N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Islamitische Staat Sinds de herovering van Afghanistan in 2021 heeft het Taliban-regime het land nog niet volledig onder controle. De regionale tak van Islamitische Staat (IS) blijft uiterst actief.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/stripped/data100094541-84a6ec.jpg)
Het is een late maandagavond in april, als zwaar bewapende Taliban-strijders de schuilplaats binnendringen en het vuur openen. Zes mensen komen om het leven. Plaats van handeling is de regio Nahri Shahi, in het noorden van Afghanistan. Volgens de politie in de provincie Balkh zijn de slachtoffers militanten van Islamitische Staat (IS) in Afghanistan.
Begin vorige week, bijna een maand later, komt via de Amerikaanse regering een nieuw detail naar buiten over de Taliban-aanval: een van de gedode militanten die zich schuilhielden in Nahri Shahi was het brein achter de bloedige aanslag die IS pleegde op het vliegveld van Kabul, in augustus 2021, tijdens het chaotische vertrek van de Amerikaanse troepen uit het land. Bij die aanslag kwamen niet alleen 170 Afghaanse burgers om het leven, maar ook dertien Amerikaanse militairen. Hun ouders werden vorige week als eerste ingelicht over de dood van het IS-kopstuk, meldde The New York Times. Zijn naam werd niet bekend gemaakt.
Voor de nabestaanden van de slachtoffers bood het nieuws, ruim anderhalf jaar na het bloedbad bij Kabul, mogelijk enige genoegdoening; voor het Taliban-regime zijn confrontaties met militanten van IS als deze aan de orde van de dag. Deze specifieke operatie in het noorden van Afghanistan was vermoedelijk nog bedoeld als vergelding voor de zelfmoordaanslag in maart op de Taliban-gouverneur in de provincie Balkh, Mohammad Dawood Muzammil.
Zijn dood – de gouverneur werd opgeblazen op de eerste verdieping van zijn kantoor in de provinciehoofdstad Mazar-i-Sharif – was een van de zwaarste tegenslagen voor de Taliban sinds zij in augsutus 2021 de macht in Afghanistan heroverden.
Machtsovername
Maar sinds die roerige weken in de zomer van dat jaar, na het plotselinge vertrek van de internationale troepen uit het land, hebben de nieuwe machthebbers Afghanistan nooit helemaal onder militaire controle gekregen.
Al tijdens de complexe onderhandelingen over de machtsovername door de Taliban, een jaar voordat zij internationale troepen tot een vertrek dwongen, was duidelijk dat de nieuwe machthebbers een zware kluif zouden hebben aan de regionale tak van Islamitische Staat (IS-K), actief in Pakistan en Afghanistan. De internationale jihadistische groepering maakte in 2015 haar oprichting bekend, en lijfde daarmee formeel een verzameling van overlopers in van de Taliban, Al-Qaida en de Pakistaanse Taliban. De groep heeft de ambitie een islamitisch kalifaat te stichten in ‘Khorasan’, de oud-Perzische benaming die de globale terreurorganisatie IS hanteert voor een gebied in Centraal-en Zuid-Azië dat zich uitstrekt van het noordoosten van Iran tot diep in Afghanistan en Turkmenistan.
:format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data100216799-5c3a11.png|https://images.nrc.nl/tzbKZD7RTr77lcbG2sRcq0wmH9c=/1920x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data100216799-5c3a11.png|https://images.nrc.nl/2BXigcYbeVQaLV0zCrQ1AGuxPvQ=/5760x/filters:no_upscale():format(jpeg):fill(f8f8f8,true)/s3/static.nrc.nl/images/gn4/data100216799-5c3a11.png)
ondergronds nog actief.
In 2018 voerde IS-K de lijst aan van meest dodelijke terreurgroepen. Cellen werden bestreden door onder meer de VS, met luchtaanvallen, en door de internationale anti-terreurcoalitie. Die zouden hebben geleid tot grote verliezen, ook van grondgebied dat onder de Khorasan-provincie werd geclaimd.
Maar sinds de versnelde terugtrekking van westerse troepen uit Afghanistan en de overname door de Taliban is IS-K erin geslaagd zich opnieuw te manifesteren in Afghanistan en Pakistan.
IS-K richt zich nadrukkelijk op civiele doelen in stedelijk gebied
Waar de strijders van IS-K aanvankelijk vooral te vinden waren in een aantal oostelijke provincies van Afghanistan en de omgeving van Kabul, wisten ze zich na het vertrek van de internationale troepen te verspreiden over bijna alle 34 Afghaanse provincies, waar ze veelal in min of meer onafhankelijke cellen opereren, zij het onder de vlag van IS. Recent zouden militanten vooral proberen zich sterker te vestigen in de provincie Balkh, waar economische kansen zouden liggen.
