POP In 2023 keert Metallica terug, met een nieuw album en twee shows in de Arena. Stromae staat maar liefst vijf keer in de Ziggo Dome.
23/2 Lizzo Ziggo Dome AmsterdamGretig en grappig, maar wordt ze de nieuwe Beyoncé? Zangeres Lizzo woonde ooit een tijdje in haar auto om de studiokosten te kunnen betalen en ze begon haar muziekcarrière als klassiek fluitiste – ze komt in elk geval van ver, en in februari staat ze in de Ziggo Dome. De Amerikaanse is ook niet meer alleen maar zangeres: ze is rolmodel en boegbeeld van de body positivity -beweging, die mensen met een grote maat zich comfortabel wil laten voelen. De in 1988 als Melissa Viviane Jefferson in Houston geboren Lizzo maakte afgelopen jaar indruk met haar derde album , waarop ze de rap achterwege heeft gelaten en zichzelf definitief als zangeres lanceerde. Inl: ziggodome.nl
1/4 Transition Jazz TivoliVredenburg, UtrechtTransition is in vrij korte tijd uitgegroeid tot niet weg te denken jazzfestival in Nederland. Transition, een samenwerking tussen TivoliVredenburg en North Sea Jazz, nodigde eerdere jaren al muzikanten uit als Ibrahim Maalouf, Branford Marsalis en Brad Mehldau, maar ze zoeken – verbanden leggend tussen generaties – in Utrecht toch vooral de vernieuwing. Namen van de creatieve talenten die je nog niet kent, of nog maar een klein belletje doen rinkelen. Dit jaar strikten ze onder anderen Sun-Mi Hong, Doomcannon, Mammal Hands, Melissa Aldana en goed, ook Yuri Honing en Kurt Rosenwinkel. Inl: transitionfestival.nl
13 t/m 15/4 & 22 en 23/11 Stromae Ziggo Dome, AmsterdamMaar liefst vijf keer speelt Stromae dit jaar in de Ziggo Dome in Amsterdam. Dat zijn 85.000 tickets voor de tot superster uitgegroeide Belgische zanger, die werd geboren als Paul Van Haver. Vorig jaar keken we al uit naar zijn comeback: er kwam ineens na zeven jaar weer een album, maar of hij kon spelen was nog maar de vraag, middenin de pandemie. Die bleek toch te bestrijden en Stromae maakte zijn opwachting in de Afas Live en op Lowlands (ook al kostte dat het Noord Nederlands Orkest hun concert, omdat de opbouw van de show van de Belg uitliep). Zijn verhalende teksten op aanstekelijke beats maakten pas op de plaats voor een huwelijk en het vaderschap, maar hij is nu echt terug. 2022 lijkt slechts een opwarmer te zijn geweest. Inl: stromae.com
27 en 29/4 Metallica Johan Cruijff Arena, AmsterdamWe zijn verwend met Metallica in Nederland. De grootste metalband van de wereld speelde de afgelopen tien jaar vijf keer in ons land, voor het laatst nog vorig jaar op Pinkpop. Waarom dan zo uitkijken naar nog weer twee shows van die zestigers? Omdat Metallica met een nieuwe plaat op tour gaat, maar vooral omdat de band in absolute topvorm is. De band uit San Francisco kende een moeilijk decennium met een paar moeizame, soms buitengewoon slechte albums, maar vlamt sinds het in 2016 uitgebrachte Hardwired… to Self-Destruct weer. Live was het nooit slecht, maar waren ze wel erg afhankelijk van de grillen van verslavingsdeskundige James Hetfield, terwijl drummer Lars Ulrich toch al nooit een menselijke metronoom was. Allebei problemen waar de band nooit vanaf zal zijn, maar ze lijken nieuwe energie te hebben aangeboord: ze spelen tegenwoordig alsof alles er vanaf hangt. Inl: metallica.com
28/4 Lankum Tolhuistuin, AmsterdamDe Ierse folkgroep Lankum had in 2020 een prachtige tour gepland met concerten in Paradiso en op Roadburn en Into the Great Wide Open. We weten hoe dat afliep, en ook de verplaatste concerten werden afgelast. Van uitstel kwam geen afstel: de band komt alsnog naar de Tolhuistuin in Amsterdam. ‘Ierse folk’ klinkt belegen, maar in de prachtige vertolkingen van Lankum op hun oude instrumenten wordt er meer opgewekt dan alleen maar trek in gerstenat: de groep tovert misantropische, hypnotiserende, bijna gewijde muziek uit de traditionele liedjes. Een van de weinige concerten die ze wel speelden in 2020 was meteen een van de mooiste van het jaar, dus dat belooft wat. Inl: paradiso.nl
Peter van der Ploeg
Terug naar boven
EXPOSITIES 2023 wordt natuurlijk het jaar van Vermeer in het Rijksmuseum. Maar ook van Mondriaan, futurisme, Jenkins én Sabiha Çimen.
