Nieuwe uitkoopregeling voor boeren op de tocht: mogelijk ongeoorloofde staatssteun

Een nieuwe uitkoopregeling die stoppende boeren ruimhartiger dient te vergoeden, dreigt niet door te gaan. Dit zeggen bronnen tegen NRC. De regeling voldoet mogelijk niet aan Europese regelgeving en zou daardoor een vorm van ongeoorloofde staatssteun zijn. In Den Haag is hierdoor discussie over de toekomst van de regeling. Als deze komt te vervallen, moet het kabinet op zoek naar een andere oplossing.

Het vrijwillig uitkopen van boeren is een belangrijke pijler en de grootste kostenpost van het huidige stikstofbeleid, dat ervoor moet zorgen dat de uitstoot snel wordt teruggedrongen. Om de stikstofproblematiek op te lossen, heeft het kabinet 24,3 miljard euro beschikbaar, waarvan 7,5 miljard voor het uitkopen van boeren.

In maart van dit jaar kondigde minister Christianne van der Wal (Natuur en Stikstof, VVD) een „woest aantrekkelijke” regeling aan die stoppende boeren ruimhartiger zou compenseren. Dit is de ‘Maatregel gerichte aankoop en beëindiging veehouderijen nabij natuurgebieden tranche 2’ – de MGA2. De regeling moet een reeds bestaande uitkoopregeling (MGO) vervangen, die de komende twee weken zou aflopen.

Elders een bedrijf starten

MGO en MGA2 zijn beide gericht op het uitkopen van melk- en pluimveebedrijven en varkenshouderijen die veel stikstof uitstoten dicht bij kwetsbare natuurgebieden – ‘piekbelasters’ genoemd. Zij worden benaderd door de provincies. Op de eerste regeling was vanuit agrarische hoek veel kritiek, omdat boeren die hun handtekening zetten niet op een andere plek verder kunnen met hun bedrijf.

In de vervangende regeling hebben boeren wel de ruimte elders een agrarisch bedrijf op te starten. Maar vanuit Brussel wordt er gevreesd dat uitgekochte Nederlandse boeren in het buitenland, bijvoorbeeld in Hongarije of Polen, een agrarische bedrijf opstarten en daar de lokale boeren uit de markt drukken. Dit verstoort de Europese markt en dat mag niet. Als achteraf bij een uitgekochte boer wordt vastgesteld dat hij ongeoorloofde staatssteun ontving, moet die zelf het te veel ontvangen geld terugstorten.

Boeren lijken nauwelijks te porren voor uitkoopregelingen. Hoe komt dat?

De vervangende uitkoopregeling lag de laatste maanden voor ter publieke consultatie, waardoor onder meer vanuit de agrarische branche kritiek kan worden gegeven op de regeling. Daarna zou de regeling voor een officiële controle worden voorgelegd aan de Europese Commissie, maar dat is nog niet gebeurd, erkent een woordvoerder van het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV). Omdat de nieuwe regeling nog niet is goedgekeurd, is de sluitingsdatum van de lopende regeling verschoven naar december van dit jaar, zegt de LNV-woordvoerder.

Zoveelste tegenvaller

Het is de zoveelste tegenvaller voor het kabinet met betrekking tot uitkoopregelingen. Ook met een derde uitkoopregeling die momenteel in ontwikkeling is, zijn problemen. Deze regeling, bedoeld voor agrarische bedrijven die iets minder stikstof uitstoten, lag afgelopen maanden ook voor ter publieke consultatie en zou eigenlijk voor de zomer in Brussel worden voorgelegd. Dit gebeurde nog niet, zegt het ministerie van LNV, onder meer omdat de fiscale kant van de regeling nog niet in orde zou zijn.

Eerder dit jaar schreef NRC al dat voor de huidige uitkoopregeling onder boeren amper animo is. Uit interne stukken van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland bleek dat nog geen enkele boer zich had ingetekend voor de MGO.

Met name de provincies Limburg, Brabant en Overijssel zouden gesprekken voeren met boeren die overwegen te stoppen. In Utrecht, Noord-Holland en Zuid-Holland waren (bijna) alle gesprekken gestaakt. De boerenbedrijven bleken toch te weinig stikstof uit te stoten om voor de regeling in aanmerking te komen, of de boeren wilden niet stoppen.

Eind 2019 leverde een uitkoopregeling voor varkenshouders ook al minder op dan gehoopt. De regeling moest de stankoverlast en stikstofuitstoot terugdringen, maar het aantal deelnemers en de gerealiseerde verlaging van stikstofuitstoot vielen tegen. Als het uitkopen van boeren blijft mislukken, komt het gedwongen onteigenen van boeren dichterbij.