Het woord ‘genocide’ wilde China niet in VN-rapport over Oeigoeren

Het was woensdagavond dertien minuten voor het einde van haar termijn dat Michelle Bachelet eindelijk de verzendknop indrukte. Bij wijze van afscheid als Hoge Commissaris voor de Mensenrechten bij de Verenigde Naties stuurde ze ten langen leste een zeer kritisch rapport de wereld in over de erbarmelijke mensenrechtensituatie van de Oeigoeren in China. In het rapport staat dat China zich niet alleen schuldig maakte aan „ernstige schendingen van de mensenrechten”, maar ook aan mogelijke misdaden tegen de menselijkheid.

Bachelet heeft de publicatie van het rapport vier jaar lang uitgesteld, mede onder zware druk van China. Dat ze het rapport uiteindelijk toch verstuurde, is mogelijk om het makkelijker te maken voor een nog niet benoemde opvolger: die hoeft zich niet meer aan deze netelige kwestie te wagen.

Er is achter de schermen eindeloos met China over het rapport onderhandeld. Volgens een nieuwsbrief van de site Politico gebeurde dat zelfs nog op de dag voor de uiteindelijke publicatie. Daarbij zou het volgens een betrokken diplomaat ook zijn gegaan over gedwongen sterilisatie. In het uiteindelijke rapport wordt die term niet gebruikt. Dat is belangrijk, want gedwongen sterilisatie kan gezien worden als een vorm van genocide. En dat is een term die China absoluut niet in het rapport wilde hebben.

Propagandamachine

In mei van dit jaar bracht Bachelet een lang uitgesteld bezoek aan Xinjiang. Wat zij daar na afloop over zei, was verrassend laf van smaak. Zij had het over het vele dat China had gedaan voor bijvoorbeeld de bestrijding van de armoede in China, ze wees ook op mensenrechtenschendingen in andere landen. Maar over Xinjiang ging het nauwelijks.

Het werd haar door de buitenwereld niet in dank afgenomen: ze leek volledig ingepakt door de Chinese propagandamachine. Daarin leek haar bezoek op het bezoek van de Wereldgezondheidsorganisatie aan Wuhan, in 2021, voor een onderzoek naar het ontstaan van corona. Na afloop van dat bezoek praatte de delegatie ook goeddeels met China mee, om daar later van terug te komen.

Lees ook het commentaar van NRC: Blijf zoeken naar middelen om China aan te spreken

Politico meldt dat de ambtenaren van Bachelet na afloop van de vreemde persconferentie aan het einde van haar bezoek van de weeromstuit meer vrijheid kregen om mensen te spreken, zodat het uiteindelijke rapport toch explicieter werd.

Maar het belangwekkende van het rapport ligt hem uiteindelijk niet de getuigenissen zelf, al zijn die gruwelijk genoeg. Zo vertelden sommige vrouwen aan de VN dat ze door bewakers werden gedwongen tot orale seks tijdens ondervragingen. Ook was er sprake van invasieve gynaecologische onderzoeken, soms ten overstaan van een groep. En de vrouwen noemden dat ze pillen moesten innemen waarvan ze niet wisten waartoe die dienden.

Aanzien van China

Veel van wat er in de kampen gebeurt, is al uitgebreid beschreven in rapporten van andere organisaties. Het grote verschil is dat China die rapporten altijd makkelijker kon afdoen als het werk van anti-Chinese clubjes die niets anders willen dan het aanzien van China besmeuren voor het oog van de wereld.

Nu verleent de VN als het ware een keurmerk aan alle eerdere berichtgeving. Dat is voor China bijzonder pijnlijk, juist omdat ook China de VN een centrale positie toedicht in de internationale rechtsorde. Het gaat dan wel om een internationale rechtsorde in Chinese stijl, en dat is een heel andere rechtsorde dan waar het Westen voor staat. China benadrukt steeds vaker en steeds explicieter dat de VN de ware wil van de wereld vertegenwoordigen, niet de VS of het Westen in ruimere zin.

China ziet in de VN een goede mogelijkheid om de eigen standpunten en principes internationaal te legitimeren door grote groepen landen achter zich te verzamelen. Want in de VN hebben alle landen hetzelfde stemrecht, of ze nu machtig en rijk zijn of arm en onderontwikkeld.

China richt zich niet alleen op ideologische bondgenoten als Rusland, Cuba en Noord-Korea, maar ook op landen die bereid zijn om standpunten die voor China van groot belang zijn te ondersteunen in ruil voor economische bijstand. De VS, Japan en Europa hebben lang niet altijd concrete hulp of handelsstromen in de aanbieding die voor die landen net zo aantrekkelijk zijn.

China is behoorlijk succesvol met zijn aanpak. Zo kwam het land in juli 2019 met een brief, aan de Hoge Commissaris, ondertekend door vijftig landen, waarin die landen hun bewondering en steun uitspreken voor het Chinese beleid in Xinjiang. De brief was een reactie op een eerdere brief van 22 landen die juist hun afkeuring voor datzelfde beleid uitspraken.