10/1 t/m 4/6 Vermeer in het RijksHet Rijksmuseum zelf heeft vier schilderijen van Johannes Vermeer in de vaste collectie (waaronder het Melkmeisje en Het Straatje ). Dankzij bruiklenen vanuit de hele wereld komt het museum met misschien wel de grootste Vermeer-tentoonstelling ooit. Van de Delfste schilder met een klein oeuvre zullen er 28 werken te zien zijn (waarvan bij drie werken overigens discussie is of ze een ‘echte’ Vermeer zijn: Meisje met de fluit , ook Sint Praxedis en Jonge vrouw aan het virginaal) . Zeven van de 28 werken zijn voor het eerst op een expositie in Nederland te zien, waaronder twee werken uit de New Yorkse Frick Collection, die doorgaans nooit uitgeleend worden.
14/1 t/m 21/5 Mondriaan in het FotomuseumKaarsrecht en met de lippen op elkaar en op de achtergrond wat abstracte werken: dat is hoe Mondriaan het liefst gefotografeerd wilde worden. Hij had een imago hoog te houden. Maar zo strak als hij zich liet afbeelden in tijdschrift en kranten, was hij niet altijd. Uit privékiekjes zie je ook: Mondriaan met baby op schoot, Mondriaan draait een plaatje, Mondriaan pakt een terrasje. Fotomuseum Den Haag toont op Strike a Pose | Mondriaan en fotografie aan de hand van zeventig foto’s welke rol fotografie speelde in het leven van Piet Mondriaan.
14/1 t/m 7/5 Foto’s van Sabiha Çimen in de KunsthalEen negenjarig meisje reciteert passages uit de Koran aan een klasgenoot, die er wat verveeld bij zit. De Turkse fotograaf Sabiha Çimen (1986) fotografeerde vier jaar lang op vijf verschillende koranscholen in Turkije meisjes tussen de acht en negentien jaar. Ze leren op deze scholen de Koran uit hun hoofd om de titel hafiz te krijgen. Omdat ze zelf op een koranschool heeft gezeten, won Çimen het vertrouwen van veel meisjes en kreeg ze toegang tot een doorgaans gesloten wereld. Ze toont de meiden lerend, maar ook buitenschooltijd in bijvoorbeeld een kermisattractie. Çimen is als fotograaf verbonden aan Magnum, en haar foto’s worden onder meer afgenomen door The New York Times Magazine , Le Monde , Harper’s Bazaar en Vogue .
Sabiha Çimen: Hafiz is van 14/1 t/m 7/5 in de
Kunsthal , Rotterdam
11/2 t/m 30/7 Videopionier Jenkins in Berlijn„Weet je, alles wat ik ooit wilde doen was mezelf zijn en goed zijn in wat ik doe”, zegt de Amerikaanse kunstenaar Ulysses Jenkins (1946) in de begeleidende video bij de tentoonstelling Ulysses Jenkins: Without Your Intrepretation . Hoe het liep, legt hij daarna uit. Zijn Mass of Images (1978) is een van de eerste videokunstwerken door een zwarte kunstenaar. Hierin, zoals vaker in zijn werk, legt hij uit hoe white suppremacy de populaire cultuur beheerst en op welke manier media en beeldvorming samenhangen als het gaat om racisme en genderongelijkheid. Ulysses Jenkins: Without Your Intrepretation is de Europese première van deze baanbrekende video- en performancekunstenaar uit Los Angeles.
29/4 t/m 3/9 Het Futurisme & Europa in Kröller-MüllerDe beweeglijkheid van de kleur door het licht. Dat is wat de Oekraïens-Franse Sonia Delaunay en haar echtgenoot Robert Delaunay onderzochten: rood wordt anders als je ernaast een vlek geel zet, en weer anders als je dat rood naast blauw op een doek zet. Sonia Delaunay was een mooi voorbeeld dat mode en kunst wel degelijk samengingen: ze ontwierp theaterkostuums, stoffen en kleding. Zij en andere avant-gardekunstenaars staan centraal in de expositie Het futurisme & Europa. De esthetiek van een nieuwe wereld , waarin de opvattingen over het samengaan van kunst en leven in het futurisme en andere avant-gardebewegingen aan elkaar gekoppeld worden. Hoe zagen zij hun ‘opera d’arte totale’, totaalkunst, en wat moest die teweegbrengen?
