Hedwiges Maduro, assistent-trainer van Ajax, weet wat het is om met een slecht gevoel aan de feestdagen te beginnen vanwege een beschamende nederlaag. Het kwam hem, toen nog als speler van de club, zelfs eens op een straftraining te staan op Eerste Kerstdag. „De strafexercitie vond plaats achter gesloten deuren, maar het was zonneklaar dat er maandagochtend geen bal aan te pas kwam”, schreef Het Parool destijds. Het team kreeg ook nog een boete van de club, die werd overgemaakt aan een goed doel.
Dat was in 2006, onder trainer Henk ten Cate, nadat de Amsterdamse club in een thuiswedstrijd van Vitesse had verloren (2-4). Invaller Maduro speelde zó slecht dat Ten Cate hem weer had willen wisselen, zei hij, ware het niet dat een medespeler al rood had gekregen. Ajax had „een mentaliteitsprobleem”, vond de coach, het ontbrak de spelers aan „mentale weerbaarheid”. Ajax won dat seizoen de beker en eindigde als tweede in de competitie, met eenzelfde puntenaantal als kampioen PSV (75).
De tijden zijn veranderd. Met een achterstand van 23 punten op PSV is het kampioenschap al lang uit zicht. Ajax werd donderdagavond in de laatste wedstrijd voor de winterstop uit het bekertoernooi geknikkerd door de Utrechtse amateurvereniging USV Hercules, tiende in de Derde Divisie (vierde niveau van Nederland). Een absoluut dieptepunt in de clubgeschiedenis, waarbij de nederlaag tegen Vitesse onder Ten Cate verbleekt, want zoiets was Ajax nog nooit gebeurd. Volgens een woordvoerder van de club was de sfeer dan ook „heel slecht” op trainingscomplex De Toekomst, waar de selectie zich vrijdagochtend moest melden.
Lees ook Op een memorabele voetbalavond groeit rechtenstudent Tim Pieters met twee goals uit tot grote uitblinker: USV Hercules verslaat Ajax
Maar getraind werd er niet, laat staan als sanctie. Na de reguliere medische checks konden de spelers met vakantie. De problemen zijn dan ook te groot en te structureel om met een straftraining te verhelpen. Sterker, het straffen van spelers die zo zichtbaar worstelen met hun zelfvertrouwen kan zomaar averechts werken. „Je ziet dat ze hulp nodig hebben, dat ze allemaal in hun schulp gaan”, zei trainer John van ’t Schip toen hij eind oktober de ontslagen Maurice Steijn opvolgde.
Onder de nieuwe coach, de vijfde dit kalenderjaar (de korte interim-periode van Maduro meegerekend), leek het mede dankzij een relatief gemakkelijk programma even wat beter te gaan. Ajax klom van de laatste naar de vijfde plaats in de Eredivisie, speelde in de uitwedstrijd voor de Europa League tegen Olympique Marseille (4-3 nederlaag) bij vlagen verzorgd combinatievoetbal en won thuis van AEK Athene (3-1). Maar de laatste week – waarin Van ’t Schip, toeval of niet, in Australië verbleef vanwege de bruiloft van zijn zoon – oogde Ajax weer net zo onsamenhangend en hulpbehoevend als tijdens de seizoenstart.
Vlootschouw
Intern wisten ze al langer dat de opleving verbloemde hoe zwak en ongebalanceerd de selectie is, zei assistent-trainer Michael Valkanis donderdagavond na afloop met zoveel woorden tegen ESPN. „Als je vandaag naar ons kijkt, dan krijg je een bevestiging van de kwetsbaarheden van de ploeg. Ook toen we resultaten begonnen te boeken in de competitie wisten we dat al. Nu is het juiste moment aangebroken om dingen te veranderen om stappen vooruit te zetten.”
