Ex-topman ‘Herr Doktor Braun’ trekt een vies gezicht bij de ontluisterende details over de Wirecard-zaak

Als topman van Wirecard cultiveerde Markus Braun het imago van een fintech-goeroe. Naar Silicon Valley-voorbeeld droeg hij altijd een zwarte coltrui met jasje en een randloze bril. Vanuit de Wirecard-parkeergarage, waar Brauns chauffeur diens zwarte Maybach parkeerde, nam hij een lift die direct naar zijn verdieping opsteeg, onbenaderbaar voor iedereen afgezien van een handvol naaste medewerkers. Ook de taal van de Oostenrijker had iets ongrijpbaars: in publieke optredens, online terug te zien, reeg hij zoveel buzzwords aan elkaar dat zijn toehoorders wel geïntimideerd móésten knikken. Naar verluidt dronk de gepromoveerde econoom uitsluitend muntthee.

Sinds december loopt de rechtszaak tegen ‘Herr Doktor Braun’ voor de grootste fraudezaak uit de moderne Duitse geschiedenis. Het Duitse Wirecard, gevestigd in Aschheim nabij München, begon rond de millenniumwisseling als betaaldienst op gok- en pornosites. Later liet het bedrijf die smoezelige hoekjes van het internet achter om een serieuze online bank te worden, tenminste op het oog. Of, zoals de Engelse auteur John Lanchester het samenvatte, het Wirecard-businessmodel transformeerde van „wanking to banking”.

Amerikaanse getuige

Als modern fintech-bedrijf werd Wirecard in Duitsland, waar de economie het nog vooral van hardware moet hebben, een lieveling van investeerders en trotse politici. De groei leek onstuitbaar; sinds 2018 behoorde Wirecard met een omzet van ruim 2 miljard tot de grootste dertig bedrijven op de Duitse beurs. Totdat in juni 2020 bleek dat 1,9 miljard euro, die op een derdenrekening op de Filippijnen zou staan, nooit had bestaan. De winsten waar Wirecard mee pochte, bleken goeddeels fictief, net als de gelieerde betaaldienstverleners in Azië die deze winsten zouden genereren.

In de zwaarbeveiligde rechtbank in München staat Markus Braun, Wirecard-topman van 2002 tot 2020, nu terecht voor georganiseerde fraude, valsheid in geschrifte en marktmanipulatie. Hij kan worden veroordeeld tot 15 jaar cel. Ook aangeklaagd zijn Stephan von Erffa, voormalig chef boekhouding, en manager Oliver Bellenhaus.

Braun en Von Erffa beweren niets te hebben geweten van de fraude. Braun houdt vol dat Wirecard een geweldig bedrijf was met uitstekende mensen, dat spijtig genoeg door topman Jan Marsalek, die voortvluchtig is, is leeggeroofd. Aangeklaagde Oliver Bellenhaus is ook een kroongetuige: op zijn standplaats Dubai vervalste hij papieren in opdracht van Marsalek, en volgens Bellenhaus ook in opdracht van Braun en Von Erffa.

Lees ookWaarom greep niemand in bij Wirecard?

Deze week kwam een getuige aan het woord die de versie van Braun – dat hij niets wist van de miljardenzwendel – eveneens nogal ongeloofwaardig vindt. James Freis werd ceo van Wirecard in de dagen dat het bedrijf implodeerde en nadat Markus Braun was teruggetreden. „Voor een ceo die twee decennia bij het bedrijf was, die de enorme groei heeft meegemaakt en meegevormd, is het uiterst onwaarschijnlijk dat die níet elk van de bedrijfstakken in detail zou kennen”, zegt de Amerikaan, in Duits met een Amerikaanse tongval. „En als je je in die bedrijfstakken had verdiept, kon je meteen zien dat er iets niet klopte. De zaken waren overduidelijk. Ik zag het binnen een half uur.”

Bij de getuigenis van Freis leunt Markus Braun, nog altijd in dat zwarte colletje, ver achterover in zijn stoel. Met de kin geheven en zijn vingertoppen tegen elkaar, kijkt hij door zijn brilletje alsof hij iets vies ruikt.

Freis, die eerder op het Amerikaanse ministerie van Financiën verantwoordelijk was voor de opsporing van witteboordencriminelen, werd begin 2020 door de Raad van Toezicht benaderd om deel uit te maken van het bestuur. Na stukken in met name de Financial Times dat de cijfers bij Wirecard niet zouden kloppen, moest de Raad van Bestuur geprofessionaliseerd worden.

