Indonesische wetswijziging gaat om méér dan buitenechtelijke seks

‘Celstraf voor seks buiten het huwelijk’, kopten de persbureaus begin deze maand. Wereldwijd werd verbijsterd gereageerd op het nieuwe Indonesische wetboek van strafrecht, dat op 6 december door het parlement werd goedgekeurd. Veel internationale media belichtten de gevolgen voor toeristen naar vakantie-eiland Bali. De gouverneur van Bali liet weten dat hotels de burgerlijke staat van hun gasten niet zullen controleren. Toeristen hoeven zich geen zorgen te maken. Is dat zo? En, belangrijker, wat betekent dit nieuwe wetboek voor Indonesiërs?

Het Indonesische strafrecht heeft zijn oorsprong in de koloniale tijd. Tijd voor vernieuwing, aldus de regering. Maar Indonesische mensenrechtenactivisten, academici en minderheden zijn het eens: de nieuwe wetten zijn discriminatoir en patriarchaal. Ze staan haaks op gelijke rechten voor vrouwen, minderheden en de lhbti-gemeenschap. Bovenal, de wijzigingen betekenen een inperking van individuele vrijheden en zijn desastreus voor de Indonesische democratie.

Het nieuwe wetboek zat er al een tijd aan te komen. In 2019 demonstreerden feministen, lhbti-activisten, juristen en mensenrechtenactivisten al tegen de plannen. De regering beloofde de bekritiseerde wetten aan te passen, maar de wijzigingen blijken minimaal. The Jakarta Post wond er geen doekjes om: „Er is geen twijfel dat Indonesië sinds de Reformasi (de periode na de val van autoritair leider Soeharto) haar donkerste tijd ingaat. ”

Radicale islamstromingen

De nieuwe zedenwetten, zoals het verbod op seksuele relaties buiten het huwelijk, springen het meest in het oog. Overtredingen kunnen worden bestraft met zes of twaalf maanden cel. De wet geldt voor iedereen, ook voor buitenlanders. Maar die hoeven geen aanklacht te vrezen, verklaarde de Indonesische overheid. Je kunt alleen gearresteerd worden nadat een familielid je heeft aangegeven.

Volgens kenners zijn de zedenwetten een handreiking naar radicale conservatieve islamstromingen die de afgelopen jaren hebben gewonnen aan politieke en maatschappelijke macht. Mensenrechtenorganisaties stellen dat het nieuwe wetboek religieuze waarden boven gelijke rechten stelt. De wet criminaliseert bijvoorbeeld in één klap alle mensen die samenwonen zonder huwelijkscertificaat. Dat betreft mensen uit de LHBTI-gemeenschap, maar ook uit Indonesische gemeenschappen die huwen volgens rituelen van niet-erkende religies, zoals sommige inheemse groepen.

Daarbij stelt een ander wetsartikel niet alleen abortus (grotendeels) strafbaar, ook voorlichting over abortus en geboortebeperking kan je in de cel doen belanden. Volgens de nieuwe wet mag alleen een aangewezen arts of verpleegkundige mensen hierover informeren.

Ook verklaart de nieuwe wet dat ‘levende wetten’, de aanduiding voor bestaande regionale wetten en voorschriften, erkend zullen worden. De tekst van het wetsartikel is vaag, maar kenners gaan er van uit dat shariaregels in conservatieve regio’s kunnen worden toegepast. Volgens de organisatie Human Rights Watch kan dit tot gevolg hebben dat in sommige regio’s vrouwen zich aan een avondklok moeten houden, verplicht een hijab moeten dragen en besnijdenis voorschrift wordt. Een ander wetsartikel verbiedt afvalligheid. Ook mensen die gelovigen van hun geloof af zouden willen brengen, kunnen worden vervolgd.

Democratische rechten

De focus van buitenlandse media op de inperking van seksuele vrijheid van toeristen irriteerde veel Indonesische activisten. Het bracht Papua-activist en mensenrechtenadvocaat Veronica Koman ertoe om in de Australische krant The Sydney Morning Herald een opiniestuk te plaatsen met de titel: ‘Deze wetten zijn veel duisterder dan alleen een seksverbod op Bali’. Koman woont al enige jaren in Australië omdat Indonesië verschillende zaken tegen haar heeft aangespannen. Politiek gemotiveerd, zo stelt ze in het artikel. „De VN heeft Indonesië gevraagd om deze aanklachten te seponeren. Een van de aanklachten was het verspreiden van desinformatie. Dat is nu een officieel verbod, opgenomen in het wetboek.”

Activisten zijn vooral bezorgd over de wetsartikelen die gebruikt kunnen worden om democratische rechten in te perken. Zo is het verboden om te demonstreren zonder toestemming. Daarbij staat er celstraf op het beledigen van de president, de vlag of Indonesische instituten. Ook het uiten van opvattingen die in strijd worden geacht met de staatsideologie Pancasila wordt verboden. Deze nationale ideologie belichaamt vijf principes, waaronder eenheid in verscheidenheid, het geloof in een god, en het streven naar consensus. Iemand die afwijkende ideeën, zoals het communisme, verspreidt kan vijf jaar cel krijgen.

Ook ‘desinformatie’ wordt dus strafbaar. Verspreiden van ‘onduidelijke’, ‘overdreven’ of ‘incomplete’ informatie kan een straf opleveren, zo waarschuwt Human Rights Watch, dat de aanpassing een gevaar voor de persvrijheid noemt. Want de wet is zo vaag, dat ze op bijna elke publicatie kan worden toegepast. De Indonesische persvereniging heeft president Jokowi verzocht om deze wetsartikelen in te trekken.

Onverwachte ophef

Vermoedelijk had Indonesië zoveel ophef niet verwacht. Toch blijft de regering de wetten verdedigen. „Het is in een divers land als Indonesië niet gemakkelijk om iedereen te bedienen”, zei minister van Recht en Mensenrechten Edward Hiariej op een persconferentie, toen de consternatie na een week nog niet was verstomd. Hij stelde dat de overheid juist haar best heeft gedaan om progressief en conservatief Indonesië te verbinden. Hij verzekerde de pers dat de wet het zakenleven en het toerisme niet zal verstoren.

Ook internationaal leidden de wetswijzigingen tot zorgen: Clement Voule, de speciale VN-rapporteur voor de Rechten op Vrijheid van Vreedzame Vergadering tweette dat hij hoopte dat Indonesië wetten die botsen met de mensenrechten zal aanpassen.

Lees ook Op de G20 toont Indonesië zijn toenemende zelfvertrouwen op het wereldtoneel

Na het succes van de G20 op Bali is isolement het laatste wat Indonesië wil. Indonesië wil aantrekkelijk zijn voor toeristen en investeerders, maar wil zich tegelijkertijd ook niet de les laten lezen. Het Indonesische ministerie van Buitenlandse Zaken riep daarom de VN-vertegenwoordiger in Jakarta afgelopen week op het matje. De VN had Indonesië direct moeten benaderen, en niet publiekelijk moeten bekritiseren.

Implementatie van het nieuwe wetboek zal zo’n drie jaar duren. In de tussentijd zal het tegengeluid niet verstommen. Veel activisten en juristen bereiden zich voor om procedures te starten om de ingevoerde wetten ongedaan te maken.