Ouders op de foto: steeds ouder, steeds brozer

Het ontroerendste werk in de tentoonstelling Ouders is misschien wel dat van Deanna Dikeman, de Amerikaanse fotografe die 27 jaar lang vanuit de auto haar vader en moeder voor het ouderlijk huis fotografeerde terwijl die haar uitzwaaiden na een bezoekje of een logeerpartij. Kijk ze daar staan, op de oprit van hun suburban bungalow in Sioux City, Iowa, die eerste keer in 1991 dat Dikeman haar camera pakte om dit afscheidsritueel vast te leggen; haar dan al bejaarde moeder in een fuchsia bloesje en een blauwe korte broek, vader iets op de achtergrond. Liefdevol zwaaien ze hun dochter gedag en blijven dat doen, jaar in jaar uit, vaak gearmd, de sneeuw soms een meter hoog, vader plots met een stok, steeds ouder en steeds brozer – tot we in 2009 ineens alleen haar moeder op de foto zien. Nog acht jaar zal zij haar dochter uitzwaaien, de allerlaatste foto in de serie Leaving and Waving maakt Dikeman in 2017; we zien een lege oprit, de garagedeur gesloten, de deuren dicht. Ze neemt ’m op de dag na de begrafenis van haar moeder en voor de eerste keer, zo schrijft ze op haar website, „was er niemand die terugzwaaide”.

Dat in de tentoonstelling Ouders van conservator Wim van Sinderen – hij neemt dit jaar na twintig jaar afscheid van het Fotomuseum Den Haag – de dood opvallend vaak aanwezig is, zal niet verbazen.

De bijna veertig kunstenaars die hier hun werk laten zien zijn volwassen, hun ouders dus al enigszins op leeftijd of, zoals bij Dikeman, die aan haar serie begon toen ze ver in de dertig was, al bejaard.

Met het ouder worden gaat onherroepelijk verlies gepaard – van vitaliteit, van gezondheid, van het leven, uiteindelijk.

Die unieke blik van kinderen op hun eigen ouders levert bijzonder werk op, zoals een liefdevol moederzoonportret van Paul Blanca, die, zelf bloot, zijn fragiele naakte moeder in zijn armen draagt (2014). Of de installatie Unfinished Father (2015) van Erik Kessels, waarin hij de klassieke Fiat 500 laat zien die zijn vader aan het restaureren was tot hij daar door een beroerte niet mee verder kon.

Pippilotta Yerna vroeg haar voluptueuze moeder bij haar op schoot te komen liggen, in zwart ondergoed en een oranje panty, (Pietá, 2020) – een manier voor Yerna om zich alvast voor te stellen hoe dat eruit zal zien als haar moeder straks, ooit, later, sterven zal.

Er is ook lichter en luchtiger werk: de vader van Melanie Bonajo die een kloeke handstand doet tegen de muur, de ouders van de Britse fotograaf Colin Gray die hij blijkbaar zo gek heeft gekregen dat ze meespelen in zijn vrolijke en kleurrijke fantasiebeelden waarin ze, in onderbroek en nachthemd, koddige scènes naspelen in hun woonkamer.

Dat ouders zo vaak het onderwerp zijn van fotografen verbaast natuurlijk niet – in de schilderkunst maar zeker in de literatuur vinden we ontelbaar veel voorbeelden, niet zelden overigens ook over de verstikkende en negatieve invloed die ouders kunnen hebben. Eddo Hartman vluchtte op zijn veertiende, met zijn moeder en zijn broer en drie koffers, op een zaterdagnamiddag het ouderlijk huis uit, weg van zijn gewelddadige vader. Pas decennia later keert hij er terug, om in Hier woont mijn huis (2012) de ontluisterende staat vast te leggen waarin zijn vader het huis heeft achtergelaten. Ook dat is ouderschap.