Geheime betaling en een ‘angstcultuur’ bij tandartsenclub KNMT

Binnen de landelijke tandartsenvereniging is bonje ontstaan. Dat heeft te maken met een geheime premie van zeker 340.000 euro die werd uitgekeerd aan een van de medewerkers op het hoofdkantoor. De beroepsorganisatie, waar verreweg de meeste tandartsen lid van zijn, keerde een zogenaamde ‘blijfpremie’ uit. Dat is uitzonderlijk: bindingspremies komen doorgaans alleen voor in het topvoetbal of bij cruciale professionals in grote bedrijven bij een overnameproces, niet bij een beroepsvereniging in de zorgsector. In een WhatsApp-bericht aan een van de leden van de KNMT, ingezien door NRC, bevestigt directeur Erik Markus de beloning en de hoogte daarvan.

Het bedrag werd van 2018 tot en met 2021 in delen uitgekeerd. In 2017 was een reorganisatie van de KNMT (Koninklijke Nederlandse Maatschappij tot bevordering der Tandheelkunde) aanstaande waarbij functies kwamen te vervallen en werknemers konden solliciteren op nieuwe functies. Mensen die door de reorganisatie moesten vertrekken ontvingen een ontslagvergoeding. Maar de betreffende medewerker blééf – hij werd zelfs gepromoveerd tot plaatsvervangend secretaris en directeur economische zaken, en is dat nog steeds. Zijn ontslagvergoeding werd omgezet in de blijfpremie. Dat was in strijd met de bestaande regelingen: in het sociaal plan dat de KNMT opstelde voor de reorganisatie staat nadrukkelijk dat werknemers geen aanspraak kunnen maken op de vergoeding als zij toch blijven. De KNMT wil niet zeggen hoeveel mensen wél ontslagen werden – en gebruikmaakten van de ontslagregeling – maar ingewijden spreken van ongeveer twintig.

Een oud- medewerker vertelt hoe zijn werk „continu werd afgekraakt” door zijn leidinggevende

De ophef over de blijfpremie komt op een toch al onrustig moment binnen de organisatie: eerder was al onvrede ontstaan over een angstcultuur, pestgedrag en racisme. Dat zeggen vijf betrokkenen tegen NRC, en ook de KNMT zelf zegt in een reactie dat het bestuur signalen ontving dat de samenwerking „niet altijd vlekkeloos verliep”. Het is daarom een onderzoek begonnen naar onder meer „de door medewerkers ervaren sociale veiligheid”. Sinds 2016 liepen al drie andere onderzoeken naar de werkcultuur. Uit zeker één daarvan bleek dat er een ‘angstcultuur’ heerst. Wel zegt de KNMT dat er bij de externe vertrouwenspersoon, die er sinds 2006 is, nooit meldingen van incidenten zijn binnengekomen. Het vierde onderzoek loopt op dit moment.

Genegeerd en buitengesloten

Naar tandartsen van Marokkaanse komaf zou volgens betrokkenen verwezen worden met „de hoofddoekjes”. Vrouwen zou gevraagd worden „lippenstift en een korter rokje te dragen”. Sommige medewerkers zouden genegeerd en buitengesloten worden, totdat zij via de achterdeur vertrokken. In de toren op bedrijventerrein Papendorp in Utrecht, waar het kantoor van de vereniging huist, zou sprake zijn van een „verziekte” werkcultuur.

Lees ook dit opiniestuk over de mondzorg: Geen quick fix voor acute problemen in mondzorg

Een oud-medewerker vertelt hoe zijn werk „continu werd afgekraakt” door zijn leidinggevende, ook presentaties of stukken die diezelfde leidinggevende vervolgens bij het bestuur presenteerde als zijn eigen werk. Toen hij na enige aarzeling besloot de pesterijen niet langer naast zich neer te leggen en de directeur in te lichten, werd het enkel erger. Hij werd „volledig buitengesloten”, mocht niet meer aanschuiven bij overleggen en afspraken werden uit zijn agenda verwijderd. De werksituatie maakte hem angstig, hij vertrok in november met een burn-out en volgt inmiddels traumatherapie om de gebeurtenissen te kunnen verwerken. „Ik ben gewoon weggepest. Waarom doe je mensen dat aan?”