Grote vraag is natuurlijk wat die dingen dan zijn. Bij gebrek aan een technisch directeur hebben commissaris Danny Blind en Louis van Gaal (adviseur van de rvc) in samenspraak met de scouting en technische staf de voorbije maanden een analyse gemaakt van de spelersgroep. Soms noodgedwongen vooral op basis van oude beelden en indrukken op de training: van de twaalf nieuwelingen die afgelopen zomer onder de in september ontslagen directeur voetbalzaken Sven Mislintat naar Ajax kwamen, zijn alleen keeper Diant Ramaj, Benjamin Tahirovic en Josip Sutalo vaste waarden. Wat overigens niet betekent dat zij onomstreden zijn.
Wat die vlootschouw precies heeft opgeleverd, is niet bekend. Zeker is wel dat de tekortkomingen, behalve voetbaltechnisch, volgens de betrokkenen ook karakterologisch zijn. Of zoals Van ’t Schip het eerder verwoordde: „Er lopen niet heel veel aanvoerders rond in deze ploeg.” Tekenend daarvoor is dat tijdens de bekerblamage van donderdagavond niet de relatief ervaren Kroaat Sutalo, maar de zeventienjarige Jorrel Hato de captainsband droeg (Steven Bergwijn en Steven Berghuis waren absent). Eerder was dat al het geval tegen AEK Athene.
Het ligt daarom voor de hand dat Ajax probeert tijdens de winterstop een of twee ervaren spelers met leiderschapskwaliteiten te huren of te kopen. Vooral het middenveld, meestal met Tahirovic, Kenneth Taylor en Kristian Hlynsson, wordt vaak overlopen. Tegelijkertijd zal de club dan enkele dure zomeraankopen alweer van de hand willen doen. Hoe langer zij op de bank zitten, hoe kleiner de kans dat Ajax de investering (enigszins) terugverdient. Zo zou de Franse aanvaller Georges Mikautadze volgens Voetbal International mogelijk teruggaan naar FC Metz, dat hem afgelopen zomer voor 16 miljoen euro aan Ajax verkocht.
Het zijn op zijn best meer reparatiewerkzaamheden dan een strategisch plan om een selectie samen te stellen die kan concurreren met PSV en Feyenoord. Daarbij is de timing ongunstig. In de winterse transferperiode is het spelersaanbod klein, clubs raken waardevolle krachten liever niet midden in het seizoen kwijt. Bovendien biedt Ajax sportief nauwelijks perspectief, zeker niet op de korte termijn. Afgezien van de Conference League is de club immers al min of meer uitgespeeld. Zelfs financieel is voorzichtigheid geboden, ondanks een eigen vermogen van 236 miljoen euro. Want het kan zomaar een paar seizoenen duren voordat Ajax weer Champions League speelt, terwijl het salarishuis groot is en de marktwaarde van de selectie twijfelachtig.
Niet fit
In de eerste week van januari komt de Ajax-selectie in het Zuid-Spaanse Cádiz samen om zich voor te bereiden op de tweede seizoenshelft. Het trainingskamp zal moeten bijdragen aan herstel van het vertrouwen, maar vooral ook aan de fitheid van de spelers. Want daar valt veel winst te behalen, bleek eind november uit data van SciSports, opgevraagd door ESPN. Sinds het laatste seizoen waarin club voor het laatst kampioen werd (onder coach Erik ten Hag, 2021-2022) gingen Ajax-spelers gestaag minder kilometers lopen. En belangrijker: ze maakten steeds minder meters op hoge intensiteit. Naar de verklaring daarvoor is het gissen, zeker omdat bij de aanstelling van Steijn vorig voorjaar al duidelijk was dat de selectie fysiek ernstig tekortschoot.
Van ’t Schip wilde „een streep trekken”, „vooruit kijken” en „het plezier terugbrengen”, zei hij toen hij eind oktober begon, want de selectie had „klap op klap” gehad. Het lijkt erop dat hij wat dat betreft opnieuw kan beginnen bij terugkomst uit Australië.
