Export van Oekraïens graan zorgt opnieuw voor ruzie binnen de EU

In de aanloop naar twee spannende verkiezingen in Oost-Europa dreigt het Europese graanconflict met Oekraïne te escaleren. Maandag liet de Oekraïense handelsgezant Taras Katsjka weten dat Kyiv een rechtszaak bij de Wereldhandelsorganisatie (WTO) aanspant tegen drie EU-lidstaten. Polen, Hongarije en Slowakije weigeren Oekraïens graan weer binnen te laten, nadat tijdelijke Europese importbeperkingen vrijdag verliepen.

Het conflict is voor de Europese Unie ongemakkelijk, omdat zij de rangen gesloten probeert te houden in reactie op de Russische inval in Oekraïne. Vorige week benadrukte Ursula von der Leyen, voorzitter van de Europese Commissie, nog dat de EU Oekraïne „bij elke stap” blijft ondersteunen „voor zolang als nodig”. Dat drie EU-landen nu zo openlijk botsen met Oekraïne schaadt dat beeld.

De importbeperkingen kwamen er eerder dit jaar nadat in Oost-Europa grote onvrede was ontstaan over de instroom van goedkoop Oekraïens graan dat lokale boeren van de markt zou stoten. Vrijdag maakte de Europese Commissie bekend dat de zogeheten ‘graanban’ nu weer verdwijnt, omdat de ‘marktverstoringen’ zouden zijn opgelost. Wel zou met Oekraïne zijn afgesproken dat het land maatregelen neemt om te voorkomen dat er opnieuw graanoverschotten ontstaan.

Ook vlees en honing

Voor drie EU-landen was dat onacceptabel. Polen, Hongarije en Slowakije lieten vrijdagavond direct weten het opheffen van de beperkingen niet te accepteren en het graan dan maar op eigen houtje buiten de deur te gaan houden. Daarbij besloten Warschau en Boedapest de import op andere producten uit Oekraïne, waaronder vlees en honing, ook te gaan blokkeren.

„Het belang van de Poolse boer is voor ons het allerbelangrijkst, niet die van de Oekraïense oligarchen”, aldus de Poolse vice-minister van Landbouw Janusz Kowalski vrijdag tegenover de Financial Times. De Oekraïnse handelsgezant sprak tegenover Politico juist van „krankzinnige” maatregelen.

Lees ook dit artikel over de graanban en de EU

Voor Oekraïne is de graanexport een belangrijke inkomstenbron, zeker in dure oorlogstijd.

In twee van de drie opstandige EU-landen vinden de komende weken verkiezingen plaats. In Slowakije lijkt de populistische ex-premier Robert Fico met een duidelijk pro-Russische campagne de verkiezingen op 30 september te gaan winnen. Op 15 oktober volgen verkiezingen in Polen, waar ex-premier Donald Tusk de regerende PiS-partij probeert te verslaan. In beide landen beheerst de graankwestie het politieke debat en voeren boze boeren actie voor het beperken van de graanimport.

Grenslanden

Het leidt ertoe dat de graankwestie nu ook in Brussel weer voor hoofdbrekens zorgt. Vorig jaar besloot de Europese Commissie uit solidariteit met Oekraïne importtarieven voor Oekraïense producten tijdelijk op te schorten. De bedoeling was daarbij dat grenslanden als doorvoerland zouden fungeren, waardoor het graan niet met dat van Europese boeren zou concurreren. Dat ging niet altijd goed: een deel van het Oekraïense graan bleef toch in de grenslanden, waar het in silo’s opstapelde en de lokale graanprijzen drukte.

Vijf grenslanden van Oekraïne voerden in april daarom zelf importbeperkingen in, waarna ook Brussel volgde met maatregelen die moesten garanderen dat Oekraïense graan louter naar andere landen zou worden doorgevoerd. De vijf landen – naast Polen, Hongarije en Slowakije ging het om Bulgarije en Roemenië – ontvingen in april een steunpakket van 100 miljoen euro van de EU, bovenop ruim 55 miljoen euro die de Commissie eerder al uittrok om gedupeerde boeren in Oost-Europa te compenseren. Volgens de Europese Commissie zijn de problemen inmiddels opgelost en is met Oekraïne afgesproken de situatie nauw te blijven monitoren.

Een woordvoerder van de Commissie wilde maandag nog niet reageren op het besluit van de drie EU-landen en de Oekraïense reactie daarop. Een grote meerderheid van EU-lidstaten sprak zich de afgelopen tijd uit voor het opheffen van de importbeperkingen. De Spaanse minister van Landbouw Luis Planas Puchades zei voorafgaand aan een overleg met collega’s in Brussel maandagochtend dat de maatregelen hem „illegaal” leken. Ook zijn Franse collega Marc Fesneau bekritiseerde de maatregel en benadrukte het belang van „Europese solidariteit en eenheid”.