Toef Jaeger
Terug naar boven
KLASSIEK In 2023 eren we zowel Simeon ten Holt, met zijn eigen dag in TivoliVredenburg, als György Kurtág, met een festival in Amsterdam.
Vanaf 12/1 Toppers voor het KCOEr staat een keur aan topdirigenten voor het Concertgebouworkest de komende maanden. Jaap van Zweden dirigeerde vorige week al, Herbert Blomstedt dirigeert vanaf 19 januari drie avonden Bruckners Vierde symfonie en Mozarts Vierde vioolconcert door topvioliste Janine Jansen. Van 2 t/m 4 februari kun je de wervelwind onder de dirigenten, Teodor Currentzis, aan het werk zien met Mahlers Vierde symfonie , voorafgegaan door het Tweede pianoconcert van Sjostakovitsj door Alexander Melnikov. Nog geen week later (9, 10 en 12 februari) Iván Fischer met onder andere een avond waar je tussen de spelende musici van het orkest mag zitten. In maart dirigeert dirigent emeritus Riccardo Chailly een Rachmaninoffprogramma, Santtu-Matias Rouvali komt nog, en ook Maxim Emelyanychev. Naast al die mannen dirigeren er gelukkig ook vrouwen: Mirga Gražinytė-Tyla 19 t/m 21 april, en Joanna Mallwitz leidt in juni de seizoensfinale van De Nationale Opera: Dvoraks Rusalka . Aanstaande chef Klaus Mäkelä dirigeert 12 en 13 januari en 5 en 6 april. Inl: kco.nl
29/1 TivoliVredenburg eert Ten HoltDe Nederlandse componist en pianist Simeon ten Holt studeerde in Parijs bij Arthur Honegger en Darius Milhaud en gaf later zelf les in Arnhem. Hij werd bekend met composities en uitvoeringen die uren duurden en waarbij publiek en musici elkaar afwisselden. Zijn beroemdste werk is ongetwijfeld Canto Ostinato , een minimalistisch stuk dat bestaat uit een paar noten, maar door de bijna totale vrijheid in speelstijl door een vrij aantal musici (maar minimaal twee) altijd anders klinkt. Omdat musici sommige muzikale bouwsteentjes oneindig mogen herhalen, is geen enkele uitvoering hetzelfde. Op 24 januari is het honderd jaar geleden dat Ten Holt werd geboren in het Noord-Hollandse Bergen. TivoliVredenburg in Utrecht viert dat met een Simeon ten Holtdag op 29 januari, onder andere met een compositiewedstrijd in de stijl van ‘de Canto’ (de koosnaam onder liefhebbers) en een première van het stuk voor koor. Op zijn geboortedag is de Canto op vier vleugels te horen in het Concertgebouw. Inl: tivolivredenburg.nl
3 t/m 12/3 Opera Forward FestivalHet Opera Forward Festival van De Nationale Opera, daar kun je elk jaar wel naar uitkijken. Dit jaar wordt het thema ‘vrijheid en bevrijding’ gevierd. Een hoogtepunt wordt ongetwijfeld de wereldpremière van Animal Farm (3 t/m 16 maart), een operabewerking van George Orwells boek door de Russische componist Alexander Raskatov. Van Raskatov zag je misschien al op het Holland Festival (2010) of bij DNO (2017) A Dog’s Heart NRC .Perle Noire: Meditations for Joséphine speelt zangeres Julia Bullock het leven van de Afro-Amerikaans-Franse verzetsheldin Joséphine Baker, geregisseerd door Peter Sellars. En in de door Nederland rondreizende Ändere die Welt! vragen Mart van Berckel en Pedro Beriso zich af hoe je de wereld moet veranderen en of een nieuwe wereld alleen kan worden gebouwd op de puinhopen van de oude.
vanaf 16/2 Muziekgebouw eert KurtágVan 8 tot 11 maart brengt het Amsterdamse Muziekgebouw een eerbetoon aan de Hongaarse componist György Kurtág , een van de grootste nog levende componisten van deze tijd. Eindelijk, want corona blokkeerde het eigenlijk in 2021 geplande festival ter viering van Kurtágs 95ste verjaardag. Pianist en Kurtágkenner Pierre-Laurant Aimard is verschillende keren te horen, maar ook Asko|Schönberg, die al jaren met Kurtág werken, en het Dudok Kwartet spelen zijn muziek. Op 16 februari, drie dagen voor Kurtágs 97ste verjaardag, kun je al warmdraaien bij een Kurtágconcert van Asko|Schönberg, ook in het Muziekgebouw.
