Het schrijnend arme Oost-Congo wordt langzaam maar zeker ontdaan van zijn goud

De wederopstanding van rebellengroep M23 zorgt voor nieuwe spanningen in een van Afrika’s meest instabiele regio’s van de afgelopen 25 jaar. Onlangs heeft de Congolese rebellenbeweging strategische stadjes ingenomen langs de grens met Oeganda en Rwanda. Tienduizenden burgers zijn op de vlucht geslagen en er vinden uiterst wrede slachtpartijen plaats. Uit onvrede bestormden woedende Congolezen maandag het hoofdkwartier van de VN-vredestroepen in de oostelijke stad Goma, waarbij zeker twaalf Congolezen werden gedood door blauwhelmen. Drie VN-medewerkers werden doodgeschoten door demonstranten.

„Ik vrees voor een escalatie”, zegt Nelleke van de Walle, hoofd van het project Grote Meren van de Internationale Crisisgroep, een denktank voor vredeszaken in Nairobi. „Het zou ertoe kunnen leiden dat de Rwandese president Paul Kagame troepen Congo instuurt.” Bintou Keita, hoofd van de VN-operatie van achttienduizend man in Congo, waarschuwde de VN-Veiligheidsraad vorige maand al dat M23 steeds meer opereert als een professioneel leger, wat zou kunnen wijzen op buitenlandse steun voor de groep. „Ik hoor vanuit het gebied dat M23 steeds meer geavanceerde wapens ontvangt”, zegt Van de Walle.

Congo is vier keer zo groot als Frankrijk, maar heeft minder verharde wegen dan Luxemburg. De 90 miljoen Congolezen zijn schrijnend arm – slechts een op de zeven verdient meer dan 1,25 euro per dag – en de helft is jonger dan veertien. Het leger is corrupt, in het oosten zitten meer dan honderd milities, en buurlanden zijn hebberig.

Voor zowel Rwanda als Oeganda is goud de afgelopen jaren het belangrijkste exportproduct geworden, terwijl beide landen eigenlijk geen goudvoorraden hebben

Nelleke van de Walle projectleider Internationale Crisisgroep

Tegelijk kent Congo een grote rijkdom aan grondstoffen. Het wordt echter leeggeplunderd door zakenlui, politici en krijgsheren. Ongeveer 90 procent van het Congolese goud wordt naar buurlanden gesmokkeld. „Voor zowel Rwanda als Oeganda is goud de afgelopen jaren het belangrijkste exportproduct geworden, terwijl beide landen eigenlijk geen goudvoorraden hebben. Iedereen weet dat het goud uit Congo komt”, zegt Van der Walle.

Antagonisme tussen de hanige presidenten Kagame van Rwanda en Yoweri Museveni van Oeganda deed vaak conflicten ontvlammen in het gebied: ieder probeert er zijn hegemonie te vestigen. M23 was altijd de handlanger van Rwanda in Congo, en soms ook van Oeganda. De groep verdedigde de belangen van de Tutsi’s in Congo en nam in 2012 kort de regionale hoofdstad Goma in, tot M23 door VN-soldaten werd verdreven en zich terugtrok in de beide buurlanden. In november liet M23 plots weer van zich horen, toen het een legerkamp aanviel en een VN-helikopter neerhaalde.

Lees ook dit onderzoeksverhaal uit 2021: Hoe een bank uit het arme Congo fout geld uit de hele wereld aantrekt

Van de Walle noemt er nog een: „Tshisekedi liet in november duizenden Oegandese regeringssoldaten toe tot Oost-Congo om een andere rebellengroep te bestrijden, de Geallieerde Democratische Strijdkrachten (ADF). Rwanda voelt zich gemarginaliseerd, het wil voorkomen dat Oeganda te veel invloed krijgt en greep daarom terug op zijn oude partner, M23.”

Oeganda begon vorig jaar met het opzetten van een wegennetwerk in Oost-Congo om handelsroutes te openen. Het richtte het bedrijf Dott Services op, waarin Salim Saleh, de broer van president Museveni, aandelen bezit. President Kagame stelt dat de Oegandese militaire interventie dat het niet zozeer het ADF bestrijdt, maar bescherming geeft aan Dott Services.

Rwandese genocide

In de provincie Ituri onderscheiden het ADF, met vermeende banden met de Islamitische Staat, en de etnische militie Codeco zich door extreme misdaden tegen de bevolking. „Het ADF viel vorige week een kraamkliniek aan waarbij het zwangere vrouwen doodde en in brand stak. Er bestaat een ongekende wreedheid in Oost-Congo. En het gaat maar door.”

Ook oude demonen van de Rwandese genocide van 1994 steken weer de kop op. „Kagame zegt dat M23 wordt bevochten door het Congolese leger, in samenwerking met het FDLR. Dat bestaat uit Rwandezen die na 1994 naar Congo uitweken omdat ze een aandeel hadden in de genocide. En ik begrijp dat zich inderdaad FDLR-leden in kampen in Congo bevinden om te vechten tegen M23.”

Dit artikel is op 27 juli 2022 geactualiseerd met de laatste cijfers van het aantal doden