‘Met deze grondwet houdt de president Tunesiërs voor de gek’

Elf jaar geleden keerde Rached Ghannouchi terug uit ballingschap om zijn islamitische partij Ennahdha aan de macht te brengen in een vrij Tunesië. Vandaag staat Ennahdha opnieuw buiten spel in een nieuw, autocratisch Tunesië. „Hoe wilt u dat ik het anders omschrijf dan als een dictatuur?”, vraagt de 81-jarige Ghannouchi dinsdag in zijn kantoor in het hoofdkwartier van Ennahdha, in het centrum van Tunis. „De nieuwe grondwet verenigt alle macht in één persoon, van president Kais Saied.”

De dag tevoren heeft Tunesië met 92,3 procent ingestemd met de nieuwe grondwet waarmee president Kais Saied (64) zijn coup van een jaar geleden legitimiteit wil geven. Tenminste: die Tunesiërs die zijn gaan stemmen, want de opkomst was met minder dan 28 procent bijzonder laag voor zo’n ingrijpende verandering. De oppositie, waaronder Ennahdha, had opgeroepen om het referendum te boycotten. Maar omdat er geen minimale opkomst geldt, is de nieuwe grondwet nu aangenomen.

Lees ook deze reportage vanuit Tunis: De Tunesiërs stemmen met hun voeten: ‘Iedereen wil weg’

Daarmee komt een voorlopig einde aan ‘het enige succesverhaal van de Arabische Lente’ zoals Tunesië vaak is omschreven. Met de nieuwe grondwet gaat het van een parlementair systeem naar wat in het beste geval een hyperpresidentieel systeem kan genoemd worden, en in het slechtste geval een dictatuur in wording.

De president kan nu ministers én rechters naar believen benoemen en ontslaan. Hij kan het parlement ontbinden, maar omgekeerd is er geen procedure om de president uit zijn ambt te ontheffen. Saied (die in 2019 democratisch werd verkozen) mag in principe twee ambtstermijnen van vijf jaar aanblijven, maar hij kan die op elk moment verlengen door het land in ‘imminent gevaar’ te verklaren.

Toen president Kais Saied op 25 juli vorig jaar het parlement buiten spel zette, werd dat door veel Tunesiërs toegejuicht. Begrijpt u waarom?

Rached Ghannouchi: „Het is waar dat veel mensen de coup hebben gevierd vorig jaar. Volgens de peilingen stond zo’n 90 procent achter Saied. Maar het referendum laat juist zien hoe hij die steun op korte tijd is kwijtgespeeld: een jaar later staat nog slechts een kwart van de bevolking achter hem. De Tunesiërs hebben even geloofd in het fabeltje van Saied, dat hij hen kwam verlossen na een ‘donker decennium’ onder Ennahdha. Nu zeggen de Tunesiërs: geef ons één dag van dat donkere decennium terug zodat we tenminste inkopen kunnen doen.”

Dat is niet wat je op straat hoort. Niemand wil terug naar de periode voor de coup, met zijn ruziënde parlementariërs die weinig of geen verbetering hebben gebracht in het leven van de Tunesiër.

„Gedurende dat decennium hebben de Tunesiërs wel dezelfde vrijheden genoten als in Amsterdam, Brussel of Parijs. Tunesië heeft daar in 2015 de Nobelprijs voor de Vrede gekregen. Er werden in die tijd geen journalisten gearresteerd, of burgers vervolgd voor militaire rechtbanken.”

Uw eigen partij wordt verweten dat zij zichzelf heeft verrijkt, en de eigen leden heeft beloond met al dan niet fictieve banen in de openbare sector.

„Er zijn fouten gemaakt, dat geven wij grif toe. Wij zijn ook niet tevreden over onze prestaties van de voorbije tien jaar. Maar vergeet niet dat wij niet alleen geregeerd hebben, we hebben dat samen met andere partijen gedaan. Natuurlijk zijn er problemen geweest, maar dat is normaal voor een land in transitie. Kijk naar de andere landen van de Arabische Lente: daar is het oorlog of is de democratie teruggeschroefd.

Het referendum over de grondwet was illegaal, dus alles wat eruit voortvloeit ook

„Het parlement wordt al jaren gedemoniseerd door de contrarevolutionaire krachten. De media hebben het gedrag van enkelingen uitvergroot om het hele parlement in een slecht daglicht te plaatsen. Maar wij hebben wel degelijk veel belangrijk wetgevend werk verricht.”

U wordt ook persoonlijk beschuldigd van corruptie en financiering van terrorisme.

„Dat zijn allemaal leugens verspreid door aanhangers van president Saied. Vorige week ben ik door het gerecht verhoord over beschuldigingen van corruptie én financiering van terrorisme. Het openbaar ministerie eiste mijn aanhouding. Maar de rechter heeft mij laten gaan, want de Tunesische magistratuur heeft nog een stuk onafhankelijkheid. Nu nog, want president Saied heeft al 57 rechters ontslagen omdat zij niet naar hem wilden luisteren. Een aantal van hen is in hongerstaking tegen die beslissing.”

In 2011 keerde Rached Ghannouchi terug uit ballingschap. Ook toen interviewde NRC hem: ‘Democratie past bij islam’

Vreest u dat u, nu de grondwet is goedgekeurd, alsnog wordt gearresteerd?

„Dat ligt in de lijn van de verwachtingen, ja.”

In december zijn er verkiezingen voor een nieuw parlement. Gaat uw partij mee in dat proces?

„Nee, wij boycotten het hele proces. Het referendum over de nieuwe grondwet was illegaal, dus alles wat eruit voortvloeit beschouwen wij ook als illegaal.”

Hoe ziet u de nabije toekomst van Tunesië?

„Dit is een fase. De grondwet van Kais Saied is geen langer leven beschoren dan zijn eigen presidentschap. Het Tunesische volk heeft van de vrijheid geproefd. Dat krijg je niet terug in de fles.

„Elke dag gaan meer mensen beseffen dat zij voor de gek zijn gehouden. En als Saied straks ook de vrijheid van meningsuiting aan banden gaat leggen, zoals te verwachten valt, dan gaat dat het einde van zijn regime alleen bespoedigen.”

Lees ook de column van Carolien Roelants over de situatie in Tunesië: Let op Europa, het gaat helemaal mis in Tunesië