Klimaatklever Wouter Mouton: ‘Ik bevuil een schilderij en moet de cel in, de baas van Shell vernietigt ecosystemen en gaat vrijuit’

Er verschijnt een glimlach rond zijn mond, eentje van niet te verhullen trots, thuis aan zijn houten eettafel in een buitenwijk van Brugge. ‘Klimaatklever’ is eerder die decemberdag tot Van Dale-woord van het jaar gekozen – de geuzennaam voor hemzelf en voor al die andere activisten die zich in 2022 vastplakten aan een beroemd kunstwerk om aandacht te vragen voor klimaatverandering. Tevreden stelt hij vast dat er vaak op het woord gestemd is en dat het thema dus leeft in de samenleving. Dat er misschien zelfs wel iets begint te veranderen in wat hij aanduidt als ‘the critical mass’. Voor een revolutie heeft die massa maar één vonkje nodig, dat heeft de geschiedenis wel geleerd. Laat hem dan dat vonkje zijn.

Voor een revolutie heeft de massa maar één vonkje nodig, dat heeft de geschiedenis geleerd. Laat hem dan dat vonkje zijn

Op woensdag 26 oktober zit Wouter Mouton (45) met twee fanatieke collega-klimaatactivisten, gelieerd aan activistengroepering Extinction Rebellion (XR) en het radicalere Just Stop Oil, aan dezelfde eettafel in een verder nogal lege woonkamer. De verwarming staat er zo laag als nog draaglijk is. Alledrie hebben ze vrij genomen van hun werk. Ze brainstormen over hoe ze het de volgende dag zullen aanpakken. Per auto zullen ze in alle vroegte naar Den Haag afreizen, waar in het Mauritshuis hun wereldberoemde doelwit hangt: Meisje met de Parel van Johannes Vermeer. Daar een actie uitvoeren betekent dat het door de media wordt opgepikt. En daar is het hem om te doen.

Mouton wil dit keer flinke „fuss” veroorzaken, meer nog dan in juli, toen hij zich in Brugge met zijn rechterhand vastplakte aan een beroemd werk van renaissancekunstenaar Jan Van Eyck, in navolging van klimaatacties door anderen bij de Mona Lisa in het Louvre en de Zonnebloemen van Vincent van Gogh in de Londense National Gallery. Mouton haalde de Belgische pers, maar daar bleef het bij. Hij moest een paar uur de cel in en kreeg een boete.

Het was niet de eerste keer dat Belgische media aandacht aan zijn acties besteedden. In het voorjaar van 2022 was Mouton in een wit T-shirt met Climate Justice Now op zijn borst de finishlijn van de Ronde van Vlaanderen gepasseerd, vlak achter winnaar Mathieu van der Poel, vol in beeld. Drie weken later bond hij zich vast aan een doelpaal tijdens de bekerfinale tussen Anderlecht en AA Gent. Allemaal voorbeelden van wat hij „burgerlijke ongehoorzaamheid” noemt. Alleen zo krijgt hij de mensen wakker, zegt hij. En geloof hem: hij heeft het nijpende klimaatprobleem al meer dan eens voorzichtiger duidelijk geprobeerd te maken. Door te betogen, te flyeren, groen te stemmen. Dat werkt „niet-verstorend”, maar wat het heeft opgeleverd? Precies niks, vindt Mouton. Hij is bereid om meer risico’s te nemen om „het leven op de planeet te redden”.

Nu is het idee om de zijkant van zijn schedel aan het beroemde Vermeer-doek te plakken met secondelijm van Bison. Mouton heeft er een dag eerder speciaal zijn schedel voor kaalgeschoren. De tubes lijm bewaart hij thuis in een kartonnen ‘protestdoos’. Een van zijn handlangers neemt blikken tomatensoep mee en zal die over Mouton heen gieten. Niet over het schilderij, dat vinden de actievoerders een te groot risico. Bij de Zonnebloemen van Van Gogh raakte de lijst door de soep beschadigd. Dat gaat Mouton te ver. Het gaat hem om „het visuele effect”, daarom gaat er ook een professioneel fotograaf mee.

