In Deventer gaan cultuurliefhebbers de straat op voor een eigen plek

Misschien had hij zich toch wat meer moeten inhouden toen hij de kartonnen protestborden schreef, zegt de jonge man met de muts tegen zichzelf. Een vrouw met kort haar heeft op de binnenplaats van het Deventer poppodium Burgerweeshuis net twee borden van zijn stapel gepakt: een kleintje met ‘IDIOTEN’ en een grote met ‘Burger samen met de schouwburg wat een KUT-idee’. Nu ligt ‘We willen niet thuis cultuur snuiven’ bovenop. Een drugsverwijzing, zegt de man met de muts, kan dat nu er ook ouderen bij zijn?

Popliefhebbers, onder wie veel twintigers en dertigers, gingen vorige week woensdagavond de straat op in Deventer. Driehonderd inwoners van de stad trokken in een flinke stoet naar het gemeentehuis om te protesteren. Vóór behoud van een zelfstandig poppodium en tegen de plannen van het college om investeringen in een nieuw gebouw uit te stellen.

Er heerst onrust in de cultuursector van Deventer. De twee belangrijkste podia van de stad, het Burgerweeshuis en de Deventer Schouwburg, hebben allebei een nieuw gebouw nodig. De schouwburg staat half leeg en komt jaarlijks tonnen te kort. De popzaal op zijn beurt is oud en het geluid stoort de buren zo dat de milieudienst dreigt in te grijpen.

Die discussies lopen al vijf à tien jaar. Een goede huisvesting voor beide podia kost tientallen miljoenen, bleek in november. Vooral van de nieuwe kostenraming voor de renovatie van de schouwburg schrok het college: die gaat naar schatting 32,5 miljoen euro kosten, drie keer zo veel als eerder gedacht.

Nu groeit de onvrede. Want het gemeentebestuur bedacht een alternatief plan waarmee het de kosten hoopt te beperken: kan de ‘popfunctie’ van het Burgerweeshuis niet in de schouwburg een plek krijgen? De boodschap van de protesterende popfans is duidelijk: dat zien ze helemaal niet zitten.

Hoe komt Deventer uit deze impasse? Daarover sprak NRC met de belangrijkste betrokkenen uit de stad. Want wat in Deventer speelt, is illustratief voor een groter probleem: het zijn in Nederland moeilijke tijden voor gedateerde podia. Veel culturele centra zijn de afgelopen tien jaar nieuw gebouwd of sterk gemoderniseerd. Oudere zalen vrezen overgeslagen te worden door artiesten die elders wél dat complexe decor of honderden extra bezoekers kwijt kunnen.

Intussen loopt de energierekening overal op, schouwburgen hebben het nog lastig na corona. En grootscheepse renovaties zijn veel duurder geworden door de hoge prijzen in de bouw. Wie stil blijft staan, gaat kopje onder. Maar wie betaalt voor de vooruitgang?

Lees ook: Protestmars in Deventer voor behoud eigen poppodium

Functieverbreding

Tot 2020 huisde er een filmhuis in de kelder van de Deventer Schouwburg. Nu is de koelkast achter de bar gevuld met eieren en sla. Veertig Oekraïense vluchtelingen wonen tijdelijk in leegstaande ruimtes van de schouwburg, vertelt schouwburgdirecteur Rob van den Hove terwijl hij rondleidt.

Toen Van den Hove in september 2021 directeur werd van de schouwburg – de derde in twee jaar – kreeg hij van de gemeente de taak een plan te maken voor een „functieverbreding” van de schouwburg. Het moest afgelopen zijn met de leegstand en het jaarlijkse begrotingstekort van tonnen. Afgelopen november moest de gemeente, mede door de coronasluiting, zelfs 1,3 miljoen euro bijpassen, anders dreigde een faillissement.

„Mijn plan is klaar”, zegt de directeur. „En het is een heel goed plan, vind ik zelf.” Hij wil met project De Nieuwe Keizer (genoemd naar de Keizerstraat bij de schouwburg) kort gezegd de schouwburg binnenstebuiten keren. „Een open gebouw voor iedereen”, ziet hij voor zich. Met een café dat de hele dag open is, en een inrichting die veel aantrekkelijker is voor verschillende bezoekers. Studenten, zakelijke klanten voor congressen en vergaderingen. „Dure vierkante meters wil je optimaal benutten. Je moet durven investeren in iconische gebouwen. Dit is dé plek.”

De in 1995 opgeleverde schouwburg ligt gunstig: tegenover het treinstation, tegen het oude stadshart. Maar volgens Van den Hove is het gebouw „niet zo goed gelukt”. De schouwburg was veel tegelijk: grote en kleine zaal, filmhuis, cultureel cursuscentrum annex muziekschool, en kantoorruimte voor bedrijven. De kantoren bleken niet in trek en staan al twintig jaar leeg.

