N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Witwascontroles Het OM onderzoekt het witwastoezicht van Rabobank. Controles van klanten en mogelijk verdachte transacties waren ondermaats.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data94385590-3827b0.jpg)
Foto Jasper Juinen / Bloomberg
Het Openbaar Ministerie (OM) begint een strafrechtelijk onderzoek naar Rabobank. Na eerder ING en ABN Amro bekijkt justitie nu ook de manier waarop Rabobank het toezicht op witwassen de afgelopen jaren heeft ingevuld. De bank was eerder al door toezichthouder De Nederlandsche Bank (DNB) beboet vanwege tekortschietende witwascontroles en klantdossiers die niet op orde waren. Vier vragen over het OM-onderzoek naar Rabobank.
1 Waarom vindt er een strafrechtelijk onderzoek plaats naar Rabobank?
Rabobank heeft een enorme achterstand in zowel het controleren van klanten op witwasrisico’s als het natrekken van mogelijk verdachte transacties. Wettelijk gezien is de bank als poortwachter verplicht deze controles te doen. Wie een rekening opent bij een bank, krijgt een risicolabel mee: van laag tot hoog. Rabobank deelde klanten te vaak in de categorie ‘laag’ in. Dat wil zeggen dat er veel minder scherp gekeken wordt naar wat een klant financieel gezien doet dan wanneer die klant een hoger risicolabel had gekregen. Bij een controle door interne accountantsdienst ARG bleek in 2014 dat een groot deel van de lokale Rabobank-vestigingen klanten had die eigenlijk strenger gecontroleerd moesten worden. Ze rekenden transacties bijvoorbeeld vaak cash af, een signaal dat mogelijk geld wordt witgewassen, of bleken ineens niet één maar 25 panden te bezitten. Dat brengt andere controleverplichtingen met zich mee.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/05/web-2805zat-ecocoverweb.jpg)
Lees ook: Het witwassen bleef bij Rabobank jarenlang onder de radar
Ook had Rabobank een grote achterstand in het controleren van mogelijk verdachte transacties. IT-systemen van de bank geven meldingen af als er zo’n ongebruikelijke transactie – bijvoorbeeld een grote overboeking – plaatsvindt. Een medewerker moet dan bekijken of er daadwerkelijk wat mis zou kunnen zijn. Banken moeten ongebruikelijke transacties melden bij een centraal punt, de Financial Intelligence Unit (FIU). Maar de bank kwam er te weinig aan toe om signalen die uit de systemen kwamen te controleren en door te geven.
2 Waarom komt het OM nu met een onderzoek?
Controle op naleving van de regels is in eerste instantie aan toezichthouder DNB. Die legde Rabobank in september 2018 een boete op, omdat de klantdossiers tussen 2014 en 2016 niet op orde waren. Ook legde DNB een last onder dwangsom op: als Rabobank in april 2020 de controles niet op orde had, volgde een nieuwe boete. De bank begon daarop met ‘Project Laag’, waarin klanten nogmaals tegen het licht werden gehouden. Op z’n minst 100.000 klanten moesten opnieuw bekeken worden, bleek eerder uit onderzoek van NRC.
Uit die screening bleek dat duizenden klanten onterecht in een te lage risicocategorie zaten. In oktober 2021 begon DNB een handhavingstraject vanwege de voortdurende achterstanden. De toezichthouder heeft eigen onderzoeksbevindingen gedeeld met het OM. DNB wil niet op de Rabo-zaak ingaan maar zegt wel: „Als wij de indruk hebben dat een zaak het bestuursrechtelijke traject overstijgt, bespreken we dat met het OM en de [opsporingsdienst] FIOD.”
3 In hoeverre lijkt deze zaak op die van ING en ABN Amro?
Justitie schikte eerder voor honderden miljoenen met ABN Amro en ING. Bij hen ging het ook om tekortschietend witwastoezicht. ING stelde het meldingssysteem in op de werklast van de medewerkers. Daardoor kwamen er minder meldingen van ongebruikelijke transacties naar boven dan er daadwerkelijk waren. Er zijn vooralsnog geen aanwijzingen dat dit bij Rabobank ook het geval was, maar het onderliggende probleem is wel hetzelfde. De drie grote Nederlandse banken investeerden jarenlang te weinig in witwascontroles, waardoor de achterstanden konden oplopen.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/data91357267-e21250.jpg)
Lees hier: Waarom vertrokken Rabobank-topman Wiebe Draijer vervolging niet vreest
Niet alleen ING en ABN Amro zelf kregen het OM achter zich aan. Ook oud-topmannen Ralph Hamers (ING) en Gerrit Zalm (ABN Amro) zijn op dit moment verdachte in een strafrechtelijk onderzoek.
Het is waarschijnlijk dat het OM ook de rol van de Rabo-top in de tekortschietende witwascontroles bekijkt. Die is er al sinds 2014 van op de hoogte, maar de achterstanden zijn er nog altijd. In mei van dit jaar wachtten nog minstens 50.000 dossiers op herbeoordeling. Eerder bleek dat het OM zwaar tilde aan de langdurigheid van de problemen bij ABN Amro. De Rabo-topman van de afgelopen jaren, Wiebe Draijer, is dit najaar vertrokken.
4 Wat heeft Rabobank zelf gedaan tegen de achterstanden?
Rabobank heeft net zoals andere banken afgelopen jaren meer werk gemaakt van het zogeheten Know Your Customer-beleid. De afdeling die klanten moet doorlichten, groeide naar ruim 3.000 werknemers. Het probleem is dat veel analisten maar kort blijven of door andere banken worden weggekocht. De jaarlijkse kosten voor het klantonderzoek liepen begin dit jaar op tot 281 miljoen euro, op een omzet van 11,9 miljard euro. Sinds 2016 gaf de bank er al ruim 1,6 miljard euro aan uit.
Aanvankelijk moest de bank van DNB de achterstanden eind 2023 hebben weggewerkt. Afgelopen september verleende de toezichthouder een jaar uitstel: de Europese sancties vanwege de oorlog in Oekraïne kregen voorrang. De bank kwam daardoor onvoldoende toe aan het op orde brengen van de witwascontroles. Het handhavingstraject van DNB daarop loopt nog.