Ook andere voormalig medewerkers spreken van „pesterijtjes”, een „verziekte bedrijfscultuur” en valse beschuldigingen aan het adres van vragenstellers. „Het is bizar hoe ver mensen kunnen gaan in de dingen die ze tegen je zeggen. Het was een heel vijandige omgeving.” Specifieke voorbeelden hebben zij vanwege herleidbaarheid liever niet in de krant. Kritiek wordt binnen de KNMT niet gewaardeerd, zegt een van hen: „Je mag je binnen de KNMT nergens tegen uitspreken – het zwijgen wordt je opgelegd.”

Sommigen waren zelf niet het mikpunt van spot of hoon, maar zagen hoe het collega’s ten deel viel. Vier betrokkenen vertellen afzonderlijk van elkaar over een vrouwelijke medewerker die werd weggepest door de directeur en de manager personeelszaken. Ze werd door hen genegeerd, er werd over haar geroddeld, ze kreeg in bijzijn van collega’s op de werkvloer opmerkingen over haar uiterlijk of kleding (te hoge hakken, te chic) en uiteindelijk vertrok ze. „Het was alsof ze niets goed kon doen”, zegt een betrokkene. „Iedereen heeft gezien hoe de situatie voor haar onwerkbaar werd gemaakt”, zegt een ander. De vrouw in kwestie wilde niet met NRC spreken.

Het verhaal over de „exorbitante” blijfpremie zong „in de kroeg” al langer rond, zegt een betrokkene

Vrijwel geen van de betrokkenen die NRC sprak, wil met naam in de media, omdat de kwestie binnen de KNMT gevoelig ligt en zij daar als tandartsen of anderszins betrokkenen van afhankelijk zijn, bijvoorbeeld voor hun bijscholing of klachtenregeling. Hun namen zijn bij de redactie bekend.

Het verhaal over de „exorbitante” blijfpremie zong „in de kroeg” al langer rond, zegt een betrokkene. In jaarstukken uit 2018 staat dat een ‘blijfpremie’ voor aanvullende personeelskosten zorgde, maar zonder vermelding van een bedrag. Vanaf dat jaar deed de KNMT jaarlijks afschrijvingen van meerdere tonnen onder het kopje „voorziening reorganisatie”, waar dus ook daadwerkelijke ontslagregelingen onder vielen. Toen de KNMT in 2022 fuseerde met de Associatie Nederlandse Tandartsen, de andere beroepsvereniging, stopten de betalingen.

De premie werd toegezegd door directeur Erik Markus en toenmalig penningmeester en bestuurslid Henk Donker. Volgens Donker is er „destijds gewoon een regeling getroffen waar de medewerker recht op had”. „Andere beweringen zijn laster en bezorgen u een proces aan uw broek”, zegt hij tegen de verslaggever. De persoon die volgens hem de informatie aan NRC heeft gegeven, noemt hij een „niet-Nederlander die de cultuur hier gewoon niet snapt”. Daarmee doelt hij op tandarts Ravin Raktoe, die vorig jaar als bestuurslid bij de KNMT vertrok omdat hij daar „te veel mijn waarden en mijn handelen als persoon en als tandarts geweld aan [zou] moeten doen door mee te moeten gaan in de gevestigde wijze van belangenbehartiging”, zo schreef hij destijds op LinkedIn. Raktoe heeft NRC nooit benaderd en wil verder niets over de kwestie kwijt.

Een dreigende brief

Volgens Donker was de voltallige ledenraad destijds op de hoogte gesteld van de betalingen. Maar toen er vorig jaar geruchten over ontstonden, uitten acht van de 24 leden van de huidige ledenraad middels een brief aan het bestuur hun verontwaardiging. Twee van hen zaten in 2018 ook al in de ledenraad. Dat zij geen weet hadden van de constructie, komt volgens Donker omdat zij de documentatie niet goed hebben bekeken.

Volgens hem is de kwestie besproken op een algemene vergadering, en dus terug te vinden in de notulen van de vergaderingen van 2019. In die notulen wil hij geen inzage geven. Via andere wegen kreeg NRC dat toch – in geen enkele vergadering in 2018 en 2019 is volgens de notulen gesproken over een blijfpremie of extra betalingen aan medewerkers.

Wel hebben leden tijdens de vergadering van december 2018 vragen gesteld over de begroting van het daaropvolgende jaar. Die worden door Donker afgewimpeld: in 2017 is een Raad van Toezicht aangesteld, sindsdien ligt daar „de controletaak”. Op de vergadering van april 2019 werden de jaarcijfers over 2018 gepresenteerd, met een negatief resultaat van 1,17 miljoen, onder meer veroorzaakt door kosten voor „medewerkers die nog gebruik hebben gemaakt van het sociaal plan”.

