Klimaatneutraal vliegen in 2050, dat is de afspraak, maar hoe is nog onduidelijk

Een mijlpaal voor de mondiale luchtvaart? Of een rookgordijn van een sector die niet snel genoeg wil vergroenen?

ICAO, de VN-organisatie voor de burgerluchtvaart, sloot vorige week een tweeslachtig akkoord over verduurzaming van het vliegverkeer. Op haar driejaarlijkse vergadering in Montreal spraken de leden af dat klimaatneutraal vliegen het wereldwijde doel is. Tegelijk liet ICAO haar enige instrument om de uitstoot van schadelijke stoffen mondiaal aan te pakken sterk verwateren.

De luchtvaart veroorzaakt nu zo’n 3 procent van de wereldwijde CO₂-uitstoot. Dat aandeel zal de komende jaren stijgen, vooral omdat het vliegverkeer toeneemt, met name buiten Europa en Noord-Amerika. Ook is de luchtvaart veel minder ver met vergroening (elektriciteit, waterstof) dan weg- en railvervoer. Tot slot zijn er de schadelijke effecten van andere broeikasgassen. Dit ‘non-CO₂-effect’ draagt ook sterk bij aan klimaatverandering, maar wordt vaak genegeerd door luchtvaartmaatschappijen en beleidsmakers.

Nederlandse ambities

In Canada spraken de 193 lidstaten van ICAO af dat de internationale luchtvaart in 2050 klimaatneutraal (‘netto nul’) moet vliegen. Vorig jaar stelden de luchtvaartmaatschappijen eenzelfde doel. „Het is erg goed nieuws dat ICAO heeft besloten de CO₂-uitstoot in 2050 tot netto nul te hebben gereduceerd”, reageert minister Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) via zijn woordvoerder. Harbers was op 27 en 28 september bij de ICAO-top.

„Dit sluit ook aan bij de Nederlandse ambities voor de luchtvaart, en die van de EU”, aldus Harbers. Het kabinet wil onder meer krimp op Schiphol, om geluidsoverlast en uitstoot van kooldioxide, stikstof en fijnstof te verlagen. Nederland heft ook meer belasting op vliegtickets. „Dit is een historisch resultaat”, aldus Harbers. „Er moet nog veel worden uitgewerkt de komende jaren, maar dit is een belangrijke eerste stap.”

Compromissen

Eurocommissaris Adina Valean (Transport) was gematigd positief. „Een enkelvoudig, wereldwijd doel voor een internationale industrie als de luchtvaart geeft zekerheid voor de sector, investeerders en betrokken landen.”

De Commissie was echter naar Montreal gekomen met ambitieuzer doelen. Compromissen sluiten hoort nu eenmaal bij onderhandelingen, aldus een woordvoerder enkele dagen na het akkoord. „De EU zal een leidende rol blijven spelen en wil ook andere landen ondersteunen bij de inspanningen de luchtvaart te verduurzamen.”

Het was nog spannend of het jaar 2050 in de slottekst zou komen. China, India en ook Rusland – dat onder meer vanwege de inval in Oekraïne uit de bestuursraad van ICAO is gezet – willen liever pas ‘netto nul’ zijn in 2060 of 2070. Zij vrezen dat de groei van hun binnenlandse luchtvaart en hun nationale economie stagneert door de klimaatmaatregelen.

Minder compensatie

Hoe de luchtvaart de klimaatdoelen moet bereiken, laat ICAO in het midden. De VN-organisatie heeft zelf nauwelijks middelen om maatregelen af te dwingen.

In Montreal liet ICAO zelfs haar enige instrument afzwakken dat wereldwijd bestaat om maatschappijen, vliegvelden en passagiers te dwingen hun uitstoot te verlagen. Corsia heet dat systeem: Carbon Offsetting and Reduction Scheme for International Aviation. Daarvoor sprak de luchtvaart drie jaar geleden af dat internationale groei vanaf 2021 alleen nog klimaatneutraal mag zijn.