Revolutie

Mouton wil uitdrukkelijk geen schade veroorzaken. „Onze eerste bezorgdheid is altijd de veiligheid van het schilderij”, zegt hij. „Daar is de voorbereiding ook op gericht. De acties moeten binnen bepaalde waarden en normen blijven. Want het is zaak om de sympathie van het publiek niet te verliezen. Die heb ik nodig om the critical mass te bereiken.” Mouton heeft de voorbije maanden een studie gemaakt van hoe een revolutie ontstaat. Hij las er boeken over en keek naar relevante films. Over de Britse en Amerikaanse suffragettes bijvoorbeeld, vrouwen die begin twintigste eeuw ook met vreedzame protestacties hun stemrecht opeisten. Mouton ziet ze als bron van inspiratie. Er zijn al meer dan eens grote dingen in gang gezet door één persoon.

De klimaatactivisten kopen een kaartje en komen op 27 oktober probleemloos het Mauritshuis binnen. Mouton is altijd zenuwachtig vlak voor een actie begint. Hij weet dat het is riskant is wat hij doet. Hij heeft een dochtertje van acht thuis. Voor haar levert hij dit gevecht. Hij wil dat kinderen als zij in een veilige wereld opgroeien. Zij is ook de enige voor wie hij zou stoppen met actievoeren. Ze mag er niet onder lijden. Tot nu toe is dat niet gebeurd.

Eenmaal in het museum haasten ze zich naar het doelwit en beginnen ze de actie zonder aarzelen uit te voeren. Als Mouton vastgeplakt zit, snellen er bewakers op hem af. Die houdt hij een flaconnetje met soja-olie voor, waarmee de lijm los zal laten. Maar de bewakers wachten tot de politie arriveert. Moutons collega leest tegelijkertijd een statement op waarin hij het „gedoe” om besmeurde kunstwerken afzet tegen de „dagelijkse vernietiging van leefwerelden in naam van economische groei”. De fotograaf zorgt dat alles in beeld wordt gebracht.

De actie duurt een paar minuten en dan wordt Mouton gearresteerd, onder toeziend oog van een boze Martine Gosselink, directrice van het Mauritshuis. Maar zijn punt is gemaakt. Want dit keer berichten niet alleen Belgische media over de actie. Mouton staat tot in Spanje op de voorpagina en het nieuws gaat de wereld over.

De drie verdwijnen de cel in, voor een paar uur, denken ze. Zo ging het immers in België ook altijd. Maximaal twaalf uur zaten ze vast. De boete die naderhand op de deurmat viel, werd meestal na een bezwaarschrift ook weer kwijtgescholden. „Een keer of drie” lukte dat niet en dan betaalde Extinction Rebellion.

Maar nu komen ze niet zomaar op vrije voeten. Eerst zitten ze zes dagen vast in een Haagse cel, waar ze drie keer per dag uit mogen om te luchten. Mouton heeft al die tijd zijn met tomatensoep besmeurde T-shirt aan. Daarna worden ze door de politierechter tot twee maanden gevangenisstraf waarvan één voorwaardelijk veroordeeld voor „geweld tegen een voorwerp” en „ordeverstoring”. De rechter vindt dat Mouton en zijn collega’s dit keer een grens over zijn gegaan. Ze moeten ook een schadevergoeding van 2.000 euro betalen ter compensatie van de schoonmaakkosten, „maar daar hebben we niets meer over gehoord”. Hun straf zitten ze uit in Alphen aan den Rijn. Dat geldt ook voor de man die zich niet vastplakte maar alleen foto’s nam. Mouton: „Het getuigt niet van een gezonde democratie als een fotojournalist ook zomaar kan worden vastgezet. Dat vind ik zorgwekkend.”

Twee maten

Hij schrikt om meerdere redenen van het vonnis, waartegen de juristen van Just Stop Oil in beroep gaan. „Ik weet dat het illegaal is wat ik doe, en ik doe het bewust. Maar welbeschouwd wordt hier met twee maten gemeten. Ik bevuil het glas van een schilderij en moet weken de gevangenis in, terwijl de CEO van een bedrijf als Shell continu bezig is met de vernietiging van hele ecosystemen en daar mee wegkomt.”

Moutons celstraf past in een recent patroon van strengere maatregelen tegen klimaatklevers in andere landen. Eerder deze week werd bekend dat Extinction Rebellion in Groot-Brittannië stopt met burgerlijke ongehoorzaamheid en verstorende acties, volgens een officieel statement om te kunnen werken aan de groei van hun organisatie. Maar wat lijkt mee te spelen is een wet die nog door het Britse Hogerhuis moet, waarmee klimaatklevers een celstraf van een half jaar riskeren. „Een jaar geleden liep je het risico om misschien vijf uur in de cel te belanden als klever”, zegt Mouton aan de telefoon. „Maar zes maanden cel is nogal een verschil. Dit is een afschrikkingsmiddel. Veel mensen bij XR (Extinction Rebellion, red.) zullen zich dat niet meer kunnen permitteren. Ik ben bang dat deze wet ook zal overwaaien naar andere landen.”

