Online kan Generatie Z zich gedragen als de moraalpolitie, vinden oudere generaties

In de recente Star Wars-films is Rey de heldin, Kylo Ren de bad guy die haar martelt. Maar in bijna 30.000 door fans geschreven verhalen op de website Archive of Our Own (AO3) zijn ze geliefden, die worstelen met hun gevoelens en elkaar uiteindelijk in de armen vallen.

Romantisch, zegt de ene liefhebber van fanfictie, veelal door amateurs geschreven verhalen over personages uit films, boeken, games en series. Verderfelijk, zegt de ander: je romantiseert de verhouding tussen folteraar en gefolterde.

Fanfictie begon bij de fans van Sherlock Holmes, die na de ‘dood’ van de fictieve detective in 1893 zelf doorschreven. De komst van internet bracht fanfictie in een stroomversnelling. Miljoenen fans wereldwijd konden plotseling samen fantaseren over nieuwe richtingen voor hun favoriete fictie. AO3, het bekendste archief voor fanfictie, telt inmiddels 5,5 miljoen accounts en 11 miljoen verhalen; de site wordt dagelijks 60 miljoen keer bezocht.

Nu lijkt er een generatiekloof te ontstaan. Oudere fanfictiefans klagen: de nieuwe generatie gedraagt zich als moraalpolitie, die niet wil begrijpen dat fictie en realiteit mijlenver uiteen staan. Sinds 2016 ontvangen ze steeds vaker boze privéberichten van tieners en vroegtwintigers die eisen dat bepaalde fanfictie van schrijversblogs en uit archieven verdwijnt, omdat die kwalijke denkbeelden over romantiek zou verspreiden. Het argument dat ze daarbij gebruiken is dat het menselijk brein fictie niet goed kan scheiden van werkelijkheid. Zeker het brein van kinderen niet, zoals de 19-jarige fan ‘Kitt’ betoogt in een manifest. „Veel sites zijn 13+, niet 18+. […] Als volwassenen hebben wij de verantwoordelijkheid om kinderen te onderwijzen, beschermen, en beïnvloeden.”

Poeslieve minnaar

Kitt is wat fanfictiefans een ‘anti’ noemen: iemand die gelooft dat er in fictie geen plek moet zijn voor verhoudingen die in de werkelijkheid schadelijk kunnen zijn. Het gaat bijvoorbeeld om verhalen over relaties waarbij ten minste één personage onder de 18 jaar is, of waarin iemand wordt mishandeld door de ander. Die zouden slecht gedrag normaliseren. De grens tussen bron en fanfictieverhaal zien ze als vaag: een folteraar mag in fanfictie geen poeslieve minnaar zijn, en pornografische fanfictie waarin een personage 25 jaar oud is, kan écht niet als dat personage in het oorspronkelijke boek 15 jaar is.

Wie de anti’s precies zijn is lastig te achterhalen. De fanfictie-gemeenschap is grotendeels progressief, grotendeels vrouw, grotendeels niet-heteroseksueel. Ze schrijven over fantasie, seksualiteit en liefde, maar ook over trauma’s, taboes en misbruik. Ter eigen bescherming blijven veel fanschrijvers daarom anoniem. Incidentele enquêtes, zoals die onder fans van de serie Voltron, ondersteunen wel het beeld dat het om tieners en vroegtwintigers gaat – al geldt dat óók voor hun meest militante tegenpolen.

Lees ook: Aan de haal met je held in ‘fanfictie’

Verwarrend, vinden dertigers en veertigers. Toen zij jong waren, zagen ze toegang tot pikante fanverhalen als een overgangsritueel naar volwassenheid. Waarom wil de jongere generatie met hun ‘purity wank’ (‘puriteins gezeik’) fanfictie schoonvegen van alles dat een rauw randje heeft? Het is een ergernis die breder leeft: Generatie Z staat op sociale media bekend om zijn morele oordelen. Vaak wordt deze frustratie weggezet als ‘woke’ tegen ‘anti-woke’, maar zelfs in dit zeer progressieve hoekje van het internet wordt geklaagd.

Een populaire verklaring is het veranderende medialandschap. De eerste fanfictie werd via de post verspreid; op internet zat het lang verstopt op obscure (blog)sites waar de lezer zelf naar moest zoeken. Toen verhuisden fans naar moderne socialemediasites als Tumblr en Twitter. Waar millennial-pubers nog met rode oortjes voorbij ‘Klik hier alleen op als je 18+ bent’-linkjes moesten glippen, staat de spuit met content voor Gen Z continu aan, luidt de theorie. Door invloed op het aanbod uit te oefenen, proberen ze zichzelf toch te beschermen tegen ongewenst materiaal.

Waarschuwingslabels

Tegelijk is moralisme ook gewoon onderdeel van het dna van de fanfictiewereld. Millennials ruzieden vroeger over het al dan niet schadelijke vrouwbeeld in filmserie Twilight en de daarop gebaseerde fanfictie. Maar er was een fragiele consensus: fanschrijvers gebruiken uitgebreide waarschuwingslabels, de lezers kiezen zelf wat ze lezen.

Voor de oudere generaties is de suggestie van censuur inmiddels een existentiële dreiging. Ze herinneren zich hoe fanfictie vroeger zomaar zonder vooraankondiging kon verdwijnen. Op blogsite LiveJournal bijvoorbeeld, waar een poging om daadwerkelijk illegale seksuele content te verwijderen in 2007 uitliep op het klakkeloos schrappen van blogs met pornografische fanverhalen over boekenreeks Harry Potter. Tegelijkertijd poogden ook commerciële partijen om geld te verdienen aan gekuiste fanfictie.

Tijd voor een ‘Archive of Our Own’, een archief van onszelf, opperde de Amerikaanse fantasy- en fanfictieschrijver Naomi Novik daarom. Fans moesten zich op die manier wapenen tegen censuur en commerciële belangen.

Nu is het archief zelf strijdveld geworden van verhit debat. De doorgaans saaie bestuursverkiezingen van de overkoepelende stichting werden vorig jaar opgeschrikt door controverse over de inhoud. Kandidaat Tiffany G. wilde dat er strenger toezicht zou komen op het archief, om „de schijn [bij buitenstaanders] dat we kinderporno of andere illegale content opslaan” te verdrijven. Illegaal materiaal wordt al geweerd, antwoordde het zittende bestuur. Oudere fans gooiden sociale media vol aantijgingen: Tiffany G. zou een Chinese spion zijn, die uit was op pure censuur of zelfs de ‘verdwijning’ van onschuldige fanschrijvers.

Wát Tiffany G. ook was, ze was duidelijk een anti, oordeelden angstige fans. „AO3 mag geen kandidaten toelaten die onze waarden niet onderschrijven”, briesten ze in een petitie. Tiffany G. verloor de verkiezing met overmacht.