19/3 Feest voor altvioolster Nobuko ImaiOp 19 maart wordt in het Concertgebouw in Amsterdam een feestje gevierd voor Nobuko Imai, de altvioolster die dan net 80 is geworden. Een greep uit het NRC-archief vol krantenpagina’s spreekt boekdelen. We roemden haar „muzikale filosofie” in 1971 , haar „souplesse, technische precisie, een lyrische maar altijd propere toon” in 1984 , en bij haar debuut bij het Concertgebouworkest in 1987 haar „moeiteloze flair en bezielde gratie” . Imai heeft een groot stempel gedrukt op generaties altviolisten na haar en geeft nog steeds les aan drie Europese conservatoria, waaronder het Conservatorium van Amsterdam. Op haar 80ste verjaardag in het Concertgebouw speelt ze zelf, en presenteert ze een paar van haar beste leerlingen, onder wie Timothy Ridout en de Nederlandse Takehiro Konoe.
Rahul Gandolahage
Terug naar boven
THEATER In 2023 kijken we uit naar het spel van Ariane Schluter en Marisa van Eyle in Zus van zijn zus, en naar unicum The Story of Travis.
Vanaf 24/2 Yara’s WeddingYara’s Wedding belooft een bruisende, bonte avond te worden van NITE (Noord Nederlands Toneel en Club Guy & Roni), met theater, muziek en dans. Regisseur Guy Weizman noemt het stuk zelf een „interdisciplinaire (bijna) musical”, gemaakt door een zeer divers gezelschap van 15 acteurs, dansers, zangers en muzikanten van verschillende achtergronden en nationaliteiten, onder wie Sarah Janneh, Sanne den Hartog en Bien de Moor.Orientalism van Edward Said over de eurocentrische kijk op de geschiedenis en leverden een nieuwe toneeltekst over het framen van de ander op basis van afkomst, kleur, geaardheid, sociale status en culturele conflicten. Ze stellen vragen als: Durven we onze vooroordelen écht te bevragen? Of zijn we daar te politiek correct voor geworden? Hoe gaan we vooruit zonder elkaar kwijt te raken?
Yara’s Wedding door NITE + Schauspiel Hannover + Asko Schonberg Ensemble + Slagwerk Den Haag. Premières: 24/2 Hannover en 4/3 Groningen. Tournee t/m 11/6. Inl:
nite.nl
Vanaf 11/3 The Story of Travis De initiatiefnemers van The Story of Travis , een co-productie van Theater Rotterdam en Well Made Productions zijn vijf zwarte vrouwen. „Een unicum in het theaterlandschap”, volgens henzelf. Het is een gerenommeerde groep: Romana Vrede regisseert, Esther Duysker schrijft, Alida Dors verzorgt de choreografie en achter de schermen doen Ellen Tjon A Meeuw en Samora Bergtop respectievelijk de zakelijke en artistieke productie.The Story of Travis is een nieuwe toneeltekst geïnspireerd door de Broadway klassieker A Raisin in the Sun van Lorraine Hansberry uit 1959: over het belang van het hebben van dromen, het laten gelden van je stem in een wereld die niet voor jou lijkt ingericht en het vinden van een thuis. De voorstelling bevraagt de „burden of the black dream” en hoe het is om als enige hoop van je familie de wereld ingezonden te worden.good old Ruurt de Maesschalck, die zich omringd weet door een fijne cast, met onder meer Jetty Mathurin, Joy Wielkens, Dionne Verwey en Howard Komproe.
The Story of Travis, van Theater Rotterdam/ Well Made Productions . Première 11/3. Tournee t/m 23/4. Inl:
wellmadeproductions.nl
Vanaf 22/3 Kommil Foo – GrindDe Vlaamse broers Raf en Mich Walschaerts, die samen het duo Kommil Foo vormen, hebben een nieuwe show en dat is heugelijk nieuws. In Grind , waarvan ze onlangs op Festival Cameretten (dat ze in 1992 wonnen) een zalig voorproefje gaven, graven ze verder in de even donkere als verlichtende krochten van de menselijke ziel. Hun handelsmerk is de ambivalentie en suggestie in hun scènes, veelal verhalen met een dubbele bodem, waardoor de moraal omklapt en de toeschouwer beseft dat hij zijn emoties niet blind moet vertrouwen. Daarbij creëren de twee met hun plastische en poëtische gevoel voor taal gevoelvolle en geestige liederen over liefde, vriendschap en familie. Hun stemmen vlijen zich melodieus tegen elkaar aan in harmonieuze samenzang.fanbase hebben opgebouwd, zijn er nog kaarten.
