Het eindrapport over de Capitoolbestorming wijst bovenal naar één man

In het éénmanscircus dat de politieke carrière van Donald Trump al bijna acht jaar is, was er ook maar één iemand hoofdverantwoordelijk voor de meest spectaculaire act, de Capitoolbestorming. „De drijvende kracht was op 6 januari 2021 één man: oud-president Donald Trump, die door velen werd gevolgd. Geen van de gebeurtenissen van 6 januari had zich zonder hem voltrokken.” Aldus het Select Committee to Investigate the January 6th Attack on the United States Capitol, de commissie van het Huis van Afgevaardigden die donderdagavond haar langverwachte onderzoeksrapport met een dag vertraging publiceerde.

Het 845 pagina’s tellende document vat al het bewijs samen dat in anderhalf jaar verzameld kon worden. De negen leden (zeven Democraten en twee ‘dissidente’ Republikeinen) en hun medewerkers interviewden duizend getuigen tijdens openbare en besloten verhoren. Ze verzamelden circa een miljoen pagina’s aan documenten, verstuurden ruim honderd dagvaardingen en presenteerden hun bevindingen tussentijds al tijdens negen live op tv uitgezonden hoorzittingen.

Maandag kwam de commissie al met een samenvatting van haar rapport, inclusief de aanbeveling aan justitie om de ex-president voor vier delicten strafrechtelijk te vervolgen. Veel van de bevindingen kende het Amerikaanse publiek al, het rapport kleurt de hoofdlijnen vooral in met nieuwe details.

Lees ook deze reconstructie van de Capitoolbestorming: De dag dat de Amerikaanse democratie wankelde

1 De ‘Big Lie’ ontstond al vroeg

Het rapport beschrijft uitvoerig hoe Trump tegen velen in zijn entourage inging, toen hij meteen al op verkiezingsavond besloot te gaan klagen over vermeende kiesfraude. Hij volgde hiermee alleen het advies van zijn privé-advocaat en oud-burgemeester van New York, Rudy Giuliani. Dit terwijl er die avond – en ook later – nog geen snipper bewijs voor fraude was, stelde ook zijn toenmalige jusititieminister Barr tegen de commissie.

De leugen werd in de weken daarna echter een geloofsartikel in Trump-kringen. De president riep haar in om zijn aanhangers op 6 januari op te zwepen tot rellen: een ultieme poging de bekrachtiging van Joe Bidens verkiezingszege door het Congres te beletten. Daarmee „hielp en steunde” de toenmalige president een opstand tegen zijn eigen overheid en nam hij deel aan „een samenzwering om de VS te benadelen”.

2 Trump loog met opzet

Vervolgens liet Trump zelf op meer dan één moment blijken zijn beweringen over verkiezingsfraude zelf eigenlijk niet te geloven. Deze bevinding van de commissie kan juridisch van belang zijn, omdat het in een eventuele strafzaak tegen de ex-president ‘opzet’ kan bewijzen. Als Trump zelf wist dat zijn Big Lie een leugen was, kunnen de rellen die eruit voortkwamen hem juridisch zwaarder worden aangerekend. De commissie heeft om dezelfde reden ook in detail de uren gereconstrueerd direct na Trumps toespraak. Hij keerde toen terug naar het Witte Huis en talmde tot einde middag met een oproep aan zijn aanhang om huiswaarts te keren.

Voorbedachten rade acht de commissie ook bewezen rond het plan om alternatieve lijsten met eigen (Trump-loyale) kiesmannen naar het Congres te sturen. Het idee om deze optie te verkennen werd waarschijnlijk al rond 7 of 8 december genomen. In Republikeinse en regeringskringen klonken al snel zorgen of men hiermee niet in de problemen zou komen. De president, zijn stafchef en Giuliani bleven er niettemin op aandringen. Volgens commissie komt deze wens het Electoral College te kapen neer op „samenzwering om valse getuigenissen te produceren”.

3 Trump mag nooit meer een openbaar ambt uitoefenen

Ook met dit eindrapport en de aanbeveling om Trump te vervolgen staat het nog niet vast dat het openbaar ministerie hiertoe (spoedig) overgaat. Trump heeft zich vorige maand gemeld voor een derde gooi naar het presidentschap. Dit maakt dat vervolging van een ex-president niet alleen een historisch unicum zou zijn in de Amerikaanse geschiedenis, maar ook politiek zeer beladen is.

Zelfs als Trump een strafzaak mocht ontspringen, is er nog een andere weg om hem van de macht te houden, suggereert de commissie. In punt vier van haar aanbevelingen wijst ze op sectie 3 van het 14de amendement van de grondwet. Dit voorziet er in dat iemand die de eed op de grondwet heeft afgelegd (wat Trump deed bij zijn inauguratie in januari 2017) en vervolgens deelneemt aan een opstand tegen diezelfde grondwet of „vijanden van de grondwet helpt of steunt”, uitgesloten kan worden van openbaar ambt.

4 Eigen rapport Republikeinen

Het eindrapport werd langs voorspelbare partijpolitieke lijnen ontvangen. De Republikeinen publiceerden woensdag al een eigen rapport waarin ze de beveiliging van Capitol Hill kraakten en aanbevelingen deden die op te schroeven. De rol die ‘hun’ president speelde bij het entameren van de rellen, negeerden ze.

De Democraten en de twee Republikeinen die wél deelnamen aan de commissie onderstreepten juist het belang van lessen trekken over deze aanval op de Amerikaanse democratie, ook om haar in de toekomst beter te beschermen. Dit uit partijpolitieke motieven nalaten, is gevaarlijk, stelde bijvoorbeeld vicevoorzitter Liz Cheney, Republikeins afgevaardigde voor Wyoming.

De dochter van ex-vicepresident Dick Cheney groeide dankzij haar aanhoudende spitwerk en felle kritiek op Trump uit tot een onwaarschijnlijke heldin van progressief Amerika. In haar voorwoord bij het rapport haalt ze nog een keer uit naar partijgenoten die haar tot paria maakten. „Het meest teleurgesteld ben ik vandaag de dag misschien in medeconservatieven die beter wisten, die opstonden tegen bedreigingen als het communisme of moslimterreur, maar besloten dat het makkelijker was om Donald Trump te apaiseren, of te duiken. Ik had meer van hen verwacht.”