Het magistrale Sluishuis op IJburg tart de zwaartekracht

Met het Sluishuis heeft IJburg eindelijk een baken gekregen dat grote kans maakt om het merkteken te worden van de Amsterdamse vinexwijk. Het door Bjarke Ingels Group (BIG) en Barcode architecten ontworpen woongebouw in het water van het IJmeer is een spektakelstuk dat weer eens laat zien dat vinexwijken lang niet zo saai zijn als algemeen wordt gedacht.

Het Sluishuis is een magistrale proeve van zwevende architectuur, een vorm die een eeuw geleden werd geïntroduceerd door de oprichter van De Stijl Theo van Doesburg. De afgelopen jaren bloeide de zwevende architectuur in Nederland als nooit tevoren. Zo eindigt de onlangs geopende uitbreiding van het Museum Arnhem als een witte balk die twintig meter uit de Rehberg steekt en over de onderliggende boomtoppen scheert. Met uitkragende bouwdelen van 52 meter vestigt het Sluishuis nu een moeilijk te overtreffen Nederlands record ‘tarting van de zwaartekracht’.

Verschillende gezichten

Het door de Bjarke Ingels Group en Barcode Architects ontworpen Sluishuis is een wonderlijk gebouw met totaal verschillende gezichten. Gezien van de Enneüs Heermabrug, de toegangspoort tot de opgespoten eilanden van IJburg, lijkt het Sluishuis in het water van IJmeer te bestaan uit twee afgeschuinde dozen waarvan er een vervaarlijk op zijn kop is gezet. Maar wie het vanaf de wal van IJburg benadert, ziet een woongebouw met 442 koop- en huurwoningen dat geruststellend stevig op de grond staat. Hier doet het baken van IJburg zich voor als twee haaks op elkaar staande oplopende bouwdelen, met als sensationeel onderdeel twee eindeloos lijkende trappen die als stairways to heaven tussen houten terraswoningen naar het dak voeren.

Maar de geruststelling is van korte duur. Op de binnenplaats van het van top tot teen met aluminium beklede Sluishuis zijn in de richting van het IJmeer tientallen woningen te zien die op raadselachtige wijze zweven boven het water van het haventje dat de helft van de binnenplaats beslaat. Onder de hangende huizen van Amsterdam is het water van het IJmeer te zien, met in de verte de dijk van Waterland.

Vanaf een boot op het IJmeer oogt het honderden eendere balkons behangen gebouw zelfs dreigend. Hier lijkt het Sluishuis op de witte haai met opengesperde bek die het beroemde affiche siert van Steven Spielbergs film Jaws uit 1975.

Simpele basisvorm

Met zijn hangende huizen en subliem uitkragende bouwdelen is het Sluishuis vintage Bjarke Ingels, de Deense architect die wel eens de nieuwe Rem Koolhaas is genoemd. Het baken van IJburg is ontworpen volgens een procedé dat BIG vaker hanteert: neem een simpele basisvorm en vervorm die met enkele bewerkingen, zoals duwen en trekken, tot een giga-sculptuur. Zo kwam ook de Terrace Tower uit 2020, BIG’s eerste gebouw in Nederland, tot stand. Startpunt voor dit hoofdkwartier van Suit Supply op de Amsterdamse Zuidas is een staande dikke balk, waarvan de onderkant naar achteren lijkt getrokken en tegen de bovenkant zachtjes is geduwd. Het resultaat is een onaanzienlijk, dikbuikig torentje dat Ingels zelf niet goed genoeg vond om op te nemen in zijn boek Formgiving uit 2020.

Vier dozen

Uitgangspunt voor het ontwerp van het Sluishuis was het traditionele gesloten bouwblok dat BIG al eerder nam voor het appartementengebouw Via West 57 op Manhattan. Maar terwijl het blok in New York aan één hoek omhoog lijkt getrokken tot een hoogte van 108 meter, namen de ontwerpers van BIG uit de vier dozen van het Sluishuis-blok van onderen en van boven vier grote driehoekige happen.

Maar hoe simpel het ontwerp van het Sluishuis ook is, toen de bouw in 2018 begon hadden de ontwerpers nog geen idee hoe de gigantische uitkragingen konden worden gebouwd. Samen met de constructeurs van Besix Nederland werd besloten om een soort ruggengraten te bouwen die bestaan uit twee betonnen muren die bijna een halve meter dik zijn. Aan de uitkragende ruggengraten zijn de woningen gehangen die in omvang variëren van 40 tot 180 vierkante meter. In de ruimte tussen de betonmuren zijn de gangen aangelegd die eindigen met een schuin raam waardoor het water beneden zichtbaar is.

Hoewel het Sluishuis van verschillende kanten oogt als een blinkend kasteel, is het geen gated community geworden. Onderdeel van het woongebouw is een lange, publiek toegankelijke steiger in het IJmeer waar 34 woonschepen komen te liggen. Ook de binnenplaats van het Sluishuis, waar op de begane grond ruimte is voor een café en een sportschool, is openbaar terrein. Voor de stairways to heaven zitten hekken, maar de gemeente Amsterdam heeft bedongen dat de trappen minimaal tachtig dagen per jaar toegankelijk zijn voor niet-bewoners. Zo kunnen alle IJburgers een tocht maken over het dak van het vijftig meter hoge baken van hun wijk, waar rondom een zee van zonnecollectoren een wandelpad en een pleintje zijn aangelegd.

Lees ook deze recensie: Redactie van Jaarboek Architectuur kiest voor eigen werk