Directeur Erik Markus (toen en nog steeds) en huidig voorzitter Hans de Vries reageren via de woordvoering van de KNMT dat één medewerker met een „zeer lange en waardevolle staat van dienst” een afwijkende financiële regeling kreeg. Ze willen niet ingaan op de vraag welke prestaties aanleiding waren voor de hoge premie. De regeling is volgens Markus en De Vries destijds onder meer besproken met het bestuur, ook in het eerdergenoemde WhatsApp-bericht beweert Markus dat de kwestie „formeel langs bestuur” is geweest. Uit bronnen van NRC blijkt echter dat de andere twee bestuursleden – naast penningmeester Henk Donker – niet op de hoogte waren.

Op de vragen uit de brief over de premie van de ledenraadsleden vorig jaar reageerde toenmalig bestuurder Wolter Brands met een dreigende brief. Hij beriep zich daarin op de privacy van de werknemer en diens „individuele arbeidsvoorwaarden”. Ook schreef hij dat het bestuur nader onderzoek zou doen naar het uitlekken van de informatie, waarbij betrokkenen aansprakelijk gesteld zouden worden voor „eventuele schade”. Daarmee deed Brands de zaak af.

Vermogende organisatie

Maar de verontwaardiging onder leden blijft. De contributie voor de KNMT bedraagt jaarlijks bijna duizend euro (990 euro). De KNMT heeft ruim 13.000 leden en ongeveer zestig medewerkers. In 2021 kwam er 14,7 miljoen euro aan inkomsten binnen. Naast contributie komt er ook geld binnen via beleggingen, „bijzondere baten” en „overige inkomsten”, volgens het jaaroverzicht. Van oudsher is de KNMT een vermogende organisatie, onder meer door beleggingen en reserves uit het verleden, waardoor het zich zulke bonussen kan veroorloven. Toch vinden leden de hoge vergoeding kwalijk, zeggen zij tegen NRC.

Een voormalig lid van de ledenraad snapt wel „dat je niet elke paperclip kunt noemen”, maar zegt ook dat „een paar ton niet bepaald een paperclip is”

Tandarts en KNMT-lid Roel de Maat: „Dit soort financiële excessen zou niet mogelijk moeten zijn binnen een vereniging. Het geld moet gebruikt worden om de belangen van tandartsen te verdedigen – dit is diefstal uit de kas van de vereniging.” Een ander KNMT-lid: „Dit is een vereniging, niet het bedrijfsleven. Tegenover zo’n premie moet wel een heel uitzonderlijke prestatie staan – en dan hadden we er wel over gehoord. Dan had iemand wel een lintje gekregen.” Weer anderen wijzen op de hoge contributie die leden betalen.

Vooral de „verhulde” manier waarop de vergoeding is uitgekeerd, valt bij sommigen slecht. Een voormalig lid van de ledenraad snapt wel „dat je niet elke paperclip kunt noemen”, maar zegt ook dat „een paar ton niet bepaald een paperclip is”. Het bedrag was in de jaarrekeningen onderdeel van grotere bedragen rondom de reorganisatie, maar „was voor de ledenraad niet inzichtelijk”, zegt zij.

Hoewel de KNMT een ondernemersvereniging is, die de zakelijke belangen behartigt van de aangesloten ondernemers, heeft de organisatie ook een „publieke kant”, zegt Martin Buijsen, hoogleraar gezondheidsrecht aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. „De vereniging houdt zich bezig met kwaliteitsbevordering van tandzorg en is betrokken bij de ontwikkeling van richtlijnen en protocollen. Dat heeft invloed op de zorg die burgers krijgen.” De mores van de organisatie zijn dus óók van maatschappelijk belang, zegt hij.

Dat zegt ook een van de gesproken leden: „De KNMT moet controleren dat zorgverzekeraars zich aan hun zorgplicht houden. Door te inventariseren of minderjarigen [voor wie de tandarts doorgaans vergoed wordt] wel naar de tandarts gaan, bijvoorbeeld. En zo niet, door te onderzoeken waaróm niet. Dáár moet het geld aan besteed worden.”

Reageren? [email protected]