Gelijk met de miljardenwinsten groeit ook de kritiek

8,2 miljard dollar winst voor BP. 19,7 miljard dollar voor Exxon Mobil. 9,5 miljard dollar voor Shell. 12,6 miljard voor Chevron. 9,9 miljard voor Total. En – baas boven baas – 42 miljard dollar nettowinst voor Saudi Aramco.

Waar in heel Europa huishoudens geconfronteerd worden met ongekend hoge energierekeningen, en bedrijven door de extreme energieprijzen hun productie noodgedwongen terugschroeven of zelfs stilleggen, boeken de grootste olie- en gasbedrijven van de wereld juist ongekende winsten.

Uit de kwartaalcijfers die de bedrijven de afgelopen dagen presenteerden, blijkt dat geen record meer heilig is. Shell en het Amerikaanse Chevron rapporteerden vorige week de op een na hoogste kwartaalwinsten in hun geschiedenis – het kwartaal ervoor waren die het allerhoogst. Het Britse BP, dat zijn cijfers dinsdag bekendmaakte, ligt op koers voor een van zijn meest winstgevende jaren ooit. En Exxon Mobils kwartaalwinst evenaarde vorige week bijna die van Apple, ’s werelds meest waardevolle bedrijf (in beurswaarde).

In alle gevallen waren de winsten nog hoger dan kenners vooraf hadden verwacht. Volgens het Internationaal Energieagentschap (IEA) koersen de vijf grootste oliebedrijven ter wereld dit jaar tezamen af op een astronomische winst van 4.000 miljard dollar – een verdubbeling ten opzichte van de gemiddelde gezamenlijke winst in de afgelopen vijf jaar en een niet eerder gezien niveau.

En dat allemaal ‘dankzij’ de oorlog in Oekraïne. Nadat het Westen Rusland met sancties bestrafte voor diens invasie van zijn buurland, en Moskou in reactie de gaskraan naar Europa dichtdraaide, explodeerde de gasprijs (al daalt die inmiddels weer). En daar profiteren de olie- en gasreuzen van. De gasafdeling van BP boekte afgelopen kwartaal in haar eentje een winst van 6,2 miljard dollar. En dat terwijl deze zomer nog een belangrijke fabriek van BP in de Verenigde Staten waar vloeibaar gas wordt geproduceerd stil kwam te leggen als gevolg van een brand.

Maatschappelijke kritiek

Wat de bedrijven met al dat geld doen? Een fiks deel vloeit terug naar de aandeelhouders. Alle bedrijven kochten de afgelopen maanden voor miljarden dollars aan aandelen in, waardoor de winst per aandeel voor beleggers ‘als vanzelf’ stijgt. BP koopt komend kwartaal voor nog eens 2,5 miljard dollar aandelen in, waarmee de totale inkoop dit jaar uitkomt op 8,5 miljard dollar. Shell koopt alles bij elkaar dit jaar voor 18,5 miljard dollar aandelen in. Ook verhogen de bedrijven vaak hun dividenduitkeringen aan beleggers. Shell heeft vorige week het dividend per aandeel met 15 procent opgekrikt.

Een aanzienlijk kleinere som wordt geïnvesteerd in de ‘verduurzaming’ van de bedrijven. De investeringen in schonere energiebronnen blijven bij alle bedrijven zwaar achter bij die in fossiele energiebronnen. Volgens het IEA betreft slechts 5 procent van alle zogeheten kapitaaluitgaven momenteel investeringen in schone energie. De enorme financiële meevallers zijn volgens het agentschap juist een „een eens-in-een-generatie kans” voor de fossiele bedrijven om hun investeringen meer te „diversifiëren”.

Met de winst groeit ook de maatschappelijke kritiek. In de Verenigde Staten beschuldigde president Joe Biden de olie- en gasbedrijven er maandag van rijk te worden over de ruggen van oorlogsslachtoffers in Oekraïne. Hij noemde de megawinsten „schandelijk” en dreigde met het invoeren van een belasting op ‘excessieve’ winsten, als bedrijven niet snel meer gingen doen om hun productie op te voeren, en zo hun steentje bijdragen aan het normaliseren van de energieprijzen. Biden ligt in eigen land politiek onder vuur als gevolg van de hoge benzineprijzen. Volgende week zijn er belangrijke verkiezingen voor het Congres. Of die extra winstbelasting er ooit komt, is zeer twijfelachtig. Maar, fulmineerde Biden maandag: „In tijden van oorlog heeft elk bedrijf dat zulke meevallers heeft de verantwoordelijkheid om verder te kijken dan het beperkte eigenbelang van zijn bestuurders en aandeelhouders.”

In het Verenigd Koninkrijk heeft de vorige premier Boris Johnson in mei zo’n windfall tax ingevoerd. In andere Europese landen wordt er nu aan gewerkt. Zij vrezen dat de hoge energieprijzen, via stijgende inflatie en vervolgens renteverhogingen om die inflatie weer te bestrijden, een zware recessie gaan uitlokken. Het Nederlandse kabinet kondigde dinsdag aan dat ‘fossiele’ energiebedrijven met terugwerkende kracht over 2022 een ‘solidariteitsbijdrage’ moeten gaan betalen, waarmee de „grote winsten” die de energiebedrijven afgelopen jaar hebben gemaakt worden afgeroomd. De opbrengst daarvan, naar schatting 3,2 miljard euro, zal mede worden gebruikt om het prijsplafond te bekostigen dat de regering eerder heeft aangekondigd om de hoge energieprijzen voor consumenten te dempen.

Niet even enthousiast

De olie- en gasbedrijven zijn niet even enthousiast over die belastingen. Bij Shell lijken ze langzaam te wennen aan het idee – bij de presentatie van de kwartaalcijfers vorige week was vertrekkend topman Ben van Beurden ineens mild, waar een kwartaal eerder een andere bestuurder nog waarschuwde dat investeringen in gevaar konden komen. Ook BP zei dinsdag braaf zijn deel bij te dragen aan de Britse ‘meevallerbelasting’ – 800 miljoen dollar in totaal dit jaar naar verwachting van het bedrijf. De financieel directeur van BP wees er daarbij wel nog even op dat BP Europa juist enorm had geholpen in de energiecrisis. De afgelopen twaalf maanden had het bedrijf 125 scheepsladingen vloeibaar gas (lng) richting Europa vervoerd, 60 procent meer dan in „normale” jaren, waarmee het continent het wegvallende Russische gas kon vervangen en zijn voorraden voor komende winter kon vullen.

Maar Exxon Mobil uitte weer snoeiharde kritiek. Bestuursvoorzitter Darren Woods zei vorige week: „Er is in de VS debat of onze industrie niet een deel van haar winsten moet laten terugvloeien naar het Amerikaanse volk. Maar dat is natuurlijk exact wat wij doen: via dividenduitkeringen.” De Amerikaanse branchevereniging voor olie- en gasbedrijven noemde Bidens uitlatingen „campagneretoriek” en waarschuwde voor averechtse effecten. De investeringen om de productie op te schroeven zouden zo juist in gevaar komen.

Shell heeft overigens nog niets bijgedragen aan de Britse belasting. Het bedrijf zei vorige week dat het zoveel kapitaaluitgaven heeft gedaan rond de exploitatie van nieuwe en het ontmantelen van oude gas- en olievelden in de Noordzee dat er onvoldoende winst overbleef om de belasting over te betalen. Dat was keurig volgens de regels, aldus het concern.