‘In Australië heb ik de vrijheid gevonden’

Het North Sea Jazz Festival geeft elk jaar een vrije compositieopdracht aan een veelbelovende jazzmuzikant. Jazzsaxofonist, componist en arrangeur Marike van Dijk kreeg de uitnodiging al in december 2019. Maar door corona is het festival twee jaar niet doorgegaan. Bovendien zat Van Dijk zelf door de reisbeperkingen vast in Australië, het land waar ze aan haar promotieonderzoek werkte.

„Eindelijk mag ik nu mijn compositieopdracht laten horen”, zegt Marike van Dijk (39). In een schrijfhuis in het Gelderse Renkum legt ze de laatste hand aan de composities op het snijvlak van jazz en hedendaagse gecomponeerde muziek waarmee haar negenkoppig ensemble komend weekend het festival zal openen. Na een aantal hectische weken is de rust hier prettig. Ze had zich teruggetrokken op een stil schrijfplekje in Portugal, totdat haar vader ernstig ziek werd en ze naar haar ouders in Friesland terugkeerde. „Gelukkig is hij goed aan het herstellen”, zegt ze. „Terug naar Portugal zag ik niet meer zitten, omdat corona er zo weer opspeelt. Het laatste wat ik wil is ziek worden nu North Sea Jazz in aantocht is.”

Het rondtrekken is Van Dijk niet vreemd. Ze is nog maar enkele maanden terug in Nederland na een verblijf van tweeënhalf jaar in Brisbane, Australië. Daar deed ze een PhD in compositie en mocht wegens coronamaatregelen het land niet verlaten. „Een eh,.. interessante gewaarwording”, zegt ze. Daarom noemde ze haar programma voor North Sea Jazz: Stranded. Van Dijk: „Laten we zeggen: herinneringen aan een intense periode.”

Ze vertelt dat haar ouders in december 2019 nog op bezoek zijn geweest en dat de bosbranden rondom Sydney toen grote indruk maakten. Begin 2020 gaf ze een optreden met singer-songwriter Jeff Taylor in New York en heeft toen volgens haar al ‘de originele Covid’ gekregen. Terug in Australië, in maart, sloten de grenzen. „De universiteit was er duidelijk over. Je kon weg, naar huis, maar dan met onbetaald verlof en niemand wist wanneer je dan weer Australië in kon.”

Waardeloos, vond ze het, en zwaar: „Ik had heimwee, zeker tijdens de lockdowns. Ik kreeg paniekaanvallen en kon het soms allemaal niet goed meer overzien. Alles was zo buitenproportioneel en door alle reisrestricties verdween alle menselijkheid.”

Marike van Dijk, geboren in het Friese Wikel, studeerde jazz aan de conservatoria van Rotterdam en Amsterdam. Met de toen nog bestaande Huygensbeurs meldde ze zich in 2011 voor de master saxofoon en compositie aan de New York University. Lessen volgde ze bij de beroemde arrangeur en componist Gil Goldstein, die ze bijna wekelijks in Brooklyn bezocht.

Levend van optredens, filmmuziek en vooral bijbaantjes bleef ze vier jaar in New York. Evenals de daar toen ook verblijvende saxofonist Ben van Gelder, drummer Mark Schilders en bassist Ruben Samama kreeg ze een ‘enorme klik’ met de nieuwe New Yorkse scene. Dit was onder meer te horen op The Stereography Project, een album met muziek vol intelligente wendingen en fraaie klankbeelden van vijf blazers, een strijkkwartet, ritmesectie en zang.

Terug in Nederland in 2015 hoopte ze met dit ensemble ook vaak te kunnen optreden. Maar dat viel tegen: „Het was vooral veel geregel voor zoveel mensen en er zijn maar weinig plekken waar je met zo’n ensemble kunt spelen.” Haar verlangen weer te vertrekken groeide bovendien. „Het begon weer te kriebelen. Ik heb altijd plannen gehad voor een promotieonderzoek en ik vond een PhD met een stipendium, een basisinkomen voor muziek en onderzoek tegelijk.”

Dat haar keuze op het verre Australië viel, is opvallend. Dit land staat niet bepaald bekend om zijn jazz. „De combinatie van artistiek én praktijkgericht onderzoek in Australië trok me aan. Bovendien zou ik na een jaar een groot deel van het veldwerk, zoals een duik in muziekarchieven, mogen doen in New York en Nederland.”

Het ging haar eigenlijk niet per se om de jazz aan de andere kant van de wereld, geeft ze toe. Ze had behoefte aan meer „lucht en licht” in haar leven, ze wilde een „speelse ommezwaai”. „Ik was nogal een workaholic. Ik zag een jaar voor me waarin ik rustig mijn PhD opzette en er ook wat meer vrije tijd en gezelligheid in mijn leven kwam. Muziek, yoga, dans, een poging tot surfen en lekker weer. Daarom verkoos ik Brisbane boven het drukke Melbourne.”

Zoektocht

Van Dijks onderzoek, met de werktitel: ‘Bigband of the future?’, is een verdieping van haar componeren. Al lange tijd is ze geïntrigeerd door het werk van de experimentele New York School, componisten als John Cage, Morton Feldman, Earle Brown en Christian Wolff. Hun zoektocht in de jaren vijftig en zestig om door ‘indeterminacy’ meer eigen inbreng van de musici toe te laten in hun composities, bracht ze in kaart door muziekarchieven door te spitten. „Want van alleen bladmuziek krijg je niet genoeg info over het compositieproces.”

Haar interesse voor ‘indeterminacy’ werd gewekt door de essays van Feldman, waarin hij muziek in verband brengt met beeldende kunst en humor. „Deze avant-gardistische benadering is bijna het tegenovergestelde van mijn manier van componeren. Hoe zou het zijn, dacht ik, om zulke superabstracte technieken toe te passen op een groot jazzensemble?”

