Het rode huisje bij de afvalberg? Opgeslokt

Met zwarte rubberen laarzen en in zijn gele hesje stampt bioloog Kim Pless Schmidt door de modder. Over de geknakte bomen en de hopen aarde. Verderop steekt iets glimmends uit de modder, het valt nauwelijks op totdat Schmidt het aanwijst. „We staan nu op de autoweg”, legt hij uit. „Dit was de vangrail.”

In december begon zes miljoen ton vervuilde grond van Nordic Waste, een Deens saneringsbedrijf, plotseling naar beneden te schuiven. Met een tempo van negen meter per dag schoof de aarde vanaf een heuvel richting het lager gelegen Ølst, een dorp met honderd inwoners ten zuiden van Randers in Jutland. Inmiddels heeft Nordic Waste zichzelf failliet verklaard, en de Deense overheid opgezadeld met deze crisis. In Ølst zijn ze woedend.

„We weten niet waar we staan, wat er gaat gebeuren”, zegt inwoner Jan Kristian Jensen, in het dagelijks leven projectmanager. „Sommige mensen willen vertrekken uit het dorp, maar we kunnen onze huizen niet verkopen zonder enorme verliezen te lijden. Niemand wil wonen in een dorp dat mogelijk begraven wordt, of waar de bodem vergiftigd is.”

Het miezert en het waait. Bioloog Schmidt veegt regelmatig de haren uit zijn gezicht, maar zijn donkerbruine krullen blijven op zijn voorhoofd plakken. „De grond waar we nu op staan, is zwaar vervuild”, zegt hij. „Met zware metalen, olie, PFAS en de hormoon verstorende stof PFOS.” Zo’n vijf jaar geleden bruisten de beekjes van Ølst nog van het leven. Dat is nu anders, zegt Schmidt, die een jaar geleden al onderzoek deed naar het ecosysteem in de nabijgelegen rivier Alling Å, nadat burgers, natuurliefhebbers, vissers en lokale politici aan de bel hadden getrokken.

Schmidt concludeerde dat verschillende soorten kleine dieren ontbraken die te vinden zouden moeten zijn in de rivier, die uitmondt in de zee. Stroomafwaarts waren verschillende diersoorten, zoals zoetwater garnalen, steenvliegen en schaaldieren, verdwenen. „Ze verdwijnen meestal als er sprake is van verontreiniging met zware metalen”.

Olieboringen

In 2018 begon Nordic Waste hier met het opslaan van vervuilde grond, afkomstig van olieboringen en tankstations, maar ook bodem- en vliegas. Het idee: de grond saneren en de bruikbare resten vervolgens verkopen. ‘Wij geven de aarde nieuw leven’, luidde de slogan van het bedrijf. Maar vanaf dag één waren er zorgen, merkt de lokale journalist Mads Otte; hij werd regelmatig gebeld door dorpelingen die bang waren dat het bedrijf onvoldoende controle had over het gebied.

In december vorig jaar stond de telefoon zelfs roodgloeiend. En het waren ditmaal niet alleen dorpelingen die de journalist van TV2 Østjylland belden. Ook medewerkers van Nordic Waste meldden zich, anoniem. „Ze zeiden dat ze de berg niet meer onder controle hadden”, zegt Otte. „Volgens sommigen was het een kwestie van tijd voordat zich een gigantische milieuramp zou voltrekken.”

De berg zwaar vervuilde grond die Nordic Waste bij Ølst opsloeg, is gaan schuiven. Zonder maatregelen dreigt het dorp onder vijf meter giftige aarde te verdwijnen.

Dorpeling Jensen rijdt dagelijks langs de berg naar zijn werk, al veertien jaar lang. Afgelopen december viel het hem tijdens een van die ritjes opeens op: de berg voelde veel groter en dreigender dan anders. Vooral het kleine rode huisje op de heuvel leek bijna te worden opgeslokt. Op 16 december reed Otte met zijn gezin naar Ølst voor een kerstfeest. De belangrijkste weg bleek te zijn afgesloten. „Ze zeiden dat de weg te gevaarlijk was geworden. Toen wist ik: er is iets groots aan de hand.”