Luchtvaartmaatschappijen moeten binnen enkele jaren hun CO₂-uitstoot compenseren zodra die hoger is dan een bepaalde ijkwaarde. Juist dat ijkpunt is nu zodanig gewijzigd dat de luchtvaart minder hoeft te compenseren.

De Europese natuur- en milieorganisatie Transport & Environment (T&E) rekende al uit dat reizigers onder Corsia vanaf 2030 een bedrag van 2,40 euro zouden moeten bijbetalen voor een ticket van Europa naar Noord-Amerika. Veel te weinig, aldus T&E. De voorwaarden die ICAO nu heeft afgesproken, verlagen die toeslag nog eens: ‘klimaatneutraal’ vliegen van Amsterdam naar New York kost nog maar 1,70 euro extra. De toeslag wordt gebruikt voor het ‘afkopen’ van emissies. Ofwel: een vliegreis compenseren door een boom te planten.

Lees ook: Boek een ticket, plant een boom? Zo simpel is het niet

Bosbranden

CO₂-compensatie ligt al langer onder vuur; het heeft weinig zin, zeggen critici. Bomen worden gekapt of vallen ten prooi aan bosbranden en ziektes. „Europese maatschappijen misleiden passagiers met claims dat zij zonder schuldgevoel kunnen vliegen zolang zij de uitstoot maar compenseren”, stelde Carbon Market Watch maandag.

Deze Brusselse milieu-organisatie liet de compensatieprogramma’s van acht grote luchtvaartmaatschappijen in Europa onderzoeken. Bekeken werden initiatieven van Air France, British Airways, easyJet, KLM, Lufthansa, Ryanair, SAS en Wizz Air. Samen waren zij in 2019 goed voor de helft van de CO₂-uitstoot door de Europese luchtvaart. Volgens Carbon Market Watch gaan de meeste maatschappijen uit van „goedkope, weinig transparante en kwetsbare bosbouwprojecten” met weinig of geen garanties dat emissies ook voor langere tijd worden gecompenseerd. De organisatie wil dat de EU bedrijven verplicht tot transparantie hierover. Bovendien moeten zij stoppen met „misleidende advertenties” voor ‘koolstofneutrale’ vluchten. In Nederland stapte de organisatie Fossielvrij NL naar de rechter om KLM te laten stoppen met „misleidende reclames over duurzaam vliegen”.

Rookgordijn

Volgens Transport & Environment betekenen de nieuwe ICAO-afspraken dat in 2030 slechts 22 procent van de internationale luchtvaart-uitstoot wordt gecompenseerd. „Laten we niet doen alsof een niet-bindend doel de luchtvaart naar nul uitstoot brengt”, aldus Jo Dardenne van T&E. „Als landen en bedrijven deze doelen serieus nemen, moeten zij stoppen zich af te zetten tegen de EU en de plannen om CO₂-uitstoot te beprijzen.”

Lees ook: Geen verbrandingsmotor meer in auto’s, einde aan luxepositie voor luchtvaart; dit zijn de klimaatplannen van de EU

De Commissie wil het emissiehandelssysteem EU-ETS uitbreiden voor de luchtvaart. Vliegmaatschappijen moeten emissierechten kopen – of vergroenen – als zij meer willen uitstoten. Uitbreiding van het EU-ETS maakt deel uit van het klimaatplan ‘Fit for 55’ van Eurocommissaris Frans Timmermans. Hij wil ook belasting heffen op kerosine en verplichten dat vliegtuigen duurzamere kerosine (sustainable aviation fuel, SAF) bijmengen.

De luchtvaartbedrijven zijn bereid meer SAF te gebruiken. Die brandstof kan in principe zonder technische aanpassingen worden gebruikt in de huidige toestellen. Maar SAF is duur en beperkt verkrijgbaar. Ook benadrukken de vliegmaatschappijen dat nieuwere vliegtuigen sowieso schoner en stiller zijn.

Dardenne: „Het besluit van ICAO laat zien dat de organisatie haar maatregelen blijft aanpassen ten behoeve van de industrie en niet voor het klimaat. Landen, en met name de EU, moeten door dit rookgordijn heen kijken en verder gaan met echte groene maatregelen.”