Het Westen wil in New York het Zuiden overtuigen van Ruslands zonden

Terwijl de leiding van de wereld en het neusje van het diplomatieke corps op één oor lagen in New York, kondigde de Russische president Vladimir Poetin woensdagochtend een gedeeltelijke militaire mobilisatie van de Russische bevolking af. In een televisietoespraak beschuldigde Poetin „het Westen” ervan het Oekraïense volk tot „kanonnenvoer” te hebben gemaakt. Hij is dit jaar niet aanwezig bij de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, die deze week wordt gehouden in New York.

Lees ook Met gedeeltelijke mobilisatie wordt angst van Russen werkelijkheid

Wakkere westerse politici reageerden woensdagochtend bezorgd op de mobilisatie. Volgens premier Mark Rutte is Poetin „in paniek”. Dit maakt hem volgens Rutte echter „niet per se gevaarlijker”. De Britse defensieminister Ben Wallace zei dat de acties van Poetin laten zien dat „zijn plan in Oekraïne faalt”. De Duitse vice-kanselier Robert Habeck noemde de gedeeltelijke mobilisatie „weer een slechte en verkeerde stap van Rusland”. Volgens de Tsjechische premier Petr Fiala poogt Rusland de oorlog „verder te laten escaleren”.

Dinsdag hing de dreiging van mobilisatie al in de lucht, toen bekend werd dat deze week in de Oekraïense regio’s Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja gestemd zal worden over toetreding tot Rusland.

Ook de referenda werden door westerse wereldleiders onmiddellijk afgekeurd. Vanuit New York noemde de Duitse bondskanselier Olaf Scholz het „schijnreferenda”, president Emmanuel Macron van Frankrijk sprak van een „provocatie”. Ook secretaris-generaal van de NAVO Jens Stoltenberg zag in de plannen „een nieuwe escalatie” door Poetin. Het Witte Huis verwierp de referenda „ondubbelzinnig”.

‘Wie zwijgt is medeplichtig’

De vraag is nu of deze beide ontwikkelingen invloed zullen hebben op de positie van Rusland op het wereldtoneel, en op landen die tot dusverre een neutrale positie innamen.

De Westerse anti-Ruslandcoalitie was juist deze week naar de Verenigde Naties getogen met een missie: hoe krijgen we méér landen aan onze kant in het streven Oekraïne te steunen en Rusland te isoleren? Het westerse diplomatieke offensief moet tegenwicht bieden aan het opvallend populaire Russische narratief dat westerse sancties arme landen in een drievoudige crisis hebben gestort.

„Het is niet alleen Oekraïne dat lijdt onder deze oorlog” zei EU-buitenlandchef Josep Borrell dinsdag na afloop van een vergadering van EU-ministers in New York. „De Oekraïense bevolking wordt bestookt met raketten en geweren, de rest van de wereld wordt geraakt door hoge energieprijzen, voedselschaarste en economische problemen. De oorlog raakt iedereen en dat willen we hier in New York uitleggen”.

Lees ook Diplomatie is in New York weer ‘contactsport’ – maar omgang met Russen is heikel

Een groot deel van de VN-leden, voornamelijk armere landen in Azië, Afrika en het Midden-Oosten, wil in het gevecht tussen Poetin en het Westen liefst neutraal blijven. Rusland weet dat en doet er alles aan zoveel mogelijk landen uit het westerse kamp te houden.

Het Westen probeert nu terrein te winnen met een viervoudige strategie. Met een eigen verhaal. Met, altijd een effectief middel, geld. Met meer aandacht voor de gevolgen van de oorlog. En met, hier en daar, een paar scherpe woorden.

De ene na de andere westerse leider wijst er in New York op dat Poetin met zijn oorlog het VN Handvest heeft overtreden. Laat je zo’n schending onbestraft, dan open je de weg naar een wereld waar annexatie-oorlogen vaker voorkomen. Het is dus in ieders belang – ook in het belang van landen die liever neutraal blijven – dat de internationale normen intact blijven. De boodschap aan de leiders in de ‘Global South’ is helder: voordat je het weet is jouw land aan de beurt.

