Het plan om banken meer mogelijkheden te geven om gezamenlijk de transacties van klanten te screenen op witwassen, lijkt definitief van tafel. De demissionaire minister van Financiën Steven van Weyenberg (D66) heeft de Kamer in een brief voorgesteld om het omstreden antiwitwas-wetsvoorstel, dat deze verruiming van de bevoegdheden van banken bevatte, sterk uit te kleden. Hoewel het hele wetsvoorstel controversieel is verklaard tot het aantreden van een nieuw kabinet, wil het kabinet één onderdeel ervan in stand houden: het verbod op contante betalingen voor goederen boven de 3.000 euro, zoals voor de aanschaf van een auto.
Reden voor het wijzigen van het Plan van aanpak witwassen, zoals het wetsvoorstel heet, is dat er Europese regels op komst zijn die niet verenigbaar zijn met de voorstellen van het Nederlandse kabinet om de aanpak van witwassen effectiever te maken, schrijft Van Weyenberg. Zo wordt in de Europese regels wel een mogelijkheid geschapen voor uitwisseling van gegevens over transacties – zelfs bij meer partijen dan alleen de banken – maar mogen er bij zo’n uitwisseling veel minder gegevens gedeeld worden. Waar Nederland had gewild dat banken alle transacties boven de 100 euro met elkaar mochten delen, is onder het Europese voorstel alleen toegestaan om gegevens te delen van cliënten van wie al bekend is dat zij een hoger risico vormen.
Een ander onderdeel van het Plan van aanpak witwassen kan volgens Van Weyenberg evenmin doorgaan: het verplicht uitwisselen van ‘zwarte lijsten’ van risicovolle klanten, om te voorkomen dat klanten die bij de ene bank hun rekening zijn kwijtgeraakt bij een volgende bank weer klant kunnen worden. De ‘Anti Money Laundering’-verordening (AML) van de Europese Commissie bevat volgens de demissionaire minister geen mogelijkheden om gegevens over risicovolle klanten in deze vorm uit te wisselen. De minister sluit niet uit dat iets vergelijkbaars nog te regelen valt via de (beperkte) uitwisseling van transacties, maar dat moet volgens hem nog verder worden uitgezocht.
Snel verbod levert 600 miljoen op
Het verbod van contante betalingen boven de 3.000 euro voor aanschaf van goederen kan onder de AML-regelgeving wél, meldt de minister aan de Kamer. Onder de Europese verordening kan dat verbod zelfs worden uitgebreid naar diensten, zoals voor de betaling van een advocaat, maar ook dat moet nog worden uitgewerkt.
De reden dat de minister erop aandringt om dit onderdeel toch zo snel als mogelijk door de Tweede Kamer te laten goedkeuren, los van de komst van de AML-verordening, is dat de introductie van dat verbod een voorwaarde is voor de uitbetaling van naar schatting 600 miljoen euro aan Europees steungeld aan Nederland. Die 600 miljoen euro maakt deel uit van een coronasteunpakket van 6 miljard euro dat Nederland kan ontvangen als het aan een aantal voorwaarden voldoet om de economie te hervormen.
Het verbod op contante betalingen boven de 3.000 euro is daarbij door het kabinet zelf aangedragen bij de Europese Commissie, als maatregel om witwassen in Nederland verder tegen te gaan. Om aanspraak te maken op het coronasteunpakket moeten de aangekondigde maatregelen echter voor maart 2025 in werking zijn getreden. Om die deadline te halen, moet de Kamer het controversieel verklaarde, en nu sterk gekortwiekte voorstel, wel behandelen, maant de minister. Volgende week vindt er een debat plaats in de Tweede Kamer over dit onderwerp.
Het Plan van aanpak witwassen heeft een lange ontstaansgeschiedenis. Al in 2019 werd een eerste voorstel naar de Kamer gestuurd om witwassen en terrorismefinanciering anders te bestrijden, door banken meer bevoegdheden te geven om gegevens uit te wisselen. Na kritiek van onder meer de Autoriteit Persoonsgegevens en de Raad van State werden de voorstellen al aangepast, al bleef de privacywaakhond daarna van mening dat er „ongekende massasurveillance” dreigde te ontstaan als de wet zou worden ingevoerd. Vanwege de vraagtekens over privacy en proportionaliteit van het wetsvoorstel werd het, als een van de weinige wetsvoorstellen, afgelopen najaar controversieel verklaard.
Een aantal Nederlandse banken was overigens al begonnen met gezamenlijke monitoring van zakelijke transacties, in het vehikel Transactie Monitoring Nederland (TMNL). Die laat in een reactie weten nader te bestuderen wat de AML-verordening – waarin dus transactiemonitoring alleen is toegestaan indien er sprake is van hoog risico – betekent voor hoe TMNL op dit moment werkt. Want TMNL zal aan die nieuwe regels moeten voldoen.
TMNL zegt het verder positief te vinden dat de AML nadere samenwerking tussen banken en politie en justitie mogelijk maakt. Volgens sommige experts is samenwerking zoals dat nu in TMNL gebeurt onder de huidige regels eigenlijk helemaal niet toegestaan.