Amateurisme

De getuigenis van Freis geeft inzicht in de laatste dagen voor de definitieve ondergang van het bedrijf – en in hoe amateuristisch de fraude ten dele was. Hij schetst hoe in die uren, op 18 juni 2020, naarstig werd gezocht naar het geld – 1,9 miljard euro – dat op twee banken op de Filippijnen zou staan. „Doktor Braun verzekerde ons dat het geld er was. Er was sprake van dat enkelen van ons, van de Raad van Bestuur, naar de Filippijnen zouden vliegen om bij de banken poolshoogte te nemen”, zegt Freis. „Maar door Covid-19 was er een reisverbod.”

Een paar uur later concludeerde Freis dat een trip naar de Filippijnen overbodig was. Uit de documenten die hij doornam, zegt hij, was meteen duidelijk dat van het Wirecard-verhaal niets klopte. In de rechtbank wordt bij de getuigenis van Freis een aantal papieren op groot scherm getoond.

„Iedereen die een beetje verstand heeft van internationale financiën weet dat rekeningen met zulke bedragen in euro’s, op de Filippijnen – geen internationaal financieel centrum – totaal onwaarschijnlijk zijn”, aldus Freis. „Bovendien zou geen enkel verstandig bedrijf zoveel cash bij twee banken zetten.”

Wirecard probeerde het bestaan van het geld aan te tonen met simpele bankafschriften. Die bankafschriften, volgens Freis, zaten vol ongerijmdheden. De rechter toont één van de papieren. Een bedrag van 400.500.000 euro werd overgeschreven via „mobile transactions”. „Mobile transactions?”, zegt Freis. „Dat is het soort transactie dat je na een etentje doet om een deel van de rekening aan je vriend terug te betalen. Niet om een honderdmiljoenen bedrag over te schrijven” – als een tikkie voor een half miljard.

Uiterst vreemd

Daarnaast, zegt Freis, is het uiterst vreemd dat zo’n rond bedrag wordt overgeschreven. „Geen transferkosten, geen rente – onvoorstelbaar.” In een hoekje, wijst Freis, staan de kosten voor een spaarrekening bij de Filippijnse bank: omgerekend 6 euro. „Het ziet ernaar uit dat dit een afschrift is van een gewone bankklant, waarin het miljoenenbedrag is ingevoegd”, concludeert hij.

Freis is opgeleid als jurist en advocaat. De vragen van de rechter en van de advocaten van de aangeklaagden over de precieze gebeurtenissen rond 18 juni 2020 en Freis’ rol beantwoordt hij kalm en precies. Maar hij windt zich op als het gaat over de doorzichtigheid van het bedrog, en hoe het jarenlang kon aanhouden. „Je had meteen kunnen zien dat er iets niet klopt. Dat het zo lang kon duren voordat iemand iets zag! Weten ze bij KPMG dan niet hoe een bankafschrift eruitziet?”

De accountants van KPMG deden, na huisaccountant van Wirecard Ernst & Young, een tweede audit, nadat steeds meer journalisten en shortsellers gingen twijfelen aan het verdienmodel van Wirecard. „Bij E&Y hadden ze geen idee”, zegt Freis. „Ze wisten al niet zeker of het jaarverslag van 2018 wel klopte.”

„Het bedrog”, stelt Freis, „is door KPMG maandenlang geduld. Het kan niet dat ze het niet gezien hebben. Wirecard betaalde KPMG 500.000 euro per week. Ze hebben het getolereerd en heel veel geld verdiend.”

Het verwijt van Freis raakt de kern van de Wirecard-zaak: ondanks kritische berichten in vooral de Financial Times, die al in 2015 publiceerde over het ondoorzichtige verdienmodel van Wirecard, bleef in Duitsland iedereen in het bedrijf geloven. De financiële waakhond BaFin keek niet kritisch naar Wirecard, en beschuldigde zelfs de FT van marktmanipulatie. De Duitse zakenkrant Handelsblatt verdedigde aanvankelijk hetzelfde narratief. Politici lieten zich prominent fotograferen met Braun. Accountants keken weg.

„Wat ik nooit zal begrijpen”, verzucht de Amerikaan, „is dat niemand is teruggetreden. Niet intern of extern. Geen bestuurder van Wirecard in de loop der jaren, geen consultant, geen accountant, niemand van de grote kantoren, niemand van de BaFin.” De chefs van de BaFin werden een jaar later, in 2021, vervangen door toenmalig minister van Financiën Olaf Scholz (SPD).

Het vonnis over Markus Braun en zijn twee Wirecard-collega’s wordt over een jaar verwacht. De vraag waarom Wirecard zo lang zijn gang kon gaan, zal Duitsland nog een paar jaar langer bezighouden.