Ergens, zegt ze, gaat haar PhD-onderzoek over haar eigen „strijd tussen controle en loslaten”: „In hoeverre bepaal je als componist wat er gespeeld wordt en in hoeverre laat je het iets van de uitvoerende musicus worden? En vooral voor mij: wanneer laat ik het los?”

In hoeverre laat je je compositie iets van de uitvoerende musicus worden?

Marike van Dijk

Als voorbeeld van haar nieuwe speelsheid geeft ze haar compositie waarin ze John Cage’ Cheap Imitation gebruikt. „Cage’ compositie voor strijkkwartet leunt op Socrate, een werk van Satie”, legt ze uit. „Door toonhoogten te veranderen omzeilde hij een rechtenkwestie. Op mijn beurt heb ik van Cheap Imitation de toonhoogten veranderd en er wat dingen in geschreven. Een koekje van eigen deeg, zou je kunnen zeggen.”

Dit leidde tot een losheid die ze zichzelf niet eerder in haar muziek permitteerde – vroegere composities kwamen soms wat al te serieus over. De vrijheid die ze nu voelt komt niet alleen door haar promotie-onderzoek, dat ze volgend jaar wil afronden, maar zeker ook door haar verblijf in Australië. „Afgesneden van je roots kun je een nieuw iemand worden. Het is een soort reset. En dat hoor je hopelijk terug in mijn muziek.”

North Sea Jazz spoorboekje
Saul van Stapele

1. Tems
De Nigeriaanse toekomstige wereldster Tems kleurde met haar unieke stem wereldhits in van Drake, Future en WizKid en bracht al twee zeer sterke solo-ep’s uit. Haar vocalen en eigenzinnige melodieën zijn broeierig en melancholiek.
Za 17 u. in Darling

2. Erykah Badu
Ze bracht al een tijdje geen nieuwe muziek uit, maar Erykah Badu is 25 jaar na haar debuut Baduizm live nog steeds een aanrader. Eigenzinnig, funky, spiritueel, speels en bevlogen. Ze leidt haar band als frontdame met strakke hand soepel door een tijdloos oeuvre.
Za 20.45 u. in Nile

3. H.E.R.
Niet te missen: het optreden van zangeres, songwriter en gitarist H.E.R., die indruk maakte met strijdbare tracks als Oscar-winnaar ‘Fight For You’ en Grammy-winnaar ‘Can’t Breathe’. Een geweldige live-performer en een veelzijdige vocalist met stem die vele nuances kent.
Zo 20 u. in Nile

4. Gaidaa
De muziek van Gaidaa uit Eindhoven is goed ontvangen op muzieksites als Okayplayer. Haar muziek is warm, bezield, sfeervol en intiem. „Mijn nummers ontstaan in het moment zelf”, vertelde ze NRC vorig jaar. Vr 22 u. in Murray

5. Nile Rodgers
Waar is het feestje? Hier is het feestje! Nile Rodgers zelf, drijvende kracht achter de legendarische band Chic én producer van talloze mega-hits voor anderen, sluit de zaterdag feestelijk af met zijn groovende hitsrevue.
Za 23.15 u. in Nile

6. Thundercat
De zingende Thundercat is een virtuoze en veelzijdige meesterbassist. Live is hij verbluffend met instrumentale jams die nu eens alle kanten op lijken te gaan en dan weer ontspannen en gloedvol zijn. Dé ‘popact’ voor mensen die klagen dat ‘North Sea Jazz geen jazzfestival meer is’.
Zo 22.15 u. in Darling

North Sea Jazz spoorboekje
Leendert van der Valk

1. Cimafunk
Als funkoppergod George Clinton zijn zegen geeft, dan zit het met de funk wel goed. En als ook Chucho Valdés het goed vindt, dan is ook de afro-cuban jazz in veilige handen. Het optreden van zanger Cimafunk moet de feestelijke afsluiting van de eerste festivaldag worden.
Vr 22.30 u in Congo

2. Makhathini
De Zuid-Afrikaanse pianist Nduduzo Makhathini is bekend van zijn werk met Shabaka Hutchings & The Ancestors. Zijn eigen albums lopen over van gospel en Zulu-tradities die hij combineert met spirituele jazz.
Vr 22.30 u. in Missouri

3. Lady Blackbird
Lady Blackbird voelt zich niet alleen thuis in jazz en blues, maar ook in gospel en soul. Of ze nu covers zingt of haar eigen nummers, met haar fenomenale stem schuurt en polijst ze de ziel van de luisteraar.
Za 21-22 u. in Darling

4. Black Pumas
Het album van Black Pumas mag in de platenkast van geen enkele soulliefhebber ontbreken. Op het podium doet zanger Eric Burton nog een schepje showmanschap boven op de zalvende nummers waarmee hij verder gaat waar Otis Redding was gebleven.
Zo 17.45 u. in Nile

5. Fatoumata Diawara
De Malinese ster Fatoumata Diawara is een oude bekende op North Sea Jazz. Ze heeft nieuw werk uit, een album geïnspireerd op de eeuwenoude manuscripten van Timboektoe.
Zo 16.30 u. in Maas

6. Thackray
Begin de zondag met Emma-Jean Thackray. De Londense zingt, speelt trompet en gebruikt veel elektronische effecten. De uitzonderlijke multi-instrumentaliste mixt jazz met p-funk, dance en rijke orkestraties tot een toekomstbestendige cocktail.
Zo 15 u. in Darling. DJ set 20.30 u.in Tigris.

North Sea Jazz playlist