Het filmhuis werd juist te klein en vertrok in 2020. Dat is een verhaal apart: na een fusie met een theater werd het twee jaar geleden heropend als Mimik. De nieuwbouw van het filmtheater langs de IJsselkade liep uit op een financieel debacle voor de gemeente: de bouw duurde negen jaar en kostte ruim 20 miljoen euro, het dubbele van wat was begroot. Na Mimik, waarvan Rob van den Hove trouwens ook directeur is, werd het gemeentebestuur voorzichtig.

„We investeren nu helemaal niks, want we zitten te wachten”, zegt Van den Hove. De trekkenwand (de decor-hijsinstallatie) in de kleine zaal is aan vervanging toe. De verwarmingsinstallatie is slecht te regelen, de wc’s hebben een ouderwets plateautje in de pot, de meeste lampen zijn nog energievretend halogeen. Van den Hove wijst in een foyer naar de witte, ringvormige hanglampen met jaren 90-allure. „Ze beginnen uit te vallen. En ze zijn niet meer te krijgen.”

Stevige ontwikkelingen

Op het gemeentehuis begint een gesprek met wethouders Ilse Duursma (cultuur, CDA) en Liesbeth Grijsen (gebiedsontwikkeling, Gemeentebelang) met een enorme plaat karton.

„In het stationsgebied zijn we bezig met stevige ontwikkelingen”, zegt Grijsen. Ze is als wethouder verantwoordelijk voor een stadsontwikkelingsproject dat De Kien heet. Staand naast de tekening somt ze op welke bedrijven en instellingen in de komende vijf à tien jaar willen gaan uitbreiden: scholen voor beroepsonderwijs, ingenieursbureaus, een ict-bedrijf.

„Deze bedrijven zeggen: we hebben ook vergader- en onderwijsfaciliteiten nodig. En die bouwen we liever niet zelf, die huren we liever.” Daar ziet het college nieuw leven voor de Deventer Schouwburg, zegt Grijsen. „Wat zou het fijn zijn als we op deze locatie al een pand hebben waar mensen elkaar kunnen ontmoeten.”

In haast elk Nederlands theater zijn de zalen waar ’s avonds voorstellingen gespeeld worden tegenwoordig overdag te huur. De Deventer Schouwburg verdient er jaarlijks netto ongeveer een ton aan – een klein deel van de totale begroting van zo’n 1,5 miljoen euro.

Van den Hove denkt die inkomsten op te kunnen voeren naar 360.000 à 380.000 euro. Mits, zoals hij zegt, na de renovatie alles klopt. Horeca die geschikt is voor grootschalige catering. Voldoende vergaderzalen voor flexibele ontvangsten, de modernste ict, en een open gebouw. Vergaderen tussen de schildersezels en een tekenworkshop in de pauze. Een dakterras en een binnentuin – de kers op de taart, zegt Van den Hove.

De kosten van de renovatie zijn nu ingeschat op 32,5 miljoen euro. Het is een optelsom van extra aanpassingen (5 à 7 miljoen euro), de huidige hoge bouwkosten, en een verduurzamingsplan. Toen het totaalbedrag afgelopen herfst op tafel kwam, schrok het college, zegt wethouder Ilse Duursma (cultuur, CDA). „Het viel koud op mijn dak.”

Twee jaar eerder had de toenmalig interim-directeur ook al een renovatieplan gemaakt. Dat was beperkter en veel goedkoper: 10,6 miljoen euro. Op basis daarvan was de gemeenteraad akkoord gegaan met een verdere uitwerking van de plannen.

Volgens Van den Hove is de door hem voorgestelde grotere renovatie niet ongewoon duur: per vierkante meter vloer kost die 3.400 euro. „Geen enkele aannemer of architect zal zeggen: dat is te duur.”

Dat beaamt desgevraagd Wim Prinssen, eigenaar van theaterontwerpbureau PBTA in Uden. Hij kent de Deventer Schouwburg omdat hij dertig jaar geleden als adviseur meewerkte bij de bouw, maar hij is nu niet betrokken. Zonder Van den Hoves raming te kennen, schat Prinssen een vergelijkbaar bedrag per vierkante meter^{. „Het voordeel van de Deventer Schouwburg is dat de basis van het gebouw goed is. De zaal en de theatertoren zijn al groot genoeg. Het is de moeite waard om er geld in te steken.”}

Het college wil echter voorzichtig zijn, benadrukt cultuurwethouder Ilse Duursma. „Voordat je zo veel geld investeert in stenen, moet je wel heel zeker weten of je dat wil.” Bouwt of verbouwt de gemeente voor veel geld een schouwburg, dan wordt de huur die het theater aan de gemeente moet betalen, navenant hoger. Die huur moet vervolgens weer worden gecompenseerd met cultuursubsidies. Door de verbouwing moet de jaarlijkse subsidie voor de Deventer Schouwburg daarom meer dan verdubbelen, naar 3,7 à 3,9 miljoen euro. En het Burgerweeshuis heeft bij verhuizing naar een nieuw pand 0,9 miljoen euro per jaar extra subsidie nodig.