Kommil Foo: Grind . Vanaf 22/3 in Nederland. Tournee t/m 23/7. Inl:
kommilfoo.be
Vanaf 25/3 Zus van zijn zusTwee gezegende actrices, Ariane Schluter en Marisa van Eyle, spelen een nieuwe tekst van Peer Wittenbols, vorig jaar genomineerd voor de Toneelschrijfprijs, in regie van de alom geroemde Belle van Heerikhuizen. De verwachtingen zijn dus hoog.
Zus van zijn zus, door Rudolphi Producties . Première 25 maart. Tournee t/m 27 mei.
Vanaf 18/6 PenthesileaRegisseur Eline Arbo zet bij Internationaal Theater Amsterdam de klassieker Penthesilea (1808) van Heinrich von Kleist naar haar hand. In het stuk worden Amazonenkoningin Penthesilea en de Griekse legeraanvoerder Achilles verliefd op elkaar, waarna ze volgens Arbo in „een existentiële crisis” belanden. Arbo ziet „meer dan een verhaal over het verschil tussen man en vrouw. Het stuk legt bloot hoe wij de normen en waarden van onze eigen cultuur internaliseren.”Weg met Eddy Bellegueule .
Penthesilea van Internationaal Theater Amsterdam . Regie Eline Arbo. Première 18/6, ITA. Aldaar t/m 25/6. Inl:
ita.nl
Ron Rijghard
Terug naar boven
FILM In 2023 zien we Farrell en Gleeson eindelijk weer samen, in Golden Globe-uitschieter The Banshees of Inisherin. Wie ook terug is: Barbie.
26/1 The Banshees of InisherinToneelschrijver/filmregisseur Martin McDonagh (In Bruges, Three Bilboards Outside Ebbing, Missouri ) situeert The Banshees of Inisherin in een dorpje op een Iers eiland. Als Colm (Brendan Gleeson) van de ene op de andere dag besluit dat hij zijn maat Padraic (Colin Farrell) niet meer wil zien, wordt hun vriendschap op scherp gezet. Zeer tot onbegrip van Padraic, die het er niet bij laat zitten. Maar dat heeft consequenties: elke keer als Padraic hem toch opzoekt of een gesprek begint, dreigt Colm een van zijn eigen vingers af te knippen, nogal een offer voor iemand die viool speelt. Waarom doet Colm dit? En wat wil McDonagh met zijn film zeggen? Gelukkig hoeven we niet lang op de antwoorden te wachten: The Banshees of Inisherin , met een stemmige score van Carter Burwell, draait vanaf 26 januari in de bioscoop. André Waardenburg
9/2 No Bears Afgelopen zomer werd de Iraanse maestro Jafar Panahi alsnog opgepakt om zijn straf van zes jaar wegens „staatsvijandige propaganda” uit te zitten; films mag hij al twaalf jaar lang niet maken. No Bears was toen onderweg naar het filmfestival van Venetië. Het is verbluffend dat Panahi onder die druk zulke meesterwerken maakt, want ook deze film is dat. Panahi speelt zichzelf, kalm en stoïcijns. Hij bevindt zich in een bergdorp bij de Turkse grens waar het wemelt van mensensmokkelaars. Om Iran illegaal te verlaten? Mischien hoopt het regime dat, maar het blijkt een afleidingsmanoeuvre. Via zijn laptop regisseert Panahi op afstand een speelfilm over geliefden die op een vals paspoort Iran willen verlaten. Hij kan zich beter niet op de set laten zien.
