In de Amerikaanse rechtsstaat vertrouw je alleen je vrienden

Twee kandidaten, een man en een vrouw, bij een verkiezingsdebat. Zij: „Deze vent is een extremist en hij is corrupt.”

Hij: „Het begint een patroon te worden. Je blijft maar liegen.”

Het lijkt een normale, wat verhitte woordenwisseling tussen twee politieke rivalen. Ze debatteerden over abortus, misdaad, stemrecht, het partijdig tekenen van een verkiezingskaart. De vrouw is „persoonlijk” voor het recht van vrouwen om voor abortus te kiezen. Het feit dat de man steunverklaringen had ontvangen van drie anti-abortusgroeperingen, betekende volgens hem niet noodzakelijkerwijs dat hij tegen het recht op abortus zou stemmen.

Gewoon een politiek debat dus, in de sterk verdeelde Verenigde Staten.

Maar dit waren geen politici, dit waren twee kandidaten voor een zetel aan het hoogste gerechtshof in de staat Wisconsin. Twee kandidaat-rechters. Een van beiden zou vanuit die zetel het finale oordeel moeten geven over wetgeving en strafzaken in de staat, met een onbevooroordeelde, koele blik op de grondwet.

De vrouw had voor haar campagne miljoenen gekregen van de Democratische Partij, de man miljoenen van conservatieve organisaties. In een reclamespotje van de vrouw werd gezegd dat de man handelde „als een rechter die lak heeft aan ethiek”. In een spotje van de man werd gezegd dat de vrouw „en haar bloeddorstige kameraden geld willen verdienen door baby’s te vermoorden”.

In totaal werd 30 miljoen dollar (27,5 miljoen euro) in de campagne voor deze ene zetel gepompt. De minister van Justitie van president Obama kwam campagne voeren voor de vrouw. Hij verontschuldigde zich in een interview voor zijn inmenging als partijman. „Ik zou het wel fijn vinden als we een stapje terug konden doen”, zei hij. „Dat (…) deze keuzes op meer traditionele basis zouden worden gemaakt. Maar ik vrees dat dit voorlopig niet het geval zal zijn.” En daarna bracht hij deze steunverklaring uit: „Het contrast tussen haar en haar uiterst rechtse, MAGA-tegenstander [afkorting voor de Trump-slogan Make America Great Again, red.] kan niet duidelijker zijn. Hij zal het hof verder naar de extreme kant brengen: abortus strafbaar maken, stemrecht uithollen, de uitkomst van eerlijke, vrije verkiezingen ontkennen. Democratie en fundamentele rechten staan op het spel.”

De vrouw won, de man gaf de bitterst denkbare concession speech. „Ik wou dat ik mijn nederlaag kon toegeven aan een waardige opponent, maar ik heb geen waardige opponent. Dit was de meest leugenachtige, oneerlijke, lage campagne die ooit voor het hof is gevoerd”, zei hij. „Ik wens Wisconsin veel geluk. We zullen het nodig hebben.”

Hoe zou het na deze campagne gesteld zijn met het vertrouwen in het plaatselijke rechtssysteem?

Honkbalknuppel

De verkiezingen in Wisconsin waren dinsdag, toen de wereld zat te kijken naar het schouwspel van een oud-president in de beklaagdenbank. De schijnbaar timide Donald Trump in de rechtszaal in New York had eerder een foto van de aanklager op sociale media geplaatst en daarnaast een kiekje van zichzelf met een honkbalknuppel in de aanslag. De Trump die nu uiterst beleefd was tegen de rechter, had een paar dagen eerder nog verklaard dat hij hem „haat” en dat hij zijn bedrijven „geweld” had aangedaan bij een eerdere zaak.

Die persoonlijke aanvallen wekten verontwaardiging: Trump heeft geen respect voor de rechtspraak, hij politiseert op deze manier het rechtssysteem. En dat terwijl de rechterlijke macht bij uitstek een apolitiek domein hoort te zijn. Trump rammelt aan de toch al verzwakte Amerikaanse instituties.

Voor zijn aanhangers is de aanklacht tegen Trump het bewijs dat justitie corrupt is gemaakt door de Democraten. Trumps partijgenoten hebben al aangekondigd dat president Biden en diens zoon Hunter voor het gerecht zullen worden gesleept mochten de Republikeinen weer eens de meerderheid veroveren. Voor Trumps tegenstanders is de vervolging juist het bewijs dat ‘niemand boven de wet staat’.

In zijn podcastserie The Problem with Jon Stewart behandelde de voormalige presentator van The Daily Show de zaak-Trump. „Kan het waar zijn dat de Republikeinen nu hebben ontdekt dat het Amerikaanse rechtssysteem misschien niet helemaal eerlijk is?”, grinnikte hij. „Kun je niet eens meer een steenrijke ex-president zijn in dit land?”