Dat is een risico, vindt wethouder Grijsen. „De Nieuwe Keizer loopt financieel volledig uit de pas”, zegt ze. „We maken een pas op de plaats. Het zou gek zijn als we in deze fase, waarbij theaters echt een dalende markt laten zien, niet goed nadenken over een veel haalbaardere optie.”

Klassieke poptempel

„We hebben al vaak gedacht, pfff, wat duurt dit lang. En straks zijn we weer anderhalf jaar verder.” Kelly Hammer, directeur van het Burgerweeshuis, heeft het gevoel dat haar poppodium het slachtoffer wordt van deze financiële discussie.

Het Burgerweeshuis is een klassieke poptempel. Historisch gebouw midden in het oude centrum, bruin café, één zaal voor 450 man. Het bezoek is na corona aardig teruggekeerd, zegt ze. „Het was een goed jaar voor een hersteljaar.” Het is te ruiken: de geur van verschaald bier weerstaat elke dweil. „Heerlijk.”

Hammer houdt van het gebouw, maar het kan eigenlijk al tien jaar niet meer. Door de voorzieningen – het podium is te laag, de zaal is klein, moderne lichtshows passen er niet – maar vooral door geluidsoverlast. De buren, het podium en de omgevingsdienst spraken af dat de overlast tot eind 2025 wordt gedoogd. Daarna volgen dwangsommen.

Het Burgerweeshuis heeft afgelopen herfst ook plannen gemaakt voor een nieuwe huisvesting. De voorgeschiedenis lijkt op die van de schouwburg. Jaren discussie, toen vooronderzoek, begin 2022 een raadsbesluit om verder te gaan met het plan.

Het Burgerweeshuis zou verhuizen naar de Stilho-hal, een leegstaand monumentaal fabriekspand in de oude haven van Deventer. „In de haven klopt alles”, zegt Hammer. Een grotere zaal, voor 700 man, wat het podium concurrerender maakt ten opzichte van moderne zalen als Hedon (Zwolle) en Metropool (Enschede en Hengelo). En een kleine zaal erbij voor 275 personen, voor niche-optredens.

Maar afgelopen najaar bleek na onderzoek ook dit plan duurder dan de eerste raming: 13,7 miljoen in plaats van 11,3 miljoen euro. Nu vreest de gemeente dat de kosten uit de hand lopen. Stel dat er vervuiling in de bodem zit in de haven, of dat het fabrieksdak ongeschikt blijkt? En dan wil de gemeente ook nog voor al die popliefhebbers parkeerplaatsen aanleggen, en de weg verbreden voor hulpdiensten. Hammer vindt dat de gemeente de risico’s overdrijft. „Of het dak of vervuiling een probleem worden, kun je eenvoudig onderzoeken.”

Nieuw onderzoek

Maar het gemeentebestuur wil nu nog niet verder. Niet met de renovatie van de Deventer Schouwburg, en niet met de verhuizing van het Burgerweeshuis. Heel simpel: als je in de gerenoveerde schouwburg ook ruimte zou kunnen maken voor popmuziek, scheelt dat een gebouw. De wethouders kregen het idee pas na de zomer.

Het vergt wel een nieuw onderzoek, en daar vraagt het college tijd en geld voor tot september 2023. De studie gaat 400.000 euro kosten, en het gemeentebestuur klinkt er zelf eerder bescheiden over dan dolenthousiast. „We willen een volwaardige popfunctie”, zegt wethouder Duursma. „Het is de vraag of dit de ultieme oplossing is”, zegt wethouder Grijsen.

Directeur Hammer van het Burgerweeshuis gelooft er niet in. „Van alle 65 poppodia in Nederland hebben er maar een paar nog een andere functie.” Ze denkt ten eerste dat het niet past. „Dus ga je denken aan gezamenlijk gebruik, maar de eisen van een theaterzaal zijn heel anders dan die van een popzaal. Je doet aan beide kanten zware concessies.”

Directeur Rob van den Hove laat de hele schouwburg zien, maar nergens begint hij over ruimte voor popzalen. Zou het kunnen? „Ik wil daar geen uitspraak over doen. Het hoort niet bij mijn opdracht. Ik weet niet wat het poppodium nodig heeft.” Aanstaande woensdag worden de gesprekken in de gemeenteraad hervat – het debat zal naar verwachting nog zeker zes weken in beslag nemen. „Een nieuw onderzoek, oké, al vraag ik me af of het in september klaar is. Als de raad morgen zegt: de schouwburg mag door, dan trekken wij de champagne open.”

Lees ook: Nog veel ‘losse eindjes’ bij compensatie energiekosten voor cultuursector