Niet dat hijzelf met zijn acties stopt. Hij is bereid „hoogstpersoonlijk risico’s” te blijven nemen om „het leven op aarde te redden”. En met hem vele anderen. „Extinction Rebellion is actief in ruim tachtig landen”, zegt Mouton. „En Just Stop Oil wordt ook steeds groter. Ik verwacht niet dat burgerlijke ongehoorzaamheid verdwijnt. Misschien verandert het actieterrein tijdelijk. Even geen kunsten meer, maar meer straatblokkades bijvoorbeeld.”

Lees ook: Britse klimaatactivisten van Extinction Rebellion schorten ontwrichtende acties op

Point of no return

Wouter Mouton weet nog precies wanneer hij voor het eerst doordrongen raakte van het klimaatprobleem. Het was in 2006, toen hij An Inconvenient Truth van de Amerikaanse oud-vice-president Al Gore zag. Gore slaagde erin om de stijging van de zeespiegel zo „visueel en concreet” te maken dat Mouton zich begon te verdiepen in de gevolgen van klimaatverandering. Hoe meer hij las, hoe angstiger en depressiever hij werd. Die emoties verdwenen niet meer en werden zijn drijfveer. „De zeespiegel baart me nog niet eens de meeste zorgen”, zegt hij. „Wel hoe dicht we al zijn bij het point of no return.” Hij refereert aan de climate clock die aftelt tot het moment dat de aarde met anderhalve graad is opgewarmd, het getal dat bij de klimaatakkoorden van Parijs in 2015 als maximum werd afgesproken. De klok staat momenteel op zes jaar en ruim honderd dagen.

Al Gore maakte Mouton bewust, Thunberg inspireerde hem tot actie

Het zou nog tot 2018 duren voor Mouton zelf in actie kwam. Dat was toen hij de Zweedse activiste Greta Thunberg wekelijks een dag van school zag spijbelen om aandacht te vragen voor het klimaat. Haar foto staat op het beginscherm van zijn tablet en haar naam op de zijkant van zijn gitaar. „Toen ik dat vanuit mijn luie zetel zag, vond ik dat ik iets moest gaan doen. Als zij het kon, waarom ik dan niet?” Mouton, werkzaam bij een chemische fabriek waar materialen worden gerecycled, nam in één klap al zijn ouderschapsverlof op om actie te kunnen voeren. Sindsdien staat hij één of twee dagen per week op de Markt in Brugge met een bord waarop staat: ‘What do you do to fight climate change?’. Dat werd zijn basisactie, hij stond er al zo’n driehonderd keer. Sinds 2021 grijpt hij naar radicalere middelen.

Tijdens de wielerwedstrijd Luik-Bastenaken-Luik eind april 2022 wilde Mouton het parcours betreden toen omstanders hem herkenden. „De politie duwde me met drie man zo hard tegen de grond dat ik mijn elleboog brak en een hersenschudding opliep. Ik heb vier maanden niet kunnen werken. Uiteraard heb ik aangifte gedaan. Maar ik voel me door dat soort reacties vooral gesterkt. Ik ben er trots op, heb het gevoel dat ik er alles aan doe om het verschil te maken. En ik houd er niet mee op.”

Goede richting

Eigenlijk, zegt Wouter Mouton, ziet hij het al niet meer goed komen met het klimaat. Maar als hij dat besef laat indalen, verliest hij alle hoop. Dan geeft hij het op. En dan weet je zeker dat er niets zal veranderen. Hij put moed uit recente rechtszaken van milieubewegingen tegen staten. Wereldwijd lopen er zo’n tweeduizend, zegt hij. Eind 2019 won Urgenda een klimaatzaak en werd de Nederlandse staat door de Hoge Raad verplicht de uitstoot van broeikasgassen te verminderen. En ook in België won burgercollectief Klimaatzaak in 2021 een zaak van de overheid omdat het Belgische klimaatbeleid „de wettelijke zorgplicht en de mensenrechten schendt”. Er volgden alleen geen reductiedoelen. Daarom ging Klimaatzaak in hoger beroep tegen de zaak die ze zelf won.

Mouton: „Dit was vijf jaar geleden ondenkbaar. Het zijn allemaal signalen in de goede richting. Nu moet alleen het grote publiek die nog gaan oppikken.”