Het was een sarcastische omkering van zijn overtuiging dat justitie in de Verenigde Staten juist bovenmatig hard drukt op arme en ‘gemarginaliseerde’ groepen burgers. Hij stelde, met instemming van de geleerde gasten in zijn podcast, dat mensen die overvallen plegen, in drugs handelen of „misdaden uit wanhoop” plegen, veel vaker worden veroordeeld dan mensen die zich schuldig maken aan witteboordencriminaliteit.

Hoewel de sprekers het omgekeerde betoogden – goed dat een langjarige witteboordencrimineel („de vleesgeworden aanklacht”, noemde een van Stewarts gasten Trump) eindelijk wordt aangepakt – kun je uit hun redenering ook de conclusie trekken dat de vervolging van Trump even willekeurig is als de vervolging van ‘misdaden uit wanhoop’. „In ons rechtssysteem doet wie je bent er veel meer toe bij een vervolging dan wat je hebt gedaan”, zei David Dayen, hoofdredacteur van online opinieplatform The American Prospect. En de aanhang van Trump zegt het hem na.

‘Neem hem te grazen’

In zijn campagne voor zijn verkiezing tot hoofdofficier van justitie van New York County (Manhattan) in 2021, zei Alvin Bragg, de aanklager die Trump vervolgt, dat hij in zijn vorige baan, bij het openbaar ministerie, Trump en zijn regering „meer dan honderd keer” had aangeklaagd. Hij beschouwde dat kennelijk als een pre.

In zijn boek The People vs Donald Trump schrijft oud-aanklager Mark Pomerantz over de reacties toen hij toetrad tot het justitie-team dat Trump onderzocht. „Ik ontving talloze e-mails en telefoontjes van vrienden en collega’s die zeiden: ‘Neem hem te grazen.’”

Het zijn in de culturele en historische context van de VS zorgwekkende uitspraken. Dit is het land waar de media tegenwoordig altijd vermelden door welke president (en dus door welke partij) deze of gene rechter is aangesteld. Het land waar zwarte burgers hun tieners ernstig waarschuwen voor de politie. Deze week onthulde onderzoekssite ProPublica dat een van de rechters aan het federale Hooggerechtshof, Clarence Thomas, meer dan twintig jaar luxevakanties vierde op kosten van een miljonair die de Republikeinse Partij met grote bedragen steunt. Thomas heeft die betaalde vakanties nooit opgegeven, zoals hij wel had moeten doen.

En hoeveel corrupte rechters en officieren van justitie hebben we niet gezien in Amerikaanse films? Witte mannen die zich onaantastbaar wanen in hun toga en hun rechtszaal, die alleen toegeven dat ze corrupt zijn als iemand ze ondersteboven uit het raam van een flatgebouw hangt (LA Confidential) of als hun eigen advocaat gewetensnood krijgt (…And Justice for All). Recht wordt daarin doorgaans juist gedaan door eenzame mannen die bereid zijn de wet te overtréden, daarbij geweld te gebruiken en die eruitzien als Charles Bronson, Clint Eastwood of Denzel Washington. Trump zegt niet voor niets tegen zijn aanhangers: „Ik ben jullie wreker.”

Elke avond betoogt de tv-zender met het grootste publiek dat de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 geen gewelddadig oproer tegen het wettig gezag was en dat de vervolging van de bestormers politiek gemotiveerd is. Trump liet bij zijn laatste verkiezingsbijeenkomst het Amerikaanse volkslied horen, gezongen door een koor van gevangen Capitoolbestormers. Het nummer staat op Spotify en heet daar Justice for All, gezongen door ‘Donald J. Trump, J6 Prison Choir’.

Nog altijd denkt 63 procent van de Republikeinse kiezers dat de overwinning van Biden in 2020 het resultaat is van fraude. Meer dan zestig rechtszaken waarbij Trump en zijn advocaten geen bewijzen konden overleggen, kunnen zijn aanhangers niet van hun geloof brengen.

Dit is de prijs van polarisatie. Vertrouwen is gereserveerd voor vrienden, familie en partijgenoten, wantrouwen voor de rest van de wereld. Er bestaat in de ogen van veel Amerikanen niet langer zoiets als eerlijke politiek, eerlijke rechtspraak. Wie veroordeeld wordt is een politiek gevangene, wie wordt vrijgelaten had vriendjes op de goeie plaatsen. Als je niet wint, zijn verkiezingen doorgestoken kaart. En een rechtszaak is oneerlijk als je niet wordt vrijgesproken. Links én rechts Amerika zijn aangekomen bij die links- Nederlandse slogan uit de jaren tachtig: jullie rechtsstaat is de onze niet.