Eurocommissaris Breton vreest blokkade Taiwanese chips, en ‘dan hebben we in twee weken tijd geen chips meer’

Wat een opbeurende introductie had moeten zijn voor het eerste studiejaar na de pandemie, werd een twee uur durende waarschuwing over ‘de permacrisis’. Oorlog, kwetsbare productieketens en gebrek aan bijna alles: energie, talent, onderwijsbudgetten en vooral: chips.

De opening van het academisch jaar, maandagmiddag op de Technische Universiteit Eindhoven, was het toneel voor geopolitieke bespiegelingen van Eurocommissaris Thierry Breton (interne markt), minister van Economische Zaken en Klimaat Micky Adriaansens en ASML-topman Peter Wennink. Hun gezamenlijke conclusie is dat Europa alle ingrediënten heeft om zelfstandiger en autonomer op het wereldtoneel te worden, maar dat kan niet zonder de handel met ‘systeemrivaal’ China. En zeker niet zonder de belangrijkste Europese bondgenoot, de VS.

Halfgeleiders blijven een hoofdpijndossier voor de Europese industrie. Breton gaf in zijn toespraak aan dat Europa niet langer afhankelijk kan blijven van Taiwanese producent TSMC. 50 tot 75 procent van alle halfgeleiders komt uit Taiwan. China beschouwt Taiwan echter als een afvallige provincie die ingelijfd moet worden. Breton: „Als Taiwan door China wordt geblokkeerd, hebben we hier in twee weken tijd geen chips meer.”

Breton wil „een nieuwe balans” en hoopt dat Europa in 2030 zo’n 20 procent van de wereldwijde productie aan chips levert (nu is dat amper 8 procent). Daarvoor stelde de EU in februari een stimuleringsplan samen van 43 miljard euro – de Chips Act. Die subsidiepot trok Intel over de streep om voor 17 miljard euro in het Duitse Magdeburg grote chipfabrieken te bouwen. Volgens Duitse media wordt 40 procent van de Intel-investering gedekt met subsidies.

De EU krijgt chipsfabrikant TSMC nog niet zover in Europa een fabriek te bouwen

Ondanks deze omvangrijke steunpakketten slaagt Breton er niet in TSMC, de grootste en meest geavanceerde chipproducent, te overtuigen in Europa een fabriek te bouwen. In juni gaf TSMC-topman Mark Liu aan dat TSMC voorlopig geen uitbreidingsplannen in de EU heeft, zelfs al stelt de EU miljarden in het vooruitzicht.

Gesprekken met Taiwan

Volgens Hsin Hsin Chen, de diplomate die Taiwan vertegenwoordigt in Nederland, zou Europa er goed aan doen om eerst de handelsbetrekkingen met Taiwan aan te halen. NRC sprak Chen vorige week in Den Haag, over de oplopende spanningen rondom Taiwan. Het eiland werd in augustus na bezoek van Amerikaanse politici omsingeld door Chinese oorlogsschepen – onder het mom van een militaire oefening.

Hisn Hsin Chen: „De EU is er erg op gebrand om TSCM te vragen om in Europa te investeren. Wij proberen al zeven jaar een handelsovereenkomst te sluiten tussen Taiwan en de EU. Zo’n investeringsovereenkomst zou gunstig zijn voor beide kanten en de weg vrij maken voor een Taiwanees bedrijf om te investeren in Europa.”

De eerste verkennende gesprekken tussen de EU en Taiwan startten in 2015 en zijn gepauzeerd, vermoedelijk op aandringen van China, waarmee de EU een investeringsovereenkomst in 2020 ondertekende. Die overeenkomst verdween in 2021 echter al in de koelkast naar aanleiding van mensenrechtenschendingen door China. Een opleving lijkt helemaal van de baan omdat China weigert de Russische invasie in Oekraïne te veroordelen.

De weg lijkt dus vrij voor gesprekken met Taiwan, concludeert Chan. „Maar anno 2022 hebben we nog niet eens de start van een formele onderhandeling”, aldus de diplomate, die zelf bij de eerste verkennende gesprekken aanwezig was.

Wel nieuwe fabrieken in Arizona

Als hem de suggestie voor een handelsovereenkomst tussen de EU en Taiwan voorgelegd wordt, houdt Eurocommissaris Thierry Breton de boot echter resoluut af. „Nee, nee. Wij gaan die discussie niet aan. De Chips Act is een project dat bedrijven in Europa verwelkomt met publieke steun. Maar dat gaat natuurlijk op onze voorwaarden en dan mogen bedrijven hun eigen afweging maken.”

De VS maakten al in 2020 aanstalten voor zo’n handelsovereenkomst met Taiwan en kondigde onlangs aan dat de besprekingen in oktober beginnen. Het kan toeval zijn, maar TSMC bouwt wel nieuwe fabrieken in Arizona – met een flinke subsidie van de Amerikaanse overheid.

Ook al had TSMC-oprichter Morris Chang in een interview in april nog beweerd dat de verplaatsing van productie van chips naar andere landen een „zinloze exercitie” is. Het jaagt de kosten op en er zijn te weinig geclassificeerde medewerkers, aldus Chang.

Lees ook: Waar bijft het door de VS zo gewilde techfront tegen China?

De EU kan zich niet veroorloven om China tegen zich in het harnas te jagen. Dat geldt ook voor een gevoelig thema waarbij Nederland nauw betrokken is: de export van ASML’s chipmachines naar China. Deze lithografiemachines zijn cruciaal voor de productie van chips. De VS dringen aan op een leveringsstop van gangbare lithografiemachines, zodat de China zijn eigen chipindustrie niet verder kan ontwikkelen.

70.000 vacatures Brainport-regio

De EU ziet weinig in zo’n exportbeperking van gangbare techniek, zegt Breton, en dat geldt ook voor minister Adriaansens van Economische Zaken. Het afknijpen van China heeft ook gevolgen voor het chiptekort. ASML-topman Peter Wennink: „Er is niet zoiets als oude chiptechnologie. Juist oudere chipmachines zijn op dit moment het meest nodig om de tekorten op te lossen.”

Maar de grootste uitdaging, volgens Wennink, is het vullen van 70.000 vacatures in de Brainport-regio. Het personeelsbestand van ASML in Veldhoven zal in de komende jaren ook verdubbelen, is verwachting. Wil deze regio zijn relevantie houden, dan hebben we meer talent nodig, van monteurs tot top-techneuten.”