Het portret met de ‘te grote oren’

Er was eens een arme schilder… Dit verhaal over een afgewezen portret leest als een somber sprookje, zoals de kunstcriticus Rudy Hodel het in het Fries eens omschreef: „It lest as in swart mearke: der wie ris in earme skilder…”.

Die arme schilder was Sjoerd de Vries, begonnen als huisschilder, geëindigd als gewaardeerd Fries kunstenaar. Hij is in 2020 in Leeuwarden overleden, 78 jaar oud. De Vries was een kunstenaar die zijn landschappen en portretten schilderde en kerfde in karton, waarvoor hij oude boekomslagen gebruikte, van boeken die nog met beenderlijm gelijmd waren. Zijn sobere Friese landschappen, met messneden als rijen van rietstengels zijn nog steeds bekend.

Eén portret van hem is berucht. Dat is het portret dat hij in 1971 schilderde van Leeuwardens langstzittende naoorlogse burgemeester, mr. A. van der Meulen. Het begon vol goede bedoelingen. Om de arme schilder te steunen, kreeg De Vries opdracht via de steunregeling voor kunstenaars uit die tijd, de BKR, om drie nog levende Leeuwarder oud-burgemeesters te portretteren. Die konden in het gemeentehuis opgehangen worden.

De eis: dat het portret tot 10 jaar na zijn dood niet publiekelijk getoond zou worden

De Vries kweet zich schilderend en snijdend in karton van zijn taak, en twee van de drie geportretteerden waren tevreden. Zo niet mr. A. van der Meulen. Hij vond zijn oren te groot, hij loensde, zijn haar klopte niet, kortom, zo schreef de gekwelde geportretteerde: „De afbeelding is niet overeenkomstig de werkelijkheid, in het bijzonder het onderste gedeelte van het gezicht; de oren zijn te groot; de haarkleur is afwijkend.”

Van der Meulen vroeg de kunstenaar het schilderij aan te passen. Die weigerde. En de oud-burgemeester, jurist, stapte naar de rechter. Met een beroep op het portretrecht eiste hij dat het geschilderde portret tot 10 jaar na zijn dood niet publiekelijk getoond mocht worden. Dat recht heb je, volgens artikel 20 van de Auteurswet, als het gaat om een in jouw opdracht gemaakt portret. De rechter gaf Van der Meulen gelijk.

Want al was de oud-burgemeester niet strikt genomen de opdrachtgever, het schilderij was toch voor hem, bedoeld als eerbetoon. Het schilderij ging in een depot in het Fries Museum. Tot chagrijn van de kunstenaar, die het portret inclusief oren „charmant” vond, zoals hij later in NRC zei.

Toen Van der Meulen in 1993 overleed, wilde De Vries, die zich als onbenul weggezet voelde, het schilderij exposeren. Maar de weduwe van de burgemeester stak daar een stokje voor. Weer volgden rechtszaken, de scheldende schilder werd uit de rechtszaal gezet.

Pas in 2003 mocht het portret, dat alleszins lijkt, weer getoond worden. Tot vreugde van de kunstenaar. Het hangt nu in de permanente opstelling van het Historisch Centrum Leeuwarden, bij de twee andere burgemeestersportretten die De Vries maakte.

Volgens journalist Martin van Amerongen was de kunstenaar de oud-burgemeester op diens oude dag nog één keer tegengekomen in Leeuwarden. Dat ging zo, volgens Van Amerongen: „‘Dag meneer Van der Meulen, kent u mij nog?’ vroeg de kunstenaar. ‘Nee, neem me niet kwalijk, ik ben niet zo goed in gezichten’, antwoordde de ex-magistraat.”