Met uitspraak tegen abortuspil wint Amerikaanse anti-abortusbeweging opnieuw een slag

Nadat het Hooggerechtshof vorig jaar na een halve eeuw het landelijke abortusrecht schrapte, heeft een Texaanse magistraat vrijdag gepoogd Amerikaanse vrouwen nog verder terug in de tijd te werpen. Met een beroep op een bijna vergeten, 150 jaar oude zedelijkheidswet bepaalde een federale rechter dat voedsel- en medicijnwaakhond FDA de abortuspil Mifepristone niet tot de markt mocht toelaten.

Niet alleen is vrije verkrijgbaarheid van dit middel nu onzeker geworden; de zaak kan in potentie ingrijpende gevolgen hebben voor álle abortuszorg – ook in staten van de VS waar die nog legaal is.

1 Wat is Mifepristone voor medicijn?

Het kan, doorgaans in combinatie met de maagzuurremmer Misprostol, het hele eerste trimester gebruikt worden om veilig een miskraam op te wekken. Dit kan thuis, zonder bezoek aan een kliniek, met zogeheten ‘telezorg’: begeleiding via de telefoon of een videogesprek. De pillen zijn al 23 jaar op de markt in de VS, maar bleven lang enigszins buiten schot in het verhitte Amerikaanse abortusdebat.

Dit laatste veranderde de afgelopen jaren snel. Al voordat het Hooggerechtshof in juni 2022 zijn historische uitspraak Roe v. Wade vernietigde – die sinds 1973 het landelijke recht op abortus had geschraagd – maakten conservatieve staten abortusklinieken het werk onmogelijk. Mifepristone bood mede daardoor steeds vaker soelaas aan vrouwen die een zwangerschap willen afbreken. Volgens het expertisecentrum Gutmacher Institute werd het middel in 2020 voor het eerst bij meer dan de helft (54 procent) van alle abortussen in de VS gebruikt. In 2017 was dit nog 39 procent.

2 Welke rol speelt de pil in het Amerikaanse abortusdebat?

Vooral na het sneuvelen van Roe v. Wade zijn de pillen uitgegroeid tot het volgende twistpunt. Staten mogen sinds juni zelf bepalen of ze abortus toestaan en in een derde van het land zijn nu strenge verboden van kracht. Ook de verstrekking van Mifepristone is in veel conservatieve staten aan banden gelegd.

Voorstanders van het abortusrecht hebben de pillen in reactie juist breder beschikbaar gemaakt dan ze ooit waren. Bijvoorbeeld door ze vanuit een progressieve staat, of desnoods het buitenland, per post op te sturen.

Dit werd veel makkelijker nadat de FDA, op verzoek van de regering-Biden, begin januari besloot dat de pillen voortaan zonder tussenkomst van een dokter verstrekt mogen worden. Bij grote apothekersketens als CVS en Walgreens zijn ze zonder recept te krijgen, ook in de webwinkel.

Mifepristone wordt in de VS onder meer verkocht onder de merknaam Mifeprex. Het is sinds begin dit jaar zonder recept verkrijgbaar. Foto Robyn Beck / AFP

De ‘pro life’-beweging, zoals anti-abortusactivisten zichzelf noemen, kwam hier tegen in actie. Onder meer in Texas spande ze rechtszaken aan tegen het FDA-besluit. En bij federaal rechter Kacsmaryk, een conservatieve jurist die onder vorige Republikeinse president Trump werd voorgedragen aan de rechtbank in Amarillo, hadden ze vrijdag beet.

3 Wat heeft deze rechter in Texas vrijdag precies bepaald?

Kacsmaryk gaat in een voorlopige uitspraak mee in de redenering van de klagende partijen dat het FDA-besluit onzorgvuldig tot stand zou zijn gekomen. Daarnaast acht hij het in strijd met de Comstock Act.

Deze archaïsche wet was in 1873 het resultaat van een campagne van de zeer gelovige christelijke nationalist Anthony Comstock (1844-1915). In New York leidde hij de puriteinse actiegroep ‘Maatschappij ter Onderdrukking van de Zonde’, waarmee hij decennialang ‘ondeugden’ als obscene literatuur, prostitutie, contraceptie, gokken, overspel, vrouwenkiesrecht en abortus bestreed. ‘Comstockery’, betekent in het Amerikaans-Engels nog altijd zoiets als ‘overdreven censuur’.

De naar hem vernoemde zedelijkheidswet leek een dode letter, zeker nadat het Congres in 1971 anticonceptie legaliseerde. De anti-abortusbeweging heeft haar nu niettemin succesvol gereanimeerd, door te wijzen op een bepaling die het verbiedt om „elk obsceen, aanstootgevend, ondeugdzaam, smerig of laaghartig artikel, middel, voorwerp, instrument of substantie te versturen”, waaronder „enig artikel, gereedschap, middel, drug, medicijn of voorwerp dat aangeprezen of beschreven wordt in een manier die er op gericht is om een ander het te laten gebruiken voor het veroorzaken van een abortus, of elk ander ondeugdzaam of immoreel doeleinde”.

Juristen wijzen op jurisprudentie waarin rechters de bewuste bepaling alleen toepasten op verboden doeleinden. Maar volgens Kacsmaryk is de wet helder, schreef hij vrijdag: „De Comstock Act verbiedt per post bestelde abortus onomstotelijk.”

4 Welke gevolgen kan deze uitspraak hebben?

Een andere federale rechter, uit de westelijke staat Washington, kwam dezelfde dag nog tot een tegenovergesteld oordeel. Hij bepaalde juist dat het FDA-besluit overeind moet blijven.

Door deze twee botsende uitspraken blijven de pillen voorlopig verkrijgbaar en zal waarschijnlijk het federale Hooggerechtshof over hun lot moeten beslissen. Dit negen-koppige Hof telt – sinds president Donald Trump (2017-’21) het recordaantal van drie hoge rechters mocht voordragen – een stabiele conservatieve meerderheid van zes.

Als het Hof de Texaanse kritiek op de FDA-procedure onderschrijft, kan Mifepristone zijn goedkeuring verliezen. Vrouwen zouden dan alleen nog kunnen beschikken over Misosprostol, dat nu veelal ter ondersteuning van Mifeprostone wordt gebruikt, maar ook zelfstandig miskramen kan opwekken. Ook dit medicijn ligt overigens in het vizier van de anti-abortusbeweging.

Lees ook: Deze reportage over abortuspillen in Mexico

Als het Hooggerechtshof ook Kacsmaryks interpretatie van de Comstock Act mocht delen, kan dit nog vérstrekkender gevolgen hebben. Ook voor progressieve staten waar abortus nu legaal is, waarschuwden drie juristen al voor de uitspraken van vrijdag. Voor elke abortus, of die nu met een klinische ingreep of pillen wordt uitgevoerd, stellen zij, zullen immers medicijnen of medische instrumenten door het land vervoerd of verstuurd moeten worden. „Zonder duidelijke afbakening van de opzet van deze wet, kan ze in haar eenvoudige uitleg alle abortus landelijk verbieden.”