No Bears heeft een bedrieglijk simpel plot dat als een matrjoesjka-pop steeds nieuwe lagen blootgeeft. Door een al dan niet genomen, terloopse foto van een kus belandt Panahi namelijk in het hart van de dorpspolitiek. Maar eigenlijk gaat No Bears over het de macht van het beeld en van het idee-fixe, over de camera die nooit neutraal is, net zomin als een filmmaker, over gaan of blijven. Een no-budgetfilm met de allure van een literair epos, ragfijn en zeer onderhoudend. (Coen van Zwol)
23/2 Aftersun Aftersun eindigde vorig jaar op één in de lijst met filmfavorieten van The Guardian , en dat was niet alleen maar chauvinisme. Debutante Charlotte Wells won in Cannes de prijs van de Sémaine de la Critique en sleepte daarna nog een paar dozijn bekroningen en minstens honderd nominaties in de wacht. Cijfers zeggen natuurlijk nooit wat in de filmwereld, behalve als ze waar zijn, en het subtiel-impressionistische zonverbleekte vader/dochter-verhaal, waarin je groot verdriet, wanhoop en eenzaamheid proeft, maar nooit helemaal precies weet wat er aan de hand is, was gewoon de beste film van het afgelopen jaar. En omdat hij bij ons pas in februari uitkomt ook meteen die van dit jaar. De Schotse Wells maakt slim gebruik van videocamerabeelden om een draadwerk van herinneringen door de film te weven. Het gaat niet om wat we zien, maar om wat deze film ons laat voelen over de pijn die iemand met zich mee kan dragen. (Dana Linssen)
19/7 Barbie Regisseur Greta Gerwig (Little Women Lady Bird Barbie volgt een pop die leeft in Barbieland, maar die vanwege haar imperfecties wordt verbannen. Gaandeweg komt ze erachter dat perfectie van binnenuit komt – zeer cliché. En tóch belooft de film veel.
20/7 Oppenheimer De uitvinding van de atoombom maakte een einde aan de Tweede Wereldoorlog, introduceerde een nieuwe wereldorde, en bracht de loop van de wereldgeschiedenis in een andere baan. De uitvinder van de bom – natuurkundige Robert J. Oppenheimer – kreeg na het zien van de verwoestende explosies spijt.
Christopher Nolan regisseert een film over Oppenheimer, die de natuurkundige volgt tijdens de laatste dagen van de ontwikkeling van het wapen. Met films als Tenet en Interstellar bewees de Brit dat hij ingewikkelde, speculatieve natuurkunde (relativiteit, entropie) kan omzetten in meeslepende blockbusters. Het maakt hem de perfecte regisseur voor een film over de meest destructieve uitvinding van de 20ste eeuw.
Nolan pakt het ambitieus aan. Het scenario is gebaseerd op het Pulitzer Prize-winnende boek American Prometheus . Het budget is 100 miljoen. De film is deels in zwartwit gefilmd, waarvoor hij en cinematograaf Hoyte van Hoytema speciale, extrascherpe filmrollen lieten ontwikkelen door Kodak. En de cast is verbluffend: Cilian Murphy als Oppenheimer en onder vele anderen Robert Downey Jr., Florence Pugh, Emily Blunt en Matt Damon in bijrollen. (Tristan Theirlynck)
Filmredactie
Terug naar boven
Jubilea Disney werd 100 jaar geleden opgericht, Picasso is 50 jaar dood en de cd viert zijn 40ste verjaardag.
150 jaar Rachmaninoff Toen op 1 april 1873 op het landgoed Semyonovo in Novgorod rondging dat er een zoon geboren was, zullen ze dat vast niet voor een grap hebben aangezien. Gelukkig maar, want Sergej Vasiljevitsj Rachmaninoff componeerde vele stukken in Russische laat-romantische stijl waarvan we nu nog volop smullen. Sergej studeerde vanaf zijn 16de piano en compositie aan het Conservatorium van Moskou en werd snel een van de beroemdste concertpianisten ter wereld. Na een dramatisch ontvangen Eerste symfonie (vanwege een dronken dirigent), had Rachmaninoff hypnosebehandelingen nodig om weer aan het componeren te slaan. Het Tweede pianoconcert Derde pianoconcert in première liet gaan, emigreerde hij er in 1934 definitief naartoe. Sergej Vasiljevitsj Rachmaninoff stierf in maart 1943, 80 jaar geleden, in Beverly Hills. (Rahul Gandolahage)
125 jaar Escher Het oneindige was voor M.C. Escher een visuele zaak waar 125 jaar na zijn geboorte nog steeds niemand echt uit is gekomen. Hij presenteerde werelden die onmogelijk waren: water liep naar boven, vissen werden zwanen (en andersom), wentelteefjes rolden zich op en zo zijn er talloze andere, vaak enge beesten. Zelden bleef een vlak onbenut, en vaak werd de wiskundige formule gevisualiseerd waardoor je als kijker je bewust wordt van hoe ogen je kunnen bedriegen. „Bij deze graficus die ver buiten onze grenzen beroemd is, is er een constant conflict tussen plat en ruimtelijk”, zei het Polygoon Journaal bij een overzichtstentoonstelling in 1968. Dit jaar wordt hij herdacht met tentoonstellingen waarvan in februari de aftrap is in Escher in Het Paleis en in het Kunstmuseum Den Haag. (Toef Jaeger)
100 jaar Disney Jubileren – laat dat maar aan de Walt Disney Company over. De rijkgeschakeerde geschiedenis van het internationale amusementsbedrijf telt zo veel mijlpalen dat er altijd wel een aanleiding is om iets te vieren. En soms steekt zo’n mijlpaal net iets boven alle andere uit. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 1998, toen de 75ste verjaardag van Mickey Mouse kon worden gevierd met een groot nieuw merchandising-assortiment. En veel korter geleden, in 2019, toen Donald Duck de gezegende leeftijd van 85 jaar bereikte.
