder deze week de Russische hoofdstad om president Vladimir Poetin te interviewen. De uitzending kwam om middernacht Nederlandse tijd online.
Voormalig Fox News-presentator Tucker Carlson verscheen vorig jaar in de gedaagdenbank bij een smaadzaak rond de Amerikaanse presidentsverkiezingen die voor meer dan 700 miljoen dollar werd geschikt. Zijn „escalerende giftigheid, waaronder een onderstroom van blanke suprematie en een voorliefde voor het vernederen van vrouwen en minderheden” kostte hem uiteindelijk zijn baan. Maar op YouTube maakt hij nog steeds programma’s die populair zijn bij kijkers in het rechtse deel van het politieke spectrum.
Aan het begin van het interview doet Poetin zijn horloge af en legt het op tafel, als iemand die zich klaarmaakt om te vechten. Carlson opent met de vraag: „Op 22 februari 2022 sprak u het land toe en stelde u [….] dat u handelde omdat de VS via de NAVO een verrassingsaanval op uw land zou doen. Voor Amerikaanse toehoorders klinkt dat paranoïde. Waarom dacht u dat?” Poetin zucht in reactie: „Het is niet zo dat Amerika een verrassingsaanval op Rusland zou gaan doen, is dit een talkshow of een serieus gesprek?” Carlson lacht krampachtig.
Antwoord op de vraag zal Carlson niet krijgen. De president begint een uur lange verhandeling over de door het Kremlin herschreven geschiedenis van Rusland en Oekraïne – langs de legendarische vader van de Roes, Roerik (negende eeuw). Jaroslav de Wijze (tiende eeuw). Dzjengis Khan (twaalfde en dertiende eeuw). De Poolse uitbreidingsdrang in het gebied waar nu Oekraïne ligt (zeventiende eeuw). Tucker Carlsons gedistingeerde frons uit het promotiemateriaal is vertrokken tot een verwilderde blik: „Ik ben de draad kwijt in welk tijdvak we inmiddels zitten.” En: „Ik zie niet in hoe dit relevant is.” Maar Poetin stoomt door. De kern: Oekraïners en Russen zijn één volk in één land.
Nieuw is het verhaal niet. Het Kremlin publiceerde Poetins visie Over de historische eenheid van Russen en Oekraïners al in 2021. Opvallend is wel de souplesse waarmee de 71-jarige Russische president zijn betoog houdt. Watervlug schakelt hij tussen bedachtzaamheid, enthousiasme, driftigheid, grapjes, nonchalance en strengheid.
Bewegende beelden van de publieke optredens van Poetin waren altijd al voer voor Kremlinwatchers. Men probeert er vragen mee te beantwoorden over de gezondheid, de psychologische toestand en positie van de president, in een land waar vrije pers en publiek debat achter slot en grendel zijn gezet.
Maar in Rusland wordt beeldvorming rondom de president streng gecontroleerd en geconstrueerd. Het Kremlinwatchen heeft daarom altijd ook een element van theebladeren lezen. Toch, het moet gezegd: in tegenstelling tot sommige beelden in de afgelopen twee jaar oogt de president hier vitaal, mentaal scherp en in zijn element. Carlson maakte het hem ook geen moment lastig.
Wel is het de vraag of zijn boodschap overkomt, het Amerikaanse publiek zal niet zijn aangeschoven voor een geschiedeniscollege. In de zeventiende en achttiende eeuw waren de VS bovendien nog Brits. Ruslands aanspraak op Oekraïens territorium op basis van een overeenkomsten uit die tijd, zou in de VS vragen op moeten roepen.
Directe aanval
Pas na een uur en tien minuten begint het interview waarvoor Carlson lijkt te zijn gekomen. Poetin doet een directe aanval op de Amerikaanse steun aan de oorlog in Oekraïne. „Hebben jullie niets beters te doen? Jullie hebben problemen aan de grens. Problemen met migratie. Problemen met staatsschuld, 33 biljoen. Hebben jullie niets beters te doen dan vechten in Oekraïne? […] ga op zoek naar een oplossing.” Feilloos prikt hij zijn vinger in de pijnpunten die ook door Trumps partij worden aangesneden – het zijn dezelfde argumenten die Republikeinen aandragen om nu al maanden de goedkeuring van steunfinanciering voor Oekraïne te blokkeren.
