Nieuwe Nederlandse directeur moet orde op zaken stellen bij grensagentschap Frontex

Wie de baas wil worden van een organisatie die door schandalen geplaagd wordt, kan maar beter smetteloos zijn. Dat is precies wat de Nederlander Hans Leijtens, die dinsdag werd gekozen tot directeur van het Europese grensagentschap Frontex, voor had op de twee andere kandidaten voor de functie.

Van zijn ene tegenkandidaat, de Letse interim-directeur Aija Kalnaja, werd afgelopen week bekend dat ze onderwerp is van een onderzoek van het Europese fraudebestrijdingsbureau OLAF. En de ander, Teresija Gras, geldt als de architect van het omstreden Kroatische beleid om migranten terug te duwen over de grens met Bosnië.

Juist deze twee thema’s, corruptie en pushbacks, brachten Frontex de afgelopen tijd voortdurend in verlegenheid. Hiermee is meteen duidelijk wat er de komende tijd van Leijtens, nu nog commandant van de Koninklijke Marechaussee, verwacht wordt: rust brengen.

Lees ook Grensbewaker Frontex wankelt tussen empathie en strengheid

Frontex, actief vanaf 2005 en gevestigd in Warschau, was in de beginjaren een marginale organisatie. Sinds 2015, het jaar waarin meer dan een miljoen asielzoekers hun heil in Europa zochten, is het agentschap uitgegroeid tot het grootste van de EU. Het bewaken van de buitengrenzen is steeds belangrijker geworden voor de lidstaten, die kampen met volle opvangcentra en morrende burgers. Het budget is daarom gestegen van 6 miljoen euro in 2005 tot 754 miljoen dit jaar. En tegen 2027 moet Frontex tienduizend grens- en kustwachters hebben.

Maar die taak blijkt moeilijk uit te voeren binnen de grenzen van de wet. In de afgelopen jaren zijn er overvloedige bewijzen dat Frontex wegkeek van, of zelfs actief bijdroeg aan, het terugsturen van migranten voordat ze kans hadden gekregen om asiel aan te vragen. Dit is een schending van het internationaal recht.

Toeval

De man die orde op zaken moet stellen in Warschau is iemand die doorgaans niet lang op een plek blijft. Het ontbreekt Hans Leijtens aan zitvlees, zeiden bekenden eerder tegen NRC. Maar volgens bestuursadviseur Tom Rodrigues, die Leijtens goed kent van de Koninklijke Marechaussee, berust dat beeld vooral op toeval. „Als je terugkijkt, zie je inderdaad veel verschuivingen in zijn loopbaan, maar dat komt omdat hij telkens wordt gevraagd voor nieuwe functies.”

Zo stopte Leijtens in 2015 als commandant van de Koninklijke Marechaussee toen hij door toenmalig -staatssecretaris Eric Wiebes (Financiën, VVD) werd gevraagd als directeur-generaal van de Belastingdienst. In 2017 vertrok Leijtens daar, onder grote druk. Hij was er niet in geslaagd om de bestuurscultuur te veranderen en de fiscus in het gareel te krijgen.

In datzelfde jaar ging Leijtens de door Nederland ingestelde integriteitskamer leiden op Sint Maarten, om de corruptie op het eiland aan te pakken. Vervolgens coördineerde hij de wederopbouw van datzelfde eiland na de verwoestende orkaan Irma. In 2019 werd Leijtens teruggevraagd bij de Koninklijke Marechaussee.

En nu staat Leijtens aan de vooravond van zijn nieuwe functie bij het internationale Frontex. „Ik heb de absolute overtuiging dat hij dit lang genoeg gaat doen”, zegt Rodrigues. „Hij snapt namelijk dat hij een nieuw Frontex moet gaan bouwen.”

Hondenkennel

Na het omstreden directeurschap van de Fransman Fabrice Leggeri, die eerder dit jaar aftrad te midden van berichten over mensenrechtenschendingen en het onjuist gebruiken van fondsen, heeft het grensagentschap beterschap beloofd. Maar nog altijd wordt Frontex geconfronteerd met nieuwe schandalen; zo was er begin deze maand het nieuws dat Frontex-grenswachten betrokken waren bij het illegaal opsluiten van migranten in een faciliteit die op een hondenkennel leek, alvorens hen terug de grens over te zetten.

Dit is een duidelijke opdracht voor de nieuwe directeur, zegt Rodrigues: de uitvoering moet beter. „Zowel humaner bij de omgang met asielzoekers als intern bij de organisatie.”

Lees ook Hoe migranten terugduwen over de Europese buitengrens praktijk werd

Rodrigues roemt Leijtens omdat hij „zowel goed zicht heeft op de bestuurlijke agenda van zijn organisatie als op de uitvoeringskant” van het beleid. „Die twee gaan meestal niet automatisch samen, maar Hans kan dat heel mooi koppelen. En dat komt zeker van pas bij een organisatie die aan beide kanten worstelt.”

Lees ook Hoe migranten terugduwen over de Europese buitengrens praktijk werd

„Ik heb hem altijd bewonderd om de Mandela-achtige manier waarop hij rustig blijft”, zei zijn vriend Joland Dubbeldam tegen NRC toen Leijtens in 2015 naar de Belastingdienst vertrok. „Hij weet op een of andere manier altijd zijn doelstellingen te halen, zonder dat iemand het doorheeft. Hij doet het geruisloos.”

Gevraagd naar zijn beleidsprioriteiten antwoordde Leijtens drie weken geleden, tijdens zijn sollicitatiegesprek in het Europees Parlement, dat het terugsturen van asielzoekers „in geen geval legaal” is. Ook zou hij naar eigen zeggen niet schromen om een beroep te doen op artikel 46, dat voorziet in de terugtrekking van het agentschap uit situaties waarin er sprake is van ernstige of aanhoudende mensenrechtenschendingen. Tot op heden doet Frontex dat niet of nauwelijks.