Javier Márias was de schrijver van de grote levensvragen

De Spaanse schrijver Javier Marías, die zondag op 70-jarige leeftijd in Madrid aan een longontsteking overleed, gold al jaren als een kandidaat voor de Nobelprijs voor Literatuur. Zijn lange meanderende zinnen, de sensuele, geheimzinnige sfeer van zijn romans en verhalen, het stellen van de grote levensvragen, het spel met taal en het teruggrijpen op de groten uit de wereldliteratuur zoals Vladimir Nabokov, Lawrence Sterne, William Faulkner, die hij ook in het Spaans vertaalde, zouden het Nobelcomité voldoende munitie moeten hebben gegeven om hem die prijs toe te kennen. Maar het mocht niet zo zijn, de dood kwam ineens tussenbeide.

Marías brak internationaal door nadat in 1992 in het Duitse tv-programma Das Literarische Quartett zijn roman Een hart zo blank door de legendarische criticus Marcel Reich-Ranicki de hemel in werd geprezen. Het boek had misschien wel de intrigerendste en langste beginzin uit de wereldliteratuur: ‘Ik wilde het niet weten, maar ik ben te weten gekomen dat een van de meisjes, toen ze geen kind meer was en kort nadat ze was teruggekeerd van haar huwelijksreis, naar de badkamer ging, zich voor de spiegel posteerde, haar blouse losknoopte, haar beha afdeed en haar hart zocht met de loop van het pistool van haar eigen vader, die in de eetkamer zat met een deel van het gezin en drie gasten.’

Lees ook deze recensie: Met zijn talent ieder accent vlekkeloos te kunnen imiteren is hij de ideale infiltrant

In Spanje zelf was Marías toen al een schrijver van betekenis, dankzij zijn Oxford-roman Allerzielen (1989), die een klein schandaal veroorzaakte omdat menigeen zich in de niet altijd even sympathieke personages herkende. In 1998 zou hij zich tegen die beschuldiging verdedigen in zijn als roman gepresenteerde lange essay De zwarte rug van de tijd, waarin hij beweerde dat romans altijd als fictie gelezen moeten worden.

Vertaalprijs

Marías’ oeuvre bestaat uit vijftien romans, een verhalenbundel, essaybundels en een kinderboek. Daarnaast vertaalde hij meer dan een dozijn werken uit de wereldliteratuur, met als hoogtepunt Lawrence Sternes Tristram Shandy, waarvoor hij in 1979 de nationale vertaalprijs van Spanje kreeg.

In zijn meesterlijke trilogie Jouw gezicht morgen (2002-2007), het hoogtepunt uit zijn oeuvre, keert hij terug naar Oxford, waar dezelfde hoofdpersoon als in Allerzielen verzeild raakt in een spionagegeschiedenis. In een spel met taal en soms ellenlange, beschouwende uitweidingen over onbelangrijke kwesties, zoals het roken van sigaretten, voert hij zijn lezers al mijmerend naar de kernvraag van veel van zijn boeken: hoe een mens zichzelf en zijn geliefden trouw kan blijven.

Ook de naweeën van de Spaanse Burgeroorlog spelen in zijn oeuvre een belangrijke rol, zoals in zijn roman Zo begint het slechte (2014), die over wraak en vergiffenis gaat. Dat die burgeroorlog in zijn boeken vaak op de achtergrond sluimert, is niet zo vreemd. Marías was de zoon van de Spaanse filosoof Julian Marías, die als tegenstander van de fascistische dictator Franco ternauwernood aan executie ontsnapte. In de jaren vijftig gaf Julian Marías enige tijd les aan universiteiten in de VS. Met zijn vrouw en kinderen woonde hij er in een huis waar ook Nabokov over de vloer kwam. Je zou bijna denken dat daar de vonk van de literatuur is overgesprongen, want als Javier Marías’ werk aan iemand doet denken, dan is het wel Nabokov.