Dezelfde retorische truc herhaalt Poetin kort erna ten aanzien van Duitsland. Carlson stelt dat de Duitsers „duidelijk weten” dat Nord Stream door zijn eigen bondgenoten is opgeblazen en dat het hun economie enorm kan beschadigen. „Dat ze hierover zwijgen is voor mij erg verwarrend”, zegt Carlton. „Dat verwart mij ook”, antwoordt Poetin. Dan houdt hij een vette worst voor die Duitsland kan verdelen: als het land wat meer aan zichzelf zou denken, kan het goedkoop Russisch gas gewoon doorlaten. Zo blijft de economie competitief.
Poetin leidt zijn Amerikaanse gast zo langs alle plakkerige hoekjes van het spinnenweb dat zijn propagandamachine de afgelopen jaren heeft geweven. Meermaals begint hij over de vredesbesprekingen die in 2022 plaatsvonden. De Russische propaganda heeft hier het verhaal geconstrueerd dat „een deal op tafel lag” maar dat Oekraïne op het laatste moment wegliep, onder druk van het VK en de VS.
Hoewel de precieze inhoud van de besprekingen niet openbaar is gemaakt, is waarschijnlijker dat de deal is afgeketst omdat de Russische eisen voor Oekraïne onacceptabel waren. Ook gebeurde dit in de tijd dat de omvang van de terreur en het bloedbad in de Kyivse voorstad Boetsja duidelijk werden, na de Russische terugtrekking uit dat gebied. Dat maakte Zelensky naar eigen zeggen voor eens en voor altijd duidelijk dat er niet onderhandeld kon worden met Rusland.
De Russische president permitteert zich nog een sneer naar Carlson. Zodra hij de demonstraties op het Maidanplein in Kyiv in 2013 en 2014 een CIA-complot en een coup noemt (voorbijgaand aan de verkiezingen die vervolgens zijn georganiseerd) zegt hij: „[De CIA] is de organisatie waarbij u zich vroeger nog wilde aansluiten. We mogen god danken dat dat niet is doorgegaan” maar „een baan is een baan natuurlijk”.
Polen
Polen moest het in Poetins relaas meermaals ontgelden. Historisch heeft het land volgens Poetin de Oekraïners zowel mishandeld als op nationalistische ideeën gebracht. Op de vraag of Rusland overweegt het aangrenzende NAVO-land aan te vallen, antwoord Poetin onheilspellend: nee, tenzij zij ons aanvallen. Hoewel Rusland de eerste schoten loste in Oekraïne in 2022, houdt Poetin vol dat Oekraïne de oorlog begonnen is.
Tucker Carlson interviewde de Russische president terwijl Poetin een invasie in een buurland uitvoert die niet alleen duizenden Oekraïense burgers maar ook zeker tienduizenden Russische soldaten het leven heeft gekost. „Onze plicht is om mensen te informeren”, rechtvaardigde Carlson vooraf zijn interview. „Niemand vertelt de Amerikanen de waarheid”, vervolgt hij, en zegt dat Oekraïners wel vaak worden geïnterviewd, maar Russen niet.
De opmerking schoot veel journalisten in het verkeerde keelgat. Veel interviewers wezen op hun vruchteloze pogingen in de afgelopen twee jaar om een vraaggesprek met Poetin te krijgen – allemaal door Moskou afgewezen, zoals zelfs Kreminwoordvoerder Dmitri Peskov in een reactie erkende. Volgens Reporters Without Borders (RSF) zitten momenteel 25 journalisten en vier media-medewerkers in de cel in Rusland. Eén daarvan is Carlsons landgenoot, Wall Street Journal-verslaggever Evan Gershkovich.
Tegen het einde van het interview werpt Carlson zich nog even op als diplomaat: „Als teken van uw fatsoen, zou u Gershkovich willen vrijlaten zodat wij hem terug naar de Verenigde Staten kunnen brengen?” Poetin antwoordt dat de geheime diensten van de VS en Rusland over de Amerikaanse journalist in conclaaf zijn. Het meest voor de hand ligt een mogelijke gevangenenruil. „Ik sluit niet uit dat hij terugkeert naar zijn moederland.”
