NS lijdt operationeel verlies en erkent tekortdoen reiziger

De Nederlandse Spoorwegen hebben de reiziger afgelopen jaar „tekortgedaan”. Dat stelde president-directeur Wouter Koolmees van NS donderdagmorgen bij de presentatie van het jaarverslag.

„2022 was voor NS een zwaar en vervelend jaar”, zei Koolmees in het NS-opleidingscentrum naast station Amersfoort. „Met als dieptepunt september, toen NS fors minder treinen reed door een tekort aan collega’s.”

In Amersfoort traint het spoorbedrijf nieuwe treinmedewerkers. Vanwege het grote personeelstekort leidde NS hier de afgelopen maanden ook kantoorpersoneel op tot assistent-conducteur. Het bedrijf had vorig jaar 7.048 vacatures; 5.162 daarvan zijn inmiddels ingevuld.

NS vervoert nog steeds een stuk minder treinreizigers dan voor de coronapandemie. In maart 2022 kwam de groei van het aantal passagiers weer op gang – het mondkapje was niet langer verplicht in het ov – maar daarna stagneerde de terugkeer.

NS vervoert nu 20 procent minder reizigers dan voor corona. Het bedrijf schrijft dat toe aan een reispatroon in Nederland dat „fors is veranderd”. In de weekenden is het drukker geworden in de trein. Doordeweeks is het echter alleen op dinsdag en donderdag druk; op andere werkdagen is het juist rustiger. „De forens is meer vanuit huis gaan werken”, aldus NS. En dat raakt het spoorbedrijf; juist die forens (of zijn werkgever) is de best betalende klant. De dienstregeling voor 2023 zou beter moeten aansluiten op het nieuwe reisgedrag met structureel minder reizigers en meer mensen die thuiswerken.

Duitsland en VK

NS haalde in 2022 een opbrengst van 3,1 miljard euro (2021: 2,3 miljard euro). Daarvan kwam 2,8 miljard uit Nederland en 256 miljoen uit Duitsland. Dat laatste is veel lager dan voorgaande jaren. NS stootte vorig jaar enkele vervoersovereenkomsten (concessies) af in Duitsland.

De opbrengsten in het Verenigd Koninkrijk rapporteert NS apart, als ‘niet-gecontinueerde activiteit’. In het VK, waar NS alle activiteiten van dochter Abellio wil afstoten, haalde het spoorbedrijf 2,5 miljard euro omzet. Dat is bijna net zoveel als in Nederland. Het nettoresultaat in het VK bedroeg 54 miljoen euro.

NS verwacht Abellio op korte termijn te kunnen verkopen. De belangrijkste reden: in het VK wil de overheid weer meer zeggenschap over het treinvervoer. De marktwerking wordt deels teruggedraaid; dat maakt het voor buitenlandse partijen als NS minder interessant om actief te zijn op het Britse spoor.

Lees ook: Te weinig medewerkers, reizigers en inkomsten: steeds meer NS’ers zijn het werk zat

Winst vertekent

NS publiceert een nettoresultaat van 586 miljoen euro. Die winst verhult de operationele problemen van het afgelopen jaar. Het onderliggende resultaat uit bedrijfsactiviteiten – exclusief ‘beschikbaarheidsvergoeding’ van de Nederlands overheid en bijzondere posten – was 304 miljoen euro verlies. In 2021 leed NS ook verlies, toen 952 miljoen euro.

Van de Nederlandse overheid kreeg het spoorbedrijf vorig jaar – voor het laatst – een beschikbaarheidsvergoeding openbaar vervoer (bv-ov), van 274 miljoen. Voor medewerkers op stations was er een NOW-bijdrage van 12 miljoen.

NS meldt verder een boekhoudkundige meevaller van 385 miljoen. Die heeft te maken met een eerdere afwaardering van de concessie om treinen te laten rijden op het hoofdrailnet (hrn, de belangrijkste intercity- en sprinterverbindingen in Nederland). NS waardeerde dat contract in 2020 af met 1,6 miljard euro, omdat veel minder reizigers de trein namen tijdens de pandemie. Dankzij de bv-ov was de hoofdrailnetconcessie minder verliesgevend.

NS, dat geen structurele overheidssubsidie krijgt en een concessievergoeding aan de overheid plus een gebruiksvergoeding aan spoorbeheerder ProRail moet betalen, verwacht dat de huidige concessie verlieslatend blijft tot en met 2024. Daarna zou de kaartverkoop weer meer moeten opbrengen dan de te betalen vergoedingen.

Lees ook: Gebreken aan het treinonderhoud? Niemand bij NS wilde het horen

De komende tijd gaat NS over de voorwaarden voor de nieuwe concessie onderhandelen met de opdrachtgever, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. Die gaat in 2025 in. Het ministerie wil de hrn-concessie opnieuw onderhands gunnen aan NS, maar dat mag niet van de Europese Commissie. Die wil dat de concessie eerst aan ‘de markt’ wordt aangeboden. Het Nederlandse kabinet is hierover de afgelopen maanden hard in botsing gekomen met de Commissie, maar lijkt niet van plan koers te wijzigen.

Bij de NS-prestaties in het afgelopen jaar valt vooral de structurele vertraging op voor reizigers op de hogesnelheidslijn (hsl). Slechts 82 procent van hen kwam in 2022 op tijd. Dat is minder dan in 2021 (89,2 procent) en minder dan afgesproken met de overheid.

Deze slechte prestatie komt vooral doordat de treinen sinds eind oktober langzamer moeten rijden op de hsl, omdat er iets mis is met de technische constructie van een viaduct bij Rijpwetering. „Ook in 2023 zullen reizigers hier hinder door ondervinden”, meldt NS.

De komende jaren blijven „financieel uitdagend”, aldus NS. Dat komt door de hoge inflatie, structureel lagere reizigersaantallen, onzekerheid over energieprijzen en de beëindiging van de bv-ov. In 2023 krijgt het spoorbedrijf nog een eenmalige ‘transitievergoeding’ van 45 miljoen euro.