„Het is een beroemde scène uit de filmgeschiedenis, de ‘no ticket’-scène uit Indiana Jones and the Last Crusade. De scène is zeer humoristisch. Dat komt vooral door de muziek van John Williams. Acteur Harrison Ford mept een nazi uit de Zeppelin, waarmee de titelheld Duitsland wil ontvluchten. De nazi heeft geen kaartje voor de tocht, dus hij moet eruit. Let dan eens op de muziek eronder: vrolijke melodie van strijkers en blazers, trippelende pizzicato. De muziek contrasteert met de ernst van de scène. Dat is een van de kenmerken van humor in de film.”
Emile Wennekes (60), muziekwetenschapper en hoogleraar aan de Universiteit Utrecht, publiceert met co-redacteur Emilio Audissino een 820 bladzijden tellende studie over muziek in komische films: The Palgrave Handbook of Music in Comedy Cinema. Het rijk geïllustreerde boek, voorzien van tal van muziekvoorbeelden in notenschrift, schetst in 42 hoofdstukken een overzicht van de wijze waarop filmmuziek ons aan het lachen maakt. Het begint met Griekse komedies en loopt door tot de recente cinema, zowel nationaal als internationaal. De muzikale grappen of humor uit Charlie Chaplin, Monthy Python en Louis de Funès spelen een rol, maar ook films als Costa, Flodder en de succesvolle Nederlandse films New Kids Turbo en New Kids Nitro, over een zootje ongeregelde, losgeslagen hangjongeren in het Brabantse dorp Maaskantje.
„Heel veel kijkers vermaken zich met komediefilms, maar het genre kan doorgaans op minder enthousiasme rekenen van filmcritici en wetenschappers. We vragen ons in dit boek af waarom dat zo is. Komt dat door de oude Grieken, voor wie tragedie in hoger aanzien staat dan komedie? Wij vinden comedy films juist in vele opzichten zeer rijk, zowel qua beeld als tekst. Muziek speelt daarbij een essentiële rol.
„Een komiek als Chaplin speelde verdienstelijk viool en componeerde eigen muziek en in Monthy Python wordt fiks gebruik gemaakt van contrastwerking: bij een kruisigingsscène een vrolijk wijsje zingen, bijvoorbeeld. Contrast en verrassing zijn trouwens vaste ingrediënten van humor.
„Of neem Fanfare van Bert Haanstra, hoe grappig is de scène waarin de twee concurrerende fanfares uiteindelijk tot één groot klinkend muziekstuk samenvloeien, gecomponeerd door Jan Mul. De humor schuilt tevens in een geestige verwijzing naar ‘Alle eendjes zwemmen in het water’ in de achtergrondmuziek, door de karakters zelf niet te horen.
„Voor mij geldt de filmscore van de New Kids-films als een sterk voorbeeld van humoristische filmsound. Het gaat erom dat de kijkers de muziek wél horen, maar de personages niet. Dat is een belangrijke voorwaarde voor het vermakelijke effect. DJ Paul Elstaks happy hardcore die daar klinkt wordt door kenners van de scene als een softe variant gezien terwijl de gabbers in de film juist uiterst stoer en masculien willen overkomen. Deze tegenstelling werkt extreem grappig.”
Emile Wennekes en Emilio Audissino : The Palgrave Handbook of Music in Comedy Cinema. Palgrave Macmillan, 820 blz. ca. € 260.