De politie meldde dezelfde dag dat de situatie door aardverschuivingen „kritiek” was. Nordic Waste probeerde de lawine met graafmachines tegen te houden. Dat bleek geen gemakkelijke klus, en drie dagen later staakte Nordic Waste de operatie. Het bedrijf verliet het gebied en droeg de verantwoordelijkheid over aan de gemeente Randers.

Satellietbeelden

Nordic Waste ontkende schuld. De aardverschuivingen waren een „onvermijdelijk natuurverschijnsel”. Door hevige regenval in 2023 zou de klei onder de grond zó glad zijn geworden dat de aarde is gaan schuiven. Kort daarop concludeerde een onderzoek in opdracht van het Deense ministerie van Klimaat op basis van satellietbeelden echter dat „de aardverschuiving het gevolg is van het dumpen van aarde, en niet beschreven kan worden als een natuurverschijnsel”. Er is simpelweg te veel grond op het terrein gestort.

De gemeente nam drastische maatregelen. De nabijgelegen rivier werd omgeleid, en er werden enorme hoeveelheden grond verplaatst om vervuiling te voorkomen. Bij gebouwen die bedolven dreigden te raken, werden graafmachines neergezet, maar tegen de verschuivende aarde viel niet op te graven. Bijna alle gebouwen in directe nabijheid van de afvalhoop zijn inmiddels bedolven. Ook het rode huisje is weg. Eén pand steekt nog boven de ravage uit: het hoofdgebouw van Nordic Waste, met daarbovenop het bedrijfslogo.

Zonder passende maatregelen zal Ølst onder vijf meter vervuilde aarde verdwijnen, concludeerde een rapport op 16 januari. Die ramp kan wel worden voorkomen, maar deze operatie zal vijf jaar duren en omgerekend 300 miljoen euro kosten. Drie dagen later vroeg Nordic Waste faillissement aan.

Rijkste Deen

De woede bereikte een kookpunt, met name omdat de grootste aandeelhouder van Nordic Waste, Torben Ostergaard-Nielsen, de op vijf na rijkste persoon van Denemarken is. Toen bekend wordt dat Ostergaard-Nielsen, wiens netto vermogen wordt geschat op zo’n 7 miljard euro, als een van de schuldeisers in aanmerking komt om geld terug te krijgen van het bedrijf, barstte een mediastorm uit.

De gemeente Randers ging diep door het stof; die zou Nordic Waste slecht hebben gecontroleerd en signalen dat er al sinds 2021 kleine aardverschuivingen in het gebied waren gemeten niet hebben opgepikt.

Inwoners vragen zich inmiddels ook af wát er nou precies hun kant op komt. Ouders worden opgeroepen hun kinderen niet in de buurt te laten spelen. „Je moet voorkomen dat je in contact komt met de grond, geen groenten verbouwen, en als je daar hebt gelopen moet je je schoenen uitdoen voordat je naar binnen gaat”, vertelt Mette Christophersen, van Ramboll, het grootste milieuadviesbureau van Denemarken.

Eind januari wordt ontdekt dat de verontreiniging ernstiger is dan gedacht, 45 procent van de bodemmonsters bevat koolwaterstoffen. „Dat zijn aardolieproducten”, zegt Christophersen. „Het kost meer geld om schoon te maken dan slechts licht verontreinigde grond.”

Onlangs meldde de gemeente dat de situatie ‘stabiel’ is. Het tempo van de aardverschuiving is van negen meter per dag naar één meter per vier à vijf dagen gegaan. Voor de dorpelingen is er psychologische hulp, extra gezondheidszorg en een ‘gezondheidsbus’. Maar voor Jensen is de hulp te laat en niet toereikend. Hij wil maar één ding: „Vrijgelaten worden uit deze gevangenis.”

Delen Mail de redactie