In het meest recente rapport van de secretaris-generaal van de Verenigde Naties over de activiteiten van IS, uitgebracht in februari, wordt geschat dat duizend tot drieduizend strijders actief zijn in deze ‘Khorasan’-regio. Van hen zouden enkele honderden afkomstig zijn uit Zuid-Azië. Schattingen van de aantallen militanten lopen sterk uiteen in de omliggende landen. Ook is onduidelijk in hoeverre de organisatie erin slaagt nieuwe rekruten aan te trekken, of mensen buiten de regio te radicaliseren.
De lange lijst van aanslagen door IS-K in Afghanistan op Taliban-doelwitten toont aan dat deze IS-tak zich niet neerlegt bij het huidige regime in het land. Analisten wijzen erop dat Afghanistan kan verworden tot een ‘broedplaats’ voor verschillende militante groeperingen, zeker zolang de Taliban er niet in slagen controle te krijgen over het hele land. Daarmee vormt IS-K volgens de Amerikanen in potentie een veel groter gevaar dan de Taliban, die zich niet richten op een ideologische strijd buiten de grenzen van Afghanistan.
Burgers doelwit
In de strijd om de macht op Afghaanse bodem richt IS-K zich nadrukkelijk op civiele doelen in stedelijk gebied, en vaak op minderheidsgroepen. Twee aanslagen die werden opgeëist door IS-K staan in een overzicht van zwaarste aanslagen van het afgelopen jaar in Afghanistan: bij zelfmoordaanslagen op moskeeën in de hoofdstad Kabul en in de noordelijke provincie Balkh kwamen bij elkaar ruim honderd mensen om het leven. Lees ook (2019): Hoe gevaarlijk is IS in Afghanistan?
Ook zijn leden van de Hazara-minderheid in Afghanistan, die de sjiitische stroming van de islam aanhangt, een geliefd doelwit van IS-K. Bij aanslagen op deze groep vielen al honderden doden. Onder deze Afghaanse bevolkingsgroep deed zich vanwege de onveiligheid in hun land eerder al een exodus voor. Ook de Taliban richten hun pijlen regelmatig op de Hazara’s.
Opvallend is dat ook ambassades en in Afghanistan werkzame buitenlanders doelwit zijn van IS-K. Zo wordt ook de verhouding van de Taliban met de weinige internationale aanwezigen ondermijnd – er zijn überhaupt nog maar weinig landen die diplomatieke banden onderhouden met het regime, en veel hulporganisaties zijn vertrokken uit Afghanistan. In september vorig jaar was de ambassade van Rusland in Kabul de eerste diplomatieke missie die werd aangevallen. Bij de zelfmoordaanslag kwamen zes mensen om het leven. IS-K eiste in december ook de verantwoordelijkheid op voor aanslagen op de Pakistaanse ambassade en een hotel waar geregeld Chinese gasten verblijven.
Externe aanslagen
Analisten vermoeden dat een aangesterkt IS-K op den duur ook gewapende activiteiten in andere landen zal willen uitvoeren. Uit gelekte dossiers van de Amerikaanse inlichtingendiensten, die op het digitale communicatieplatform Discord werden gepubliceerd en uitgeplozen door onder meer The Washington Post, bleek dat IS-K daarvoor plannen probeert te maken. Zo zouden er voorbereidingen zijn geweest voor aanslagen tijdens het WK voetbal in Qatar, eind vorig jaar. Daarvan kwam het niet, omdat de organisatie daarvoor nog niet de benodigde capaciteit bezat.
Maar die zou IS-K wel snel kunnen ontwikkelen, waarschuwde de Amerikaanse generaal Michael Kurilla in maart dit jaar, tijdens een verklaring aan een commissie in de Amerikaanse Senaat: IS-K zou profiteren „van de chaos” in Afghanistan en „proberen de gelederen uit te breiden, en aanvallen in de regio en daarbuiten te inspireren, mogelijk te maken of te leiden”.
Hij schatte daarbij dat de organisatie „in zes maanden tijd” in staat zou kunnen zijn om westerse belangen wereldwijd te treffen – waarschijnlijk eerst in andere Aziatische landen en West-Europa, en later in de VS. Daarbij bestaat ook de optie dat de terreurorganisatie aanhangers in die werelddelen zou kunnen inspireren zelf aanslagen te plegen. Sinds enige tijd verspreidt de groepering eigen propaganda in verschillende talen, onder meer Pashtun, Perzisch, Tadzjieks en Russisch, om een breed publiek aan te spreken.
Het is onduidelijk in welke mate de Taliban-aanval op een van de IS-K-cellen de algehele operatie van de organisatie zal beïnvloeden. In zijn officiële reactie op de dood van het brein achter de Abbey Gate-aanslag op het vliegveld van Kabul, benadrukte een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Defensie: „De Verenigde Staten waren niet betrokken bij de operatie.” De veiligheid binnen Afghaanse landsgrenzen is immers niet meer een zaak voor de VS, zoals afgesproken. Maar de verdere operaties van IS-K, en een eventuele groei buiten die regio, zal op de voet worden gevolgd door westerse mogendheden.
