Micha Wertheim wil er met zijn ‘dubbele’ oudejaarsconference voor zorgen dat je je schermpjes uitzet

Wim Kan was even op tv! De aartsvader van de oudejaarsconference, overleden in 1983, sprak zich uit over de recente boerenprotesten. „Die boeren zijn trots op zichzelf hè. Ze hebben overal spandoeken. Gek hè? Trots ben je op je vrouw of op je kinderen, maar niet op jezelf.” Nostalgie ten top. Maar het vervolg van de grap had nooit uit Kans mond kunnen komen. „Trotse boeren masturberen de hele dag. Waarom denkt u anders dat er overal zo’n rode zakdoek hangt te drogen?”

Micha Wertheim, de BNNVARA-oudejaarsconferencier van 2023, toverde Wim Kan uit een AI-hoed. Want, zo voorspelde Wertheim op Oudejaarsavond: het gaat zo snel met de kunstmatige intelligentie dat je volgend jaar misschien wel kunt kiezen voor „een conferencier met het lichaam van Claudia de Breij, het gezicht van Peter Pannekoek en de stem van Theo Maassen” die het heeft over „het spanningsveld tussen fruit en groente.” Of je kiest voor „een hoorcollege over de relativiteitstheorie gegeven door Caroline van der Plas, in het Zweeds, terwijl ze tapdanst in haar woonkamer.”

Dat Wertheim de oudejaars zou gaan doen was voor velen een verrassing. Wertheim heeft in eerdere voorstellingen nauwelijks geëngageerd materiaal gehad. Hij was zelf ook verbaasd, weten we nu. Dat hij toch ja zei, daar heeft hij „al het hele jaar spijt van.” Waarom is Brigitte Kaandorp niet gevraagd, vraagt hij zich af. „Die is geliefd bij alle lagen van de bevolking, onwaarschijnlijk grappig en in staat mensen te troosten met haar prachtige liedjes. Zij heeft ook nog nooit de oudejaarsconference gedaan.” BNNVARA’s antwoord: „We hebben met Claudia de Breij vorig jaar natuurlijk óók al een vrouw gehad. Het is weer tijd voor een witte heteroseksuele man van middelbare leeftijd, want er is ook nog zoiets als traditie.”

Het is een flauwe boomergrap, en Wertheim maakt hem ook nog in een tenenkrommend gezapig decor. Met een grote snor staat hij in pak tegen een achtergrond vol klokken op één enorme klok als podium. Maar dat blijkt allemaal de bedoeling.

Snor-Wertheim vertelt dat een oliebollenbakker hem feliciteerde. Waarmee, vraagt Wertheim zich af. Met het warmste jaar ooit gemeten? Met de oorlog? En welke dan, die oude vertrouwde in Oekraïne, of die nieuwe ‘Israël-Palestina’? Of Myanmar, Jemen, Nagorno-Karabach of Syrië? Of met de wéér gegroeide kloof tussen arm en rijk? Het rijtje gaat nog even door. Snor-Wertheim wordt steeds bozer.

Snor- versus oliebollentrui-Wertheim

En dan zet een Micha Wertheim in heel andere kleding ineens een tv uit. Huh? In beeld verschijnt een Micha Wertheim met een tamelijk lollige wollen oliebollentrui aan, in een ander theater, in een ander decor. Hij zit op een luie stoel in een klein woonkamertje, met een afstandsbediening gericht op een grote tv. Op die tv kijkt hij naar zijn besnorde zelf. Maar met de afstandbediening beantwoordt oliebollentrui-Wertheim precies de vraag die je als kijker had na dat lange lijstje ellende: wil je eigenlijk wel een ‘lollige’ samenvatting van zo’n naar jaar als 2023? Nee. En dus zet oliebollentrui-Wertheim de tv uit. Weg is de oubollige snor-Wertheim met zijn flauwe, harde, ouderwetse grappen over 2023. Oliebollentrui-Wertheim spreekt zíjn zaal er zelfs boos op aan, als er toch gelachen wordt om een foute grap van snor-Wertheim.

Oliebollentrui-Wertheim kan ogenschijnlijk wanneer hij wil de snor-oudejaars op zijn televisie aan- en uitzetten. En verdomd, dan kan 2023 dus toch melig zijn, als de tv zogenaamd precies aan gaat op het punt dat snor-Wertheim bezig is met een quasi-betekenisvolle meezinger in driekwartsmaat. Het refrein kan zijn zaal blijkbaar al meezingen: „Want je weet wat je kwijtraakt, maar niet wat je vindt!”. En vol pathos: „In Israël en Gaza ging ook van alles mis. Dat leidde in de wereld tot grote ergernis. Ik doe aan al die ellende liever niet meer mee. Geef mij maar een vakantie van de rivier naar de z…”  Oei, harde grap, vlug zapt oliebollentrui-Wertheim weg.

