‘Met wie je naar bed gaat definieert niet wie je bent’

In de theatrale installatie Queertopia stap je in een machine waar je – ongeacht je geaardheid waarmee je erin gaat – als queer uitkomt. Theatermakers Luit Bakker en Bart van de Woestijne hopen vooral dat de toeschouwer na afloop met een meer open blik naar zichzelf en de wereld kijkt.

De vorm is geïnspireerd op homo-conversietherapieën: omstreden therapeutische behandelingen die erop gericht zijn homoseksualiteit te ‘genezen’ – vaak met ernstige psychische klachten als gevolg. Van de Woestijne en Bakker draaien in hun concept de rollen om: op het dak van theater Verkadefabriek in Den Bosch bouwden ze een ‘healing heteronormativity centre’, waar tijdens Festival Cement elk uur vier mensen tot queer ‘geconverteerd’ kunnen worden. Bakker: „Zo hopen we langzaam een legertje ruimdenkende mensen te rekruteren.”

Onderdeel van de ervaring is dat je als toeschouwer individueel plaatsneemt in een kleine cabine, terwijl een performer je van buiten het hokje toespreekt. Door spiegelend glas valt je eigen hoofd samen met dat van de performer, vertelt Van de Woestijne. „Het idee is dat je naar jezelf probeert te kijken zoals je naar een ander kijkt. Het is een gedachte-experiment: kun je losbreken uit alle aannames en kaders die je voor jezelf hebt geformuleerd, en naar je spiegelbeeld kijken als iets nieuws?”

Bakker en Van de Woestijne wilden een persoonlijke, verstilde ervaring creëren. Bakker: „De queer beweging wordt in mijn beleving vaak neergezet als een politieke lobby, die mensen probeert te indoctrineren. Maar voor mij gaat queerness over liefde en jezelf mogen zijn. We hopen dat de toeschouwer bij zichzelf gaat onderzoeken: zijn er onderdelen van wie ik ben, die ik niet toon?”

Uit eigen ervaring

De makers putten uit eigen ervaringen: beiden identificeren zichzelf als queer. Bakker maakte daar een aantal indrukwekkende, geëngageerde solovoorstellingen over bij productiehuis Likeminds. Van de Woestijne staat bekend om zijn meer filosofische theaterinstallaties op locatie: zijn voorstellingen zijn vaak individuele ervaringen waarbij de toeschouwer zich opnieuw verhoudt tot zichzelf en de omgeving. Queertopia verenigt het activisme van Bakker en het contemplatieve van Van de Woestijne.

Het idee is dat identiteit geen vaststaand gegeven is, maar constant in beweging: iets waar je voor kan kiezen. Van de Woestijne: „We zijn allemaal geneigd onszelf voortdurend te framen en te kaderen. Maar de paradox van hokjes is: het geeft vrijheid om ergens bij te horen, maar je sluit er ook veel mee uit.”

In het maatschappelijk gesprek over queerness worden seksualiteit en identiteit vaak aan elkaar gekoppeld, maar dat kan beperkend werken, stelt Bakker. „Degene met wie je naar bed gaat, definieert niet per se wie je bent. Dat mogen ook gewoon losse acties in het hier en nu zijn, zonder consequenties.” Van de Woestijne: „Die speelsheid in denken kan lucht geven: als niet alles wat je doet meteen een definitief onderdeel van je identiteit wordt, schept dat ruimte om vrijer te experimenteren.”

Natuurlijk hoeft niet iedereen wat hen betreft uiteindelijk queer te worden, de voorstelling is een „uitvergroting” die hopelijk nieuwe blikrichtingen losweekt. De theaterinstallatie is ook zeker niet uitsluitend voor een hetero-publiek gemaakt. Bakker, lachend: „Queers zijn net zo ‘behandelbaar’ als de rest. Ook zij zijn soms minder open minded dan ze zelf denken, en zitten vast in beperkende denkpatronen over zichzelf, net als wijzelf trouwens.”

Van de Woestijne: „Een groot verschil met de conversietherapieën waarin mensen tot ex-gay worden geconverteerd, is dat het daarbij gestoeld is op het idee dat je bepaalde dingen niet mag zijn. Wij zoeken juist naar een manier van denken waarin alles mag bestaan. Ook de streng-conservatieve, orthodoxe gelovige heeft bestaansrecht, want ook dat kan een keuze zijn. Zolang die keuze maar in vrijheid is gemaakt.”

Lees ook: recensie van A garden of heavenly delights van Luit Bakker