Hoe kan het dat ook de prijs van groene energie stijgt? Stroomexpert Joost Greunsven legt het uit

Nu het bestuderen van de energierekening een nationale sport is geworden, zal het veel gebruikers van groene stroom zijn opgevallen. De leverancier biedt weliswaar „100 procent” windstroom of natuurstroom, maar toch zijn de tarieven dit jaar flink opgelopen. De huidige energiecrisis zorgt met zijn hoge gasprijzen ook voor hogere tarieven van windmolens en zonnepanelen.

Vijf vragen over de stroomprijs aan stroomexpert Joost Greunsven, teamleider marktanalyse bij netbeheerder Tennet.

Hoe komt de stroomprijs tot stand?

„Elektriciteit wordt in meerdere markten verhandeld. Soms voor levering volgend jaar, soms voor het volgende uur. Een van de belangrijkste is de spotmarkt. Op die markt, goed voor 30 tot 40 procent van de totale stroombehoefte, komt de prijs voor de volgende dag tot stand. Dé stroomprijs is de dag-vooruit-prijs.

„Aan de ene kant komen producenten met een bieding, hoeveel ze tegen welke prijs willen leveren. De afnemers op hun beurt – bijvoorbeeld energiebedrijven – bieden wat zij de volgende dag willen verbruiken tegen welke prijs. De elektriciteitsbeurs verzamelt alle zichtbare biedingen en matcht deze met elkaar.

„Stroom uit zon en wind wordt voor de laagste prijs aangeboden, gevolgd door nucleaire stroom. Kolen- en gascentrales zijn het duurst, zeker op dit moment. Zij moeten niet alleen hoge brandstofprijzen betalen, maar ook de kosten voor hun CO₂-uitstoot. Die volgorde van goedkoop naar duur heet de merit order.

„Producenten met lage kosten staan vooraan in die merit order en vervolgens wordt gekeken, afhankelijk van de verwachte vraag, hoeveel elektriciteit er dan nog nodig is van kolen- en gascentrales. Het prijsniveau wordt geprikt op de denkbeeldige plaats waar vraag en aanbod elkaar snijden. Die prijs geldt voor iedereen.” Producenten met de hoogste prijs vallen dan af.

Dat betekent dat exploitanten van windparken nu veel verdienen.

„Die marges zijn inderdaad groter dan normaal, omdat de hoge kosten van gascentrales prijszettend zijn. Veel mensen zien dat als overwinst en het voelt ook unfair, dat ze zoveel betalen voor ‘gratis’ windstroom. Toch is die prijsvorming gebruikelijk bij alle grondstoffen. Neem bijvoorbeeld olie. In Saoedi-Arabië is de winning heel gemakkelijk en kost de productie veel minder dan in andere landen. Toch bestaat er – afhankelijk van kwaliteit en samenstelling – één olieprijs.

„Het is ook niet zo dat aanbieders van duurzame stroom altijd de hoogste prijs vangen. Veel windparken hebben contracten met grotere afnemers die, los van de spotmarkt, de stroom tegen lagere prijzen kopen. En een coöperatie mag zijn leden stroom verkopen tegen een lage prijs, dat verbiedt niemand. Je hoeft niet via de spotmarkt te verkopen.”

Lees ook: Europa zoekt koortsachtig naar een manier om de energiecrisis te bestrijden. Zes vragen en antwoorden

Als het aandeel van duurzame stroom, nu 30 procent, verder toeneemt, moet er dan niet een ander systeem komen?

„Er zijn zeker kritische geluiden, onder meer afkomstig van de Europese Commissie. Die gaat de huidige aanpak, marginal pricing genoemd, tegen het licht houden. Je kan ook voor een systeem kiezen waarbij je als consument de prijs betaalt die jouw aanbieder vraagt. Maar op het totaal is bijna altijd nog fossiele stroom nodig: als exploitanten van windstroom dat weten, zullen zij ook een hogere prijs bieden. Dan krijg je meer strategische biedingen, die minder gebaseerd zijn op werkelijke kosten en die leiden tot ongeveer dezelfde prijs.”

Heeft de komst van zon- en windstroom dan geen effect op de prijs?

„Zeker wel, hoe meer duurzame stroom, hoe goedkoper het wordt. Nu zijn de gascentrales voor een groot deel van de dag nog prijszettend, dat wordt geleidelijk minder. Dat kan je goed zien als je naar de uurprijs kijkt. ’s Ochtends loopt die op, als mensen en bedrijven de dag beginnen. Rond tien uur begint de prijs te dalen als de zonnepanelen gaan produceren en pas richting de avond begint die op veel dagen weer te stijgen. Dat was vroeger echt anders. Nu al zie je, zeker in de zomer, dat er uren stroom wordt opgewekt zonder gebruik te maken van kolen of gas. Soms ontstaan er zelfs negatieve prijzen, dan krijg je geld als je stroom afneemt.”

In Nederland groeit het aantal aanbieders van dynamische contracten, waarbij de stroomprijs per uur kan wisselen. Dat is wel 20 procent goedkoper, zeggen zij.

„Dat kan kloppen. Voor een deel komt dat omdat een leverancier die stroom voor een vaste prijs aanbiedt – bijvoorbeeld voor een maand – zijn risico’s in de prijs meeneemt. En die betaalt ook kosten van een inkoopcontract met een langere termijn. Bij een dynamisch contract zijn de tarieven lager omdat je zelf die risico’s op je neemt. Vergelijk het met een hypotheek: bij een looptijd van dertig jaar betaal je meer rente dan bij vijf jaar.

„Of dynamische contracten altijd voordeliger zijn, kan je niet zomaar zeggen. Dat hangt van het stroomverbruik in de praktijk af. Wanneer laad je de auto op of zet je de wasdroger aan? Zeven uur ’s avonds is duurder dan midden in de nacht. Die timing van je stroomgebruik bepaalt uiteindelijk of je goedkoper uit bent.”