Weg met schermpjes

De moderne Wertheim heeft het liever over een grotere trend: door steeds slimmere AI zien we op onze schermpjes alleen nog maar wat we willen zien. Daardoor lijkt de hele wereld interessant, en dáárdoor denkt iedereen heel ruimdenkend te zijn. Terwijl je vroeger op tv allemaal naar hetzelfde moesten kijken („Er was één Teleac-cursus Portugees volksdansen op televisie. Daar keken acht miljoen mensen naar.”). Van het besef dat er dingen zijn die jij niet, maar een ander wel interessant vindt, krijg je volgens Wertheim tolerante mensen. „Je bouwt weerstand op tegen het onbekende. Ik wil niet zeggen dat alles vroeger beter was. Vroeger was alles slechter. Maar dat was wel beter.”

Van Wertheim geen oudejaars om 2023 grap na grap uit te gieren, maar daar is hij de cabaretier noch 2023 het jaar voor

Moeten we wel meegaan in het woord ‘intelligent’ als het gaat om kunstmatige intelligentie, vraagt Wertheim zich af. Dat is bedacht door dezelfde miljardenbedrijven die sociale media ‘sociaal’ noemen. Echt intelligent zou toch betekenen dat ChatGPT een scholier níet een werkstuk van vijf kantjes in één minuut serveert, maar zegt: „Nee flapdrol, dat gaan we niet doen, want daarom zit je op school.” In plaats daarvan durft niemand telefoons in de klas te verbieden, noemt Wertheim als schrijnend tegenvoorbeeld, want „god verhoede dat kinderen erachter komen dat er naast de virtuele werkelijkheid ook concrete mensen zijn die fundamenteel ánders zijn dan jij, met gedachten en gevoelens. En als er een organisatie is die zegt dat je kinderen moet voorbereiden op omgaan met een lichaam en gevoelens, dán breekt de pleuris uit.”  Wertheim is er bloedserieus over: ga weg bij de schermpjes die gemaakt zijn om ieder moment je aandacht te vangen.

Dubbel droste-effect

Halverwege de voorstelling stapt illusionist Victor Mids het woonkamertje binnen. Ik kom uit het verleden, zegt Mids. Het is een grapje dat je alleen begrijpt als je vóór de oudejaars ook naar Mids’ programma MINDF*CK hebt gekeken. Daarin verscheen Wertheim als buurman bij wie Mids een pakketje kwam ophalen.

Dat dubbele Droste-effect blijkt Wertheim op meer manieren minutieus te hebben voorbereid. Oliebollentrui-Wertheim verschijnt tíjdens de oudejaars ook snaaks even in 2 voor 12 op NPO 2, juist op het moment dat hij op NPO 1 ‘even naar de wc’ was. De inmiddels op het toneel verschenen oliebollenbakker zapt ondertussen op Wertheims tv. Zap: NPO 2, waar Wertheim door 2 voor 12 loopt. Zap: een angstaanjagende cabaretiers-Chimaera van Claudia de Breij, Peter Pannekoek en Theo Maassen: „Dat vruchtvlees van appelsientje is niet afkomstig uit sinaasappel. Dat is wortelrasp!” Zap: Wim Kan over boeren. Zap: een tapdansende Zweeds orerende Caroline van der Plas.

Grote Gemene Deler

Omdat we niet meer allemaal naar Teleac-cursussen kijken, mist de samenleving een ‘grote gemene deler’, is de niet erg verrassende conclusie van Wertheim. De geboden oplossing is van zo’n diepe flauwheid dat alleen Micha Wertheim ermee wegkomt, omdat je bij hem tenslotte altijd nog kunt denken dat je simpelweg niet slim genoeg bent om zijn diepere ironische bedoelingen te begrijpen. Er wandelt een cycloop het podium op: het is, jawel, de Grote Gemene Deler. Je slaat je handpalm tegen je voorhoofd, zucht, en grinnikt dan tegen je pols.

Van Wertheim dus geen oudejaars om 2023 grap na grap uit te gieren, maar daar is Wertheim de cabaretier noch 2023 het jaar voor. De verwachting dat hij het decennia oude format eens flink zou omroeren, omdat hij de cabaretvorm al talloze keren opnieuw heeft uitgevonden, lost hij daarentegen prachtig in. En nu maar hopen dat we over een jaar naar Brigitte Kaandorp kijken.

Delen Mail de redactie