Maar nog omvangrijker wordt de marketingcampagne die dit jaar gaat losbarsten met nieuwe films, boeken, games en een wereldwijd rondreizende expositie – allemaal wegens de oprichtingsdatum van het bedrijf (toen nog The Disney Brothers Studio geheten): 16 oktober 1923, oftewel honderd jaar geleden. Daar zullen we dit jaar nog veel van horen. (Henk van Gelder)
100 jaar Dada-veldtocht „Toen de Fransen met kanonnen en tanks de Roer bezetten, namen wij artistiek Holland in met dada”, merkte kunstenaar Kurt Schwitters in 1923 op. In 1922 wilde zijn Dada-compagnon Theo van Doesburg eigenlijk een Dada-congres in Den Haag organiseren met alle internationale Dada-kopstukken. Het werd echter een tournee waarbij er slechts geld was voor één buitenlandse gast, en geen geld voor kostuums of decor. Theo van Doesburg, Nelly van Moorsel en Vilmos Huszár bedachten toch een avondvullend programma, waar ook Kurt Schwitters aan mee deed (hijzou toch al naar Nederland komen voor tentoonstellingen van zijn werk). Omdat Schwitters’ trein vertraging had begonnen de ‘veldtocht’ pas in januari. Het publiek kon luisteren naar klankgedichten van Schwitters (het publiek verstond geen Duits en daarom hadden klanken de voorkeur), cijfergedichten, Chopin, Goethe en een ‘Inleiding in de Dadasofie’ (voorgelezen door Van Doesburg en door Schwitters onderbroken met ijselijke kreten en het hard snuiten van zijn neus). Het publiek, aanwezig met feesthoedjes en fluitjes, nam deel in de vorm van gefluit, geblaf en gemiauw. In Haarlem wordt de soiree heruitgevoerd. (Toef Jaeger)
100 jaar Louis Couperus dood Hij overleed honderd jaar geleden, maar kan nog niet als ‘vergeten’ worden beschouwd: van Louis Couperus zijn nog steeds diverse titels leverbaar. En die spelen zich weliswaar af in een wereld die niet meer bestaat, een mondain Den Haag waar men van soirée naar soirée gaat, of in koloniaal Nederlands-Indië, waar men bang is voor alles wat anders is. Dat hij niet is vergeten heeft te maken met het inlevingsvermogen van de schrijver, wiens personages een breed spectrum beslaan, van de flamboyante homoseksuele neef tot de vermoeide koloniaal, van de neurotische jonge vrouw tot de succesvolle zakenman. Het zou overdreven zijn om te zeggen dat die honderdste sterfdag groots herdacht gaat worden, de gemeente Den Haag heeft ervoor gekozen 2023 uit te roepen tot ‘Escherjaar’. Maar zowel het Louis Couperusmuseum (waar de schrijftafel staat) als het Literatuurmuseum (waar een zalmroze carnavalskostuum is te zien) zullen overzichtstentoonstellingen wijden aan de schrijver. (Toef Jaeger)
75 jaar Cobra Als na de Tweede Wereldoorlog het vooroorlogse politieke en culturele leven zich weer lijkt te hernemen zoals het was, ontwerpen in 1948 enkele jonge kunstenaars een strategie tegen „de verworden aesthetische opvattingen die het groeien van een nieuwe creativiteit in de weg staan”, zoals ze in het tijdschrift Reflex schreven. Al snel ontstond – met onder anderen Pierre Alechinsky, Asger Jorn, Karel Appel, Constant en Corneille – de Europese na-oorlogse avant-garde-groep CoBrA. De ideeën van Karl Marx indachtig moest kunst niet alleen toegankelijk zijn voor iedereen, maar ook door iedereen gemaakt kunnen worden en kwamen ze met „psychisch automatisme”. De ideeën werden door de buitenwereld ontvangen als verlakkerij, de idealen werden natuurlijk nooit verwezenlijkt, maar de invloed is er niet minder om. Het Cobramuseum trapt eind januari dit ‘Cobra-jaar’ af met een drieluik van Deense moderne kunst, en in de zomer met Grenzeloos & vrij , met een overzicht van 150 Cobrawerken. (Toef Jaeger)
50 jaar Picasso Vijftig jaar na zijn dood ademt de kunst nog steeds veel Picasso. Vernieuwing, stijl, invloed, zijn vermogen om van weinig veel te maken (fietsstuur wordt een overtuigende stierenkop), het opheffen van het onderscheid tussen kunst en toegepaste kunst: het is er allemaal. Daarnaast wordt hij steevast opgevoerd als het gaat om foute mannen in kunst. Picasso was een monster die vrouwen uitwrong. Komend jaar zijn er zo’n vijftig exposities. Fransen en Spanjaarden hebben de handen ineen geslagen onder de noemer Celebration Picasso 1973–2023 . Ook in de VS doen ze mee. Veel van die tentoonstellingen, meermaals geopend door een kleinkind, zijn historisch van opzet. Dus is er aandacht voor het kubisme en het trompe-l’oeil, is er aandacht voor zijn laatste jaren, wordt zijn werk geplaatst tegenover dat Velázquez en wordt het bekeken vanuit het perspectief van feminisme. En als klap op de vuurpijl: komend najaar opent een Picasso Studiecentrum in Parijs. (Toef Jaeger)
40 jaar cd Hij komt terug, schreven we begin vorig jaar : het bescheiden cd’tje. Dit jaar vieren we z’n officiële verjaardag: de compact disc is veertig jaar oud. De geschiedenis begon iets eerder al, want in oktober 1982 brachten Sony en Philips de eerste cd’s én cd-spelers uit, maar alleen in Japan. De rest van de wereld volgde in 1983. Tot de jaren negentig gingen ze als warme broodjes, rond de millenniumwisseling duikelde de verkoop inéén dankzij illegaal downloaden (en de absurde prijzen voor cd’s). Cd’s waren niet meer cool, tot 2021, toen ze ineens een plusje vertoonden op de internationale muziekmarkten. Misschien dat in dit jubileumjaar de terugkeer van de schijfjes definitief wordt bevestigd. (Peter van der Ploeg)
25 jaar Manu Chao – Clandestino Toen Clandestino uitkwam in oktober 1998 danste Nederland (waar hij slechts 7 keer optrad – waaronder het legendarische concert op Lowlands 2001) nog niet helemaal mee met de anarchistische migrantenblues van Manu Chao , maar zelden voel je in popmuziek meer van het leed, de angst en durf die met vluchten voor een beter bestaan samenhangen. De in Parijs geboren Spanjaard – zijn ouders vluchtten voor Franco – nam het album, inclusief de vele straatgeluiden, op verschillende plekken op de wereld op zijn laptop op, in het Frans, Spaans, Arabisch, Engels en Portugees, door middel van ska, salsa, reggae, rock, raï en pop: pure straatmuziek. Een vrije, intense mengelmoes met het hart uiterst links. (Peter van der Ploeg)
25 jaar poppodium 013 Na een lange verbouwing in 2015, mochten de bouwvakkers die mee hadden gewerkt gratis naar binnen bij het eerste concert. Tekenend voor de warme, familiaire sfeer rond het grootste poppodium van Nederland: 013 in Tilburg, dat dit jaar 25 jaar bestaat. Op 13 november 1998 opende 013 de deuren, na een fusie tussen de podia Noorderligt en Bat Cave. Weinig zalen zijn zo goed bereikbaar, met deuren aan alle kanten en die kenmerkende, brede trap aan het eind, waarop iedereen alles kan zien. Van hieruit werden nu vermaarde festivals als Roadburn en – tot dit jaar – Woo Hah! georganiseerd. Het leukste is misschien de straatnaam waar de zaal aan ligt: de Tivolistraat. (Peter van der Ploeg)
Terug naar boven
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2023/01/kunstopkomstfi2.png)
