Klaas Knot: ‘Bankenbelasting in deze vorm geen goed idee’

De verhoging van de bankenbelasting die de Tweede Kamer wil doorvoeren is volgens de president van De Nederlandsche Bank Klaas Knot geen goed middel om „de vermeende overwinsten” van banken te belasten. Dat zei hij tijdens de presentatie van een halfjaarlijks rapport over risico’s in de financiële sector.

Knot schaart zich hiermee deels achter de Nederlandse banken, die fel lobbyen tegen de extra belasting. Deels kwam de toezichthouder met dezelfde argumenten als de banken: een hogere bankenbelasting zal worden doorbelast aan de consumenten. „Daardoor zullen de spaarrentes nog minder snel omhooggaan”, aldus Knot. Ook waarschuwt zijn DNB ervoor dat de bankbelasting mogelijk voor een minder stabiele sector kan zorgen, omdat ze ervoor kan zorgen dat instellingen in de toekomst hun buffers minder goed kunnen aanvullen.

De verhoging van de bankenbelasting werd vorige maand voorgesteld door GroenLinks-PvdA, ChristenUnie en D66. Het idee was om inkomenssteun aan lagere en middeninkomens te dekken met een verhoging van de al bestaande bankenbelasting, die nu jaarlijks 500 miljoen euro oplevert. Oorspronkelijk was het plan 350 miljoen euro extra op te halen, dat is afgezwakt naar 150 miljoen euro. Minister van Financiën Kaag (D66) heeft inmiddels gezegd het voorstel te willen uitvoeren, ondanks haar bedenkingen.

Hoge winsten

De Tweede Kamer wil met de belasting de ‘overwinsten’ van banken belasten. Banken maakten in het eerste halfjaar flink hogere winsten dan een jaar eerder, omdat banken door de hogere rentes erin slagen hun rentemarge te verhogen. Op die winsten kwam veel kritiek. De hogere rentemarge zou ten koste gaan van spaarders, omdat de spaarrente veel minder hard gestegen is dan de rente van de ECB.

Knot zei dat hij tot nu toe de nuance in het debat over de bankenbelasting mist. „Dat is spijtig. Er valt een hele hoop over te zeggen.” Hij benadrukte tegenover de pers dat de Nederlandse banken in principe 150 miljoen euro aan extra belasting prima kunnen hebben. „Die belasting is dus geen gevaar voor de financiële stabiliteit. En het is ook het recht van het parlement om belastingen te heffen. Maar: een belasting moet bijdragen aan een doel. En dat doe je niet zo.”

De huidige bankenbelasting is ingevoerd na de kredietcrisis. Ze is gebaseerd op de groottes van de banken. Het idee was destijds dat banken impliciet steun kregen van overheden, omdat die too big too fail zijn. Hoe groter de bank, hoe groter dat systeemrisico, hoe hoger de belasting om voor die ‘steun’ te betalen. Die belasting heeft volgens Knot dus weinig te maken met winstgevendheid. „Doel en vormgeving sluiten dus niet op elkaar aan.”

Knot wees er bovendien op dat het moeilijk te bepalen is of er sprake is van ‘overwinsten’. „Je moet wat dat betreft niet kijken naar cijfers over één kwartaal. Ja, het afgelopen kwartaal waren de winsten van de banken hoger dan ervoor. Maar het is ook een feit dat de aandeelhouders van banken de afgelopen jaren niet erg verwend zijn.” Toen de ECB een negatieve rente rekende aan banken, werden die niet doorberekend aan klanten zei de bankpresident. „Als je het vergelijkt met banken in andere markten, dan maken banken hier nog steeds geen hoge winsten.”

Snelle renteverhogingen

De Nederlandsche Bank waarschuwt elk halfjaar in het Overzicht Financiële Stabiliteit over potentiële financiële risico’s voor financiële instellingen, markten en overheden. Deze keer ging dat – naast de bankenbelasting – vooral over de risico’s die ontstaan door het ECB-rentebeleid, die mede wordt vormgegeven door Knot. De ECB heeft de rente in 14 maanden tienmaal verhoogd, naar 4 procent. „Historisch gezien is dat een ongekend hoog tempo.”

DNB waarschuwde voor het effect van de hogere rentes op overheden. „Met de huidige hogere rente drukt schuld zwaarder op de begroting van overheden. Om in een toekomstige crisis de economie ook te kunnen ondersteunen – je zag tijdens de covidpandemie hoe belangrijk dat was – is beheerst begrotingsbeleid van groot belang.”

Een hoge rente is voor financiële instellingen in principe goed, zei Knot. Maar volgens DNB levert de snelle transitie naar een hoge rente toch risico op voor banken, verzekeraars en pensioeninstellingen. Zo krijgt 56 procent van de Nederlandse bedrijven in de komende jaren die hogere rente doorberekend, omdat hun financiering afloopt of het rentetarief vernieuwd moet worden. Dat kan mogelijk financiële problemen opleveren bij die bedrijven – en dus ook kredietrisico’s voor de banken.

Knot benadrukte dat op dit moment het Europese bankwezen goed gekapitaliseerd is. „Dat de bankenonrust in de Verenigde Staten en Zwitserland van dit voorjaar niet is overgeslagen, ook niet naar de voorheen zwakkere broeders onder de Europese banken, is echt een goed teken. Het is gevaarlijk om aan zelffelicitaties te doen. Maar feit is wel dat banken hier beter gekapitaliseerd zijn en hun aandeel slechte leningen hebben verlaagd.”