Het is in ieders belang dat de internationale normen intact blijven. Voordat je het weet is jouw land aan de beurt

Daarnaast onderstreepte het Westen dat het wel degelijk oog heeft voor problemen buiten Oekraïne. Zo belegden de VS en de EU met de Afrikaanse Unie in de marge van de Algemene Vergadering een speciale bijeenkomst over de voedselcrisis. De voorzitter van de Europese Raad Charles Michel onderstreepte op die top dat de EU de voedselschaarste, die 200 miljoen mensen treft, te lijf wil gaan met een fonds van bijna 8 miljard euro.

De Franse president Emmanuel Macron las landen die neutraal willen blijven de les. „Ze hebben het mis, ze maken een historische fout”, zei hij. „Wie vandaag zwijgt is als het ware medeplichtig aan een nieuw imperialisme”.

‘Oekraïnemoeheid’

Meteen na de inval in februari hebben westerse landen het VN-debat over Oekraïne overgeheveld van de Veiligheidsraad, waar Rusland een veto heeft, naar de Algemene Vergadering, waar elk land een stem heeft. Op de avond van de aanval was het failliet van de V-raad schrijnend ten tonele gevoerd: terwijl de gevechten al waren begonnen zat de raad nog bijeen om een laatste beroep op Poetin te doen van geweld af te zien. De vergadering werd geleid door Rusland.

Aanvankelijk ging de Algemene Vergadering voortvarend te werk. De oorlog werd veroordeeld, Rusland werd uit de Mensenrechtenraad gezet. Het optreden van de vergadering had weliswaar geen direct effect op de oorlog, maar het activisme was opvallend voor een orgaan met 193 leden dat weinig bevoegdheden heeft.

Al na een paar weken maakten westerse diplomaten gewag van ,,Oekraïnemoeheid”. Veel landen in Afrika, Azië en het Midden-Oosten hebben weliswaar sympathie voor Oekraïne maar willen niet bij herhaling tegen Moskou optreden. Dat heeft verschillende redenen. Een aantal landen is Rusland nog steeds dankbaar voor de steun tijdens de bevrijdingsstrijd. Sommige landen hebben economisch belang bij een goede band met Rusland en sommige voelen zich ronduit geïntimideerd door Moskou.

Wie tegen Moskou is, is niet automatisch vóór het Westen. „In veel landen ontstond de indruk dat het Westen alleen maar gaf om Oekraïne en de rest van problemen in de wereld uit het oog verloor”, zegt VN-expert Richard Gowan van de International Crisis Group. Het westerse optreden was ook niet altijd even subtiel. „Sommige westerse diplomaten eisten op hoge poten steun voor hun Oekraïne-koers, terwijl ze geen oog hadden voor de problemen die de oorlog veroorzaakte op het gebied van voedsel en energie.”

In de Global South valt het bovendien slecht dat er miljarden naar Oekraïne gaan, terwijl westerse landen beloften over klimaat niet nakomen. En in arme landen is men ook niet vergeten dat de coronavaccins eerst naar de rijke landen gingen. „De Global South zegt: put your money where your mouth is”, aldus een diplomaat.

Propaganda

Rusland voedt de onvrede met het Westen waar het maar kan. De voedselschaarste, de economische malaise en de energiecrisis waar de wereld mee kampt zijn veroorzaakt door sancties van het Westen, beweert Moskou keer op keer.

„We moeten voortdurend tegenwicht bieden aan de propaganda van Rusland en zijn misleidende narratief”, zei EU-buitenlandchef Borrell. En hij prikte meteen een paar Russische mythes door. De graandeal, die de export van Oekraïense tarwe weer mogelijk maakte, heeft al geleid tot een daling van de prijs. Twee derde van de Oekraïense export is terecht gekomen in arme landen en niet blijven hangen in het rijke Westen. De westerse sancties zijn gericht op de Russische oorlogseconomie. De EU verhindert op geen enkele wijze de export van meststoffen uit Rusland naar landen buiten de Unie.

„We blijven aan onze partners in Azië, Afrika en Latijns-Amerika uitleggen wie de ware boosdoener is en we zullen laten zien dat de Europese Unie crises in andere delen van de wereld niet vergeet. Het is voor ons geen keuze tussen Oekraïne en de rest van de wereld. Dat is wat we deze week doen.”