Nu in Brazilië veel meer kogels rondvliegen, moet het land snel ontwapenen

In dicht, heuvelachtig bos rennen penseelaapjes met witte kwastjes speels achter elkaar aan, op zoek naar vruchten. Plotseling klinkt een harde knal. Schichtig verdwijnen de dieren tussen de bladeren. Beneden in de vallei wuift ondernemer Vinicius Sanarelli kruitdampen uit de lucht en zoekt hij naar de kogelinslag in een schietdoel van namaakeverzwijnen. „Schieten zo midden in de natuur is pure ontspanning voor mij”, zegt de Braziliaan met een glimlach. Hij laadt nieuwe kogels in zijn geweer.

Rondom de heuvels van schietclub Valença, vernoemd naar het oude koffiestadje van tachtigduizend inwoners even verderop, vliegen de kogels deze ochtend door de lucht. Het is een van de oudste schietclubs uit de streek, waar behalve amateurs – voornamelijk zakenlieden uit Valença – ook een aantal professionele sportschutters traint voor kampioenschappen. Hoewel de schietclub de afgelopen vier jaar sterk groeide in ledenaantal, geldt er sinds kort een ledenstop en is de hoeveelheid toegestane munitie aan banden gelegd.

Het is het gevolg van het decreet dat president Luiz ‘Lula’ da Silva vorige maand tekende met als doel Brazilië „te ontwapenen”. Zijn voorganger Jair Bolsonaro versoepelde de wapenwetgeving juist, waardoor het aantal wapens, schietclubs en wapenvergunningen explosief steeg. „Brazilianen hebben het recht zich te verdedigen. Iemand die een wapen draagt is geen slaaf van het systeem”, was het motto van de ultrarechtse leider, die zelf graag pronkte met zijn wapenliefde.

Vitor Leite, voorzitter van de Valenca Schietclub Foto Ian Cheibub

Wapen binnen handbereik

Schietclubeigenaar Vitor Leite onderschrijft Bolsonaro’s motto. Ook hij voelt zich veiliger met zijn wapen onder handbereik. „Wie zal er door een misdadiger eerder worden aangevallen of beroofd? Iemand die gewapend is en zichzelf kan verdedigen of iemand die ongewapend is? En wat denk je van een vrouw die zich met een pistool kan verdedigen? Een verkrachter moet het niet in zijn hoofd halen, hij kan een kogel verwachten!”

Lees ook over de rol van Brazilië op het wereldtoneel

Leite zet zijn beschermingsbril en gehoorbeschermers af en raapt de kogelhulzen van de grond. Het is een rustige, zonnige ochtend op de schietclub, waar een handjevol mensen onder leiding van een instructeur op verschillende doelen schiet. Op een heuvel naast het schietkamp houdt een jonge schutter een enorme kruisboog tegen de borst, een pijl vliegt razendsnel door de lucht.

De versoepeling van de wapenwetten betekende een bloeitijd voor de club. Nieuwe leden stroomden toe, er waren veel familieweekenden, Vaderdag werd uitbundig gevierd. „Dit was vorig jaar”, zegt Leite en laat een filmpje op zijn telefoon zien waar tijdens Vaderdag kinderen van een jaar of acht, negen poseren, samen met hun vaders met geweren.

Schietpartijen op school

Landelijk groeide het aantal wapenvergunningen van rond de honderdduizend in 2018, het jaar dat Bolsonaro aantrad, naar bijna achthonderdduizend begin dit jaar. Het aantal schietclubs steeg van 150 naar zo’n tweeduizend. Hoewel in absolute cijfers het aantal moorden niet steeg, waren er wel veel meer schietincidenten. „Er zijn meer wapens in de samenleving en ook het geweld met vuurwapens is gestegen”, zegt Cecilia Oliveira van het instituut Fogo Cruzado (Kruisvuur). Ze ontwikkelde in 2016 een app die toont waar schietpartijen plaatsvinden: per wijk, stad en tijdstip worden data bijgehouden.

Illustratief voor het toegenomen wapenbezit is dat Brazilië kennismaakte met een schokkend fenomeen dat het tot dan toe vooral vanuit de VS kende: schietpartijen op school. In de afgelopen vier jaar waren er zeventien schietincidenten op scholen, waarbij 26 mensen werden gedood en tientallen gewonden vielen. Alleen al de afgelopen acht maanden waren er in Brazilië elf aanvallen op scholen: veel Brazilianen zijn bang dat het bloedvergieten nog maar net is begonnen.

Was de aanschaf van een vuurwapen voorheen een ingewikkeld bureaucratisch proces, door Bolsonaro’s versoepelingen is dit voor burgers eenvoudiger geworden. „Toch is het niet te vergelijken met de VS, waar het kopen van een vuurwapen nóg makkelijker is”, zegt socioloog Daniel Cara van de Universiteit van São Paulo. „Bij de schoolaanvallen in Brazilië zie je daarom dat naast vuurwapens regelmatig ook gebruik wordt gemaakt van bijvoorbeeld kapmessen. Of een bijl, zoals eerder dit jaar gebeurde bij een kinderdagverblijf in het zuiden van ons land.”

Onmiddellijk na zijn aantreden, begin dit jaar, beloofde president Lula da Silva in te grijpen. „Wapens brengen geen veiligheid. De enige die wapens moet dragen, is de politie”, zei hij bij de afkondiging van het decreet, waarbij hij burgers aanmoedigde hun wapens in te leveren bij de Federale Politie, in ruil voor geld.

Taxichauffeur Goncalo Ferreira

Dat er sinds enkele jaren veel meer wapens op straat zijn, merkt ook taxichauffeur Gonçalo Ferreira (65), die al veertig jaar in miljoenenstad Rio de Janeiro rijdt. Iedere uithoek kent hij en tot een paar jaar geleden voelde hij zich er niet onveilig. „Maar de laatste jaren heb ik al zo vaak meegemaakt dat ik passagiers meeneem en ze me tijdens het rijden een pistool tegen mijn hoofd drukken. Ze eisen dat ik alles inlever, geld, mijn telefoon. In 2020 werd ik onder bedreiging van een pistool door een koppel gedwongen te stoppen in een buitenwijk en hebben ze mijn auto gestolen”, zegt hij.

Als de chauffeur ’s ochtends van huis vertrekt, zegt hij tegenwoordig tegen zijn vrouw dat hij hoopt dat hij ’s avonds levend terugkeert. „Er zijn veel te veel vuurwapens op straat en bij de mensen thuis”, ziet Ferreira’s, die in een van de vele favela’s van Rio woont waar ook meer wapens circuleren.

Criminele bendes

Volgens Cecilia Oliveira van Fogo Cruzado profiteerden ook drugskartels volop van de versoepeling. „We weten dat heel veel wapens in handen zijn gekomen van de tráfico en milities. Deze wapens waren dan vaak geregistreerd op de naam van gewone burgers, maar kwamen in handen van criminele bendes”, zegt ze. Door Lula’s decreet is het aantal toegestane wapens per persoon nu teruggebracht van vier naar twee, en is de hoeveelheid munitie die schietclubs op jaarbasis mogen gebruiken, fors naar beneden bijgesteld.

Vinicius Sanarelli, lid van de Valenca Schietclub Foto Ian Cheibub

Voor schietclub Valença heeft dat grote gevolgen. „Ik oefen voor kampioenschappen in Rio en later dit jaar in São Paulo, maar ik zit nu al bijna aan de maximaal toegestane munitie”, zegt Vinicius Sanerelli als hij na zijn training in de kantine van de schietclub een stuk geroosterd vlees in stukken snijdt. Aan de muur hangen koppen van opgezette dieren, zoals antilopen en zwijnen. Veel wild is geschoten in Afrika en als trofee meegebracht door leden van de club.

„Ze willen nu alles aan banden leggen. Een professionele schutter heeft minstens veertigduizend kogels per jaar nodig om op topniveau te kunnen trainen en aan wedstrijden mee te kunnen doen. Nu is de limiet voor iedereen gesteld op vierduizend kogels. Het is onmogelijk om je goed voor te bereiden op wedstrijden met zo weinig kogels”, moppert Leite.

De toekomst van zijn club staat op het spel, vreest hij, hoewel hij hoopt dat Lula bijdraait. Eerder beloofde de president verder in gesprek te gaan en professionals vrijstelling te geven van de strengere regels. „Natuurlijk zijn er heel wat louche schietclubs bijgekomen de afgelopen jaren. Maar het moet niet ten koste gaan van de hele sector. Zou een gek die op school het vuur lost, echt eerst bij een club schietlessen nemen?”

Taxichauffeur Ferreira is aan het einde van zijn werkdag en stopt de sleutel in de deur. Veilig thuis. Wat hem betreft gaat Lula’s ontwapening door. „Wapens brengen geen geluk. Het geeft ook niemand vrijheid of veiligheid. Ze brengen alleen maar ellende.”