Kunstenaar Jonas Staal wint Prix de Rome 2023 voor videostudie ‘Empire’s Island’

„Er wordt vaak gezegd dat we verbeeldingskracht nodig hebben om de wereld te veranderen, maar je hebt verbeelding ook nodig om te begrijpen hoe dramatisch onze situatie in werkelijkheid is”, duidt kunstenaar Jonas Staal (1981) zijn werk. Dinsdagmiddag kreeg hij de Prix de Rome Beeldende Kunst 2023 uitgereikt door staatssecretaris Uslu (Cultuur en Media, D66). Hij kreeg deze stimuleringsprijs voor beeldend kunstenaars uit Nederland en het Caribisch deel van het Koninkrijk, voor zijn videostudie Empire’s Island.

Jonas Staal

De zeskopige jury, bestaande uit verschillende kunstenaars en museumdirecteuren, schrijft in het juryrapport dat Staal „genadeloos [laat] zien hoe de wereld is opgebouwd uit beelden die zijn voorgevormd door de geschiedenis”. De andere drie genomineerden uit een totale lijst van 321 kunstenaars waren: Josefin Arnell, Ghita Skali en Michael Tedja.

Kolonisten en imperialisten

Staal vertelt met zijn werk Empire’s Island de geschiedenis van Ascension Island, een vulkanisch eiland van 90 vierkante meter in de Atlantische oceaan. Omdat het eiland lange tijd als niemandsland werd beschouwd, konden kolonisten ermee doen wat ze wilden. In de woorden van Staal: ‘westers imperialisten en techno-feodalisten’ (de rijke elite die dankzij technologische innovatie over de wereld heerst) vormden het eiland steeds weer opnieuw om naar hun ideaal. Staal stelt bij dit verleden de vraag: wat als deze ‘ontdekkers’ er niet waren geweest?

De vraag voert verder door naar het heden, blijkt uit het gesprek dat journalist Dominique van Varsseveld met Staal had in het begeleidende essay dat met het juryrapport werd gepresenteerd. Staal: „Kijk bijvoorbeeld naar techmiljardairs als Elon Musk en Jeff Bezos die Mars zien als een dode planeet. Een plek zonder rechten, zonder geschiedenis en zonder zelfbeschikkingsrecht. Een plek waar ‘pioniers’ naartoe worden gestuurd om ‘kolonies’ te stichten. In de retoriek van dominante machtsvormen bestaat geen andere taal dan de taal van Empire, waarin alles dood is behalve de bezetter. Alsof Mars geen eigen geschiedenis of subjectiviteit zou kennen.”

Jonas Staal,Empire’s Island(2023)

In NRC was de waardering voor Staals werk positief: „Staals Empire’s Island (2023) is indrukwekkend, conceptueel perfect doordacht, prachtig om te zien en geëngageerd. Het mooie van zijn presentatie is dat de kunstenaar niet langer uitgaat van de toekomstfantasieën die westerlingen op het eiland projecteren. Niet wat willen wij met die rotsen, maar wat wil het eiland zelf?”

Staal ontvangt 40.000 